КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Беларуская іА Зі энцыклапедыя ФРАНйЫСК СКЯРЫНА Чалавек свету Беларуская 3, энцыклапедыя Алесь СУША ФРЯШЫСК СКАРЫНА У 3 частках Частка 2 Чалавек свету Мінск «Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі» 2016 УДК 087.5: [94(476)+929Скарына] (035) ББК 63.3(4Бен)я2 C91 Серыя заснавана ў 2015 годзе Матэрыялы выдання падрыхтаваны сумесна з Нацыянальнай бібліятэкай Беларусі Выпуск выдання ажыццёўлены па заказу і пры фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь Суша, А.А. C91 Францыск Скарына. У 3 ч. 4.2. Чалавек свету : для сярэд. і ст. шк. ўзросту/ Алесь Суша. — Мінск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2016. — 128 с.: іл. — (Беларуская дзіцячая энцыклапедыя). ISBN 978-985-11-0916-2. Кніга серыі «Беларуская дзіцячая энцыклапедыя» прысвечана беларускаму першадрукару Францыску Скарыне, які з’яўляецца самым яркім і найбольш вядомым творцам беларускай культуры. Жыццёвы і творчы шлях беларускага першадрукара і асветніка звязвае нашу зямлю з многімі краінамі свету. Сярод іх Вялікае Княства Літоўскае, Польскае, Дацкае і Чэшскае Каралеўствы, Венецыянская Рэспубліка, Папская Вобласць, Маскоўская Дзяржава, Саксонскае Курфюрства, Прускае Герцагства, Аўстрыйская Манархія. Фактычна, увесь тагачасны цывілізаваны свет быў добра вядомы Скарыне. А праз яго асобу многія дазнаваліся пра Беларусь. Кніга прызначана для дзяцей сярэдняга і старшага школьнага ўзросту, а таксама ўсіх, хто цікавіцца багатай гісторыяй нашай краіны. УДК 087.5: [94(476)+929Скарына] (035) ББК 63.3(4Бен)я2 ISBN 978-985-11-0916-2 (ч.2) ISBN 978-985-11-0902-5 © Суша Алесь, 2016 © Афармленне. РУП «Выдавецтва «Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі», 2016 УВОДЗІНЫ Францыска Скарыну — найбольш вядомага дзеяча беларускай культуры — у поўнай меры можна назваць чалавекам свету. Яго дзейнасць не мела межаў: як у сэнсе разнастайнасці творчых заняткаў і талентаў беларускага асветніка, так і паводле геаграфіі яго падарожжаў і сувязей з рознымі краінамі і прадстаўнікамі розных народаў. Фактычна ўвесь цывілізаваны свет таго часу быў добра вядомы Францыску Скарыне, а ў многіх дзяржавах цудоўна ведалі яго. Кіраўнікі некалькіх еўрапейскіх краін называлі яго выбітным дзеячам, слаўным вучоным, надзвычай адораным і таленавітым мужам. Яго здольнасці здзіўлялі многіх педагогаў, арыстакратаў і гараджан у розных куточках Еўропы. Тагачасны цывілізаваны свет, фактычна, абмяжоўваўся Еўрапейскім кантынентам: яшчэ толькі-толькі адкрылі Амерыку, Аўстралія не была вядома зусім, Афрыка ўспрымалася «дзікім» краем, а Азія заставалася закрытай, мала зразумелай і не ўключанай у агульны працэс развіцця. Менавіта Еўропа ў часы Адраджэння была палітычным, эканамічным, ваенным і культурным цэнтрам свету. Тут адбываліся важнейшыя навуковыя адкрыцці, імкліва развівалася мастацтва, ствараліся магутныя арміі, назапашваўся сусветны капітал. Такім чынам, праз асобу Францыска Скарыны Беларусь была ўключана ў агульнаеўрапейскую і сусветную культурную прастору. Пры гэтым уласна Беларусі ў тыя часы не існавала, як не існуе сёння ні адной краіны, дзе некалі жыў і працаваў наш асветнік. Хаця лёс беларускага першадрукара быў знітаваны з многімі дзяржавамі 16 стагоддзя, родным яму было Вялікае Княства Літоўскае. Гады яго вучобы звязаны з Польскім Каралеўствам і Венецыянскай Рэспублікай. У Чэшскім Каралеўстве ён ажыццяўляў сваю выдавецкую дзейнасць і праявіўся ў якасці таленавітага батаніка. Як вучоны і дыпламат ён быў вядомы ў Прускім Герцагстве. Асобныя крыніцы сведчаць пра магчымае знаходжанне і працу Францыска Скарыны ў Дацкім Каралеўстве, Папскай Вобласці, Вялікім Княстве Маскоўскім, Саксонскім Курфюрстве і Аўстрыйскай Манархіі. Свет з таго часу змяніўся вельмі моцна. Тым не менш, засталіся і працягваюць развівацца сувязі паміж народамі, што жывуць на гэтых землях. Асоба ж Скарыны застаецца мостам, які злучае нашы народы і з’яўляецца сведчаннем даўнасці і эфектыўнасці стасункаў Беларусі з многімі краінамі свету. Грунтуючыся на дасягненнях мінулага, на агульнай спадчыне і агульнай памяці сёння мы можам развіваць партнёрскія стасункі з нашымі суседзямі і сябрамі за мяжою. li il MU» iW! ВЯЛІКАЕ КНЯСТВА ЛІТ09СКАЕ ранцыск Скарына нарадзіўся ў адной з самых вялікіх дзяржаў Еўропы, якая называлася Вялікім Княствам Літоўскім, Рускім, Жамойцкім і іншых зямель, ці, скарочана, Вялікім Княствам Літоўскім (ВКЛ). Гэта дзяржава ўзнікла ў сярэдзіне 13 стагоддзя на памежжы сучасных Беларусі і Літвы. Як лічыцца, у 1253 годзе ў беларускім горадзе Наваградку (Навагрудку) ці каля яго адбылася каранацыя першага караля гістарычнай Літвы — Міндоўга. Дзякуючы муж- наму змаганню і палітычнаму розуму яго наступнікаў — вялікіх князёў Гедыміна і Альгерда — Вялікае Княства Літоўскае здолела захаваць сваю незалежнасць і ад навалы з Усходу (татарскіх ордаў, якія захапілі землі Расіі і Украіны), і ад агрэсіі з Захаду (у выглядзе крыжацкіх паходаў). Больш таго, краіна ўвесь час працягвала пашырацца за кошт уключэння балцкіх зямель, вялікіх частак былой старажытнай Русі і іншых славянскіх зямель, якія ахоплівалі тэрыторыі сучасных Беларусі, Латвіі і Літвы, а таксама часткі сучасных Украіны, Польшчы, Эстоніі, Малдовы і Расіі. Замаку Навагрудку першай сталіцы Вялікага Княства Літоўскага (рэканструкцыя В. Сташчанюка) Міндоўг, першы кароль Вялікага Княства Літоўскага. Гравюраз «Хронікі Еўрапейскай Сарматыі» А Гваньіні (1578) Генеалагічнае дрэва вялікіх князёў Вялікага Княства Літоўскага і польскіх каралёў (з выдання 1521 года) Пры гэтым менавіта беларускія землі ва ўсе часы заставаліся асновай Вялікага Княства Літоўскага, яго цэнтральнай і найважнейшай часткай. Найбольшага пашырэння краіна дасягнула падчас праўлення Вітаўта Вялікага. Менавіта яго, як найбольш выбітнага кіраўніка краіны апісваюць многія беларускія летапісы, яго апяваў вядомы паэт Мікола Гусоўскі ў сваёй паэме «Песня пра зубра». Менавіта падчас яго кіравання Вялікім Княствам Літоўскім і падчас знаходжання на пасадзе караля Поль- шчы роднага дзядзькі Вітаўта — Ягайлы — адбылася знакамітая Грунвальдская бітва. Тады, 15 ліпеня 1410 года беларуска-літоўска-польскія войскі ўшчэнт разбілі магутную армію крыжакоў Тэўтонскага ордэна. Тым самым быў канчаткова спынены наступ на нашы землі крыжацкай навалы. Кіраванне Вялікім Княствам Літоўскім ажыццяўляў вялікі князь, або гаспадар. Яго гаспадарскі суд быў вышэйшай інстанцыяй. Заканадаўчую ролю выконваў сойм — сход прадстаўнікоў вышэйшага саслоўя ад усіх РагнітО Велаў ОРДЭН звіхост домеж Калажвар q Юр‘ Поль Пільтэн о Інстзрбург ЎТОНСК О Люблін 'раслаўо Любачаў /Кашын 'Вышгарад ВЯЛІКАЕ Гольдынген Іераяслаў ШрундзнО о Ржэва Мітава Какенгаўзен Дабелен° .Мезотэн 'ебежі оСаўле Дынабург Відукле ° уУсвят о Браслаў Фродэбург ВЯЛІКАЕ °Паставы Віцебск TAP’ ' Быстрыца Лукомль Трокі Барысаў Друці °Копыа\. 'Лоск Казельск® Мсціслаў^ ,АННІ Цяцерын \ Рослаў ©Менск Магілёўо ЗАЛАТОЙ Ігумен Новагародак Прапойск Быхаўо Свіслач, о Пачапаў Ваўкавыйск Бранск' Слонім ° Клецк Чычэрск Глуско Стрэшын1 Камянец Горваль' Рзчыца Лукуўоі Гарадок ТУРаЎ ,Курск Брагінс Глухаў Рыльск Пуціўлі >Асцёр Несвіч Глінск, Прылукі, Карэц Жытомір о Пераяслаў Любар о , Збараж Хмельнік Корсунь Межыбожжа о Чаркасы Іерабоў/ Веніца Смотрыч Звянігррад Горад Каламыя Дарахой Сігет СірэтО , Баташаны СУЧАВА® 1398 ^Дашаў Васлуй' Бакэў Тула о 1428 оЗалессе 0 Забор'е Белгар (Манкасг Камень Харэцкі , Крожы ° Расіены Вяда с : Здзітаў амак св.Яна Гавань) ВЯЗЕМСКАЕ КНЯСТВА Ноўгарад-Северскі Ясыо зям ж A м Меднікі ° Таропец Жыжэц Таўрогі о Дількамір АстрогО Заслаўо Стары Архей О оЛозава °Лапушна С Цягянякяч' Бая (Малдавія) Нямц° Вышгарад о Кіеў® Белгарад ° ^Лапова '%ара ® Гедройцьі/-, Мейшагола7‘^ РЖЭ^КАЯ ГарышынО Рас^ ■Таруса Туд р Вендэн° ®РЫГА О Р Д Бялёў^ АДОЕЎ Фамін Гарадокў^ Белая уБеразуйа БабруйскО Рштор, °^ёднікі Ашп№на° Крэва „ оо„рЛебе«зеу Старадуб® ТРУ6ч^к Жыдзячаў® -Ў . J» Стрый & Галіч®, -А„«ькаВунтт оКашырск Дубровіца о Копыль 0 Слуцк о ЦіСКОЎСКАЯЧ Марыенбург \ „ о > \Bocmpay Ка^ЛЬН(^ > ЗЯМЛЯг^ Вароначо j ' 4 ТІераміль о °Лапацін , Крамянец® оОўруч о Чарнобыль : оМерач 'г^ ® ’//^7' Ь//Йiлbшa^ /. //• ^Геранёны діда ОО Дуброўна ОГорадна Дакудава° Нягнее.мы QKoўнa КернаваО Стоклішкі ^Любеч Чарнігаў ^.^ВаратыноЛ Масальск Сярпнйск0 ®Мезецк' МАЛДАЎСКАЯ °Хырлэў f КНЯСТВА СМАЛЕНСК Дарагабуж Ельня ЖМАЛЕНСКАЕ0 ./ Ковель° Чартарыйск Мельніца Сцяпань Іг а г, ° Л11 0 Гароола © Чарцвятня \ ®Уладзімір \ Луцк 0 ^Абольцы Орша no л оДрыса t зямляМ ©Полацк р Убарць° фДарагічі Мельнік ° 7 ■ 1406-1408 , ’ ? Мцэнс7 ! @ КАРАЧАЎ Ж іПятра (Камен) \ ° «° Раман Лагойск Ізяслаў © Белая Царква Канеў, цАпочка)^ Розітзн J . j .. Марзва Веліль^ ; °Скала Камянец ® .. Бакота п Магілёў Вязьма 1403 о / 1 Дзмітраў ІАпакаў Мазыр с Браслаў © аСокалец МАСКОЎСКАЕ Каломна® ^асці Бароўск АРДЫ Холм Тро/пуш вар ірад) КАРАЛЕЎСТВА В Е Н Г Р Ы Я Маяк Качыбей °ЧОРНАЕ Р . МОРА Чорныград Серпухаў Абаленск © І I Сураж0 1 А20обельск^ п . .БужаскЖ s > Львоуе S Перамышль _ о О Хў л Звенігарад ак ^7 К Мукачава *->. о (Мункач) \ 5g₽^r 7"7 агава о о хз Сеўлюш 7. 7^ КНЯСТВАр" ВЯЛІКАЕ Но«ы о 0Мікулін ^„7 ДзмЛраў ЦВЯРСКОЕ До КНЯСТВА Заенігарад @мдсквд . ^Руза Мажайск ^Вярэя /Пераві ^Лапасна^ ЯЛЕЦ ^Бырлад 9Й’ АЗОЎСКАЕ МОРА Беларускія землі ў складзе Вялікага Княства Літоўскага ў пачатку 16 стагоддзя (аўтар карты В. Цемушаў) Зала шляхецкіх застолляў часоў Вялікага Княства Літоўскага, рэканструяваная ў Мірскім замку рэгіёнаў краіны. Яшчэ адным высокім дзяржаўным органам была Рада, альбо Паны-Рада, якая складалася з найбуйнейшых магнатаў княства. Саслоўная структура грамадства ўключала чатыры асноўныя групы: шляхту, духавенства, мяшчан і сялян. Найбольш прывілеяванай групай была шляхта, якая не плаціла падаткаў, але забяспечвала абарону краіны. Аснову эканамічнага развіцця краіны нароўні з сельскай гаспадаркай складалі беларускія гарады. Тут ад-