Гарадзенскі палімпсест 2010
Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры, XVI-XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 507с.
Мінск 2011
Ostatnim z omawianych dokumentow jest diariusz sejmu z 1677, choc dokladny, to niezwykle mato miejsca poswi?cit jego autor Litwinom i sprawom Wielkiego Ksi?stwa. 13 stycznia 1677 roku odbyt si? zwyczajowy uroczysty wjazd krola do Warszawy, a w dniu nast?pnym inauguracyjna msza, na ktorej kazanie wygiosit ksi^dz Piekarski nawoluj^c do szybkiego odbycia sejmu i zgodnosci parlamentarzystow. Obrady rozpocz?ly si? w atmosferze pretensji do krola o bezprecedensow^ spraw? komisji wojskowo-skarbowych, ktore mialy si? odbyc tuz przez planowanym zebraniem parlamentu. Przeciwko takiemu rozwiqzaniu protestowali zwtaszcza Litwini i przedstawiciele szlachty wielkopolskiej. Kolejne dni sejmu uplyn?ly na licznych klotniach, w tym o wybor marszatka i wspomniane powyzej komisje skarbowo wojskowe. 15 stycznia wypowiadai si? w tej kwestii czesnik wileriski oraz pisarz grodzki wileriski i porucznik chor^gwi husarskiej kanclerza wielkiego litewskiego Krzysztofa Zygmunta Paca, Kazimierz Stanislaw Dabrowski. Takze inni postowie litewscy zabrali gtos w omawianych sprawach, ale niestety anonimowy autor diariusza nie zanotowat ich z imienia i nazwiska50. Cata ta debata w zasadzie stata si? zarzewiem ostrego starcia opozycji ze stronnictwem krolewskim, co zablokowato wybor marszat-
ka. Kwestia jego przysi?gi przez dtugi czas nie zostala rozstrzygni?ta, a poslowie wyst?powali z propozycjami zlozenia jej przez wszystkich zgromadzonych, co mialo przeciwdziatac mieszaniu si? w przebieg i postanowienia sejmu przez obcych rezydentow. Ostatecznie dopiero 20 stycznia opracowano rot? przysi?gi marszaikowskiej, ktora zobowi^zywaia go do nie wpisywania do wolumina legum zadnej konstytucji, na ktorq nie byloby zgody wszystkich sejmuj^cych. Kolejny punkt przewidywal, ze nie mogl on popierac interesow politycznych obcych paristw oraz nie przeprowadzania konferencji z przedstawicielami innych mocarstw. 22 stycznia zdecydowano si? przystqpic do wyboru marszaika, ktorym zostal popierany przez dwor krolewski chor^zy poznanski Wladystaw Skoraszewski51. Przedstawiciele Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego takze brali udzial w dyskusjach dotyczqcych przysi?gi marszaikowskiej. 18 stycznia doszto na tym tie do ostrego sporu mi?dzy czesnikiem wileriskim Kazimierzem Stanislawem Dqbrowskim a podstolim przemyskim Jaroszem Hieronimem Kuropatnickim. Kolejny dzieri min^l rowniez na sporach w omawianej sprawie, ktore nie doprowadzily do zadnych konstruktywnych rozwi^zari. Ostatniego dnia debat nad przysi?gq marszaika, 22 stycznia 1677 roku, wspomniany juz wczesniej czesnik wileriski zaproponowat, aby zapisac w jej rocie punkt mowi^cy o tym, ze poslowie powinni dopiero wtedy udac si? zegnac krola jak wszystkie konstytucje zostanq zaniesione do grodu i wpisane do odpowiednich ksiqg. Zapewne jego postulaty nie spotkaly si? z aprobat^ sejmuj^cych skoro nie zostaly wpisane do ostatecznej wersji przysi?gi marszaikowskiej. W trakcie dyskusji poruszono rowniez kwesti? zwiqzan^ z projektem rozciqgni?cia przysi?gi na senatorow, co publicznie popart pisarz litewski Michal Leon Drucki Sokoliriski. Litwini domagali si? rowniez, aby nowo mianowany marszalek po ucalowaniu r?ki krolewskiej nie dopuszczal do zadnej dyskusji zanim wojsko nie zostanie rozpuszczone. Zapewne i ten postulat nie znalazt zrozumienia w izbie poselskiej, na co wskazywalyby pierwsze dni obrad52.
17 stycznia wypowiadano si? w kwestiach polityki wobec Turcji, a w rozmowach brali rowniez czynny udzial Litwini, choc i tym razem autor nie zanotowal, kto i w jaki sposob si? wypowiadal. Kwestie te poruszano rowniez 8 lutego, kiedy to podskarbi wielki litewski Benedykt Pawel Sapieha zaznaczyl, ze w kontekscie wojny z imperium otomariskim nie jest w stanie sfinansowac tego przedsi?wzi?cia, poniewaz juz w tej chwili brakuje mu prawie 2 miliony zlotych. Wnioskowai zatem o uchwalenie nowych podatkow w celu pokrycia biezqcych zobowi^zari53. O sprawach finansowych w trakcie swojego wotum wspominal rowniez hetman wielki litewski Michal Krzysztof Pac, ktory uwazal, ze przy regulowaniu naleznosci wobec wojska nalezy przestrzegac zasady nie wyplacania zoldu tym, ktorzy nie uczestniczyli w ostatniej kampanii wojennej54.
2 i 5 lutego wotowali odpowiednio kanclerz wielki litewski Krzysztof Zygmunt Pac oraz hetman wielki litewski i wojewoda wileriski Michal Kazimierz
Pac. W pierwszym przypadku autor diariusza zanotowal, ze kanclerz mowil tak cicho, ze go nikt nie uslyszal, a wojewoda wileriski mowil ponad godzin? poruszaj^c mi?dzy innymi kwestie polityki zagranicznej, ktor^ nalezalo omowic na «secretum consilium» oraz problem rozliczenia zaleglosci finansowych wobec wojska litewskiego. W sprawie stosunkow z Turcjq kanclerz wielki litewski twierdzit, ze nie nalezy ratyfikowac porozumienia przez sejm, ale wyslac poselstwo w celu spelnienia formalnosci. Podobnego zdania byl hetman wielki litewski, ktory nie ukrywal irytacji z powodu tak wielu wypowiedzi zalecajqcych zawarcie pokoju z sultanem55. W trakcie swojego wotum Krzysztof Zygmunt Pac zajqt si? rowniez problemem podnoszenia znaczenia rad senatorskich. Uwazal on bowiem, ze forum to niejednokrotnie tamie postanowienia sejmikowe, co moze w konsekwencji doprowadzic do zamachu na wolnosci szlacheckie. Wypowiedz ta, w tonie antykrolewskim szybko zyskala popularnosc wsrod szlachty wyczulonej na punkcie szeroko rozumianej swobody dzialania56.
9 lutego rozpocz?ly si? s$dy krolewskie oraz obrady w osobnych izbach. Z Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego wybrani zostali do nich posel brzeski litewski Sapieha oraz pose! nowogrodzki Uniechowski57. Juz na samym poczqtku wyptyn?ta sprawa poslow zmudzkich, ktora nie zostala rozstrzygni?ta w trakcie sejmu koronacyjnego. Zamierzaj^cych isc do krola poslow: brzeskiego litewskiego i nowogrodzkiego zatrzymano w izbie podobnie jak poslow zmudzkich zamierzajqcych zlozyc na r?ce monarchy protestacj?. W 1676 roku nie stawili si? oni na rozprawie i zamierzali uczynic to ponownie w trakcie omawianego sejmu i odwolac si? do izby poselskiej. Nast^pila zatem realna grozba zerwania sejmu, ktorq zazegnal marszaiek sejmu naklaniaj^c ich do wycofania protestu i biecujqc osobistq interwencj? Jana III Sobieskiego. 10 lutego ponownie rozpatrywano w parlamencie spraw? przedstawicieli Ksi?stwa Zmudzkiego, proponuj^c wyslac w ich obronie poselstwa do monarchy. W sprawie tej wypowiadali si? rowniez senatorowie litewscy Michal Kazimierz Pac i Krzysztof Zygmunt Pac bior^c ich w obron? i przeciwstawiajqc si? tym samym przeprowadzeniu procesu s^dowego. Argumentowali to tym, ze dopuszczono si? obrazy monarchy na sejmiku, a wczesniej krolowie nie przywiqzywali do tego tak duzej wagi. Ostatecznie Sobieski zdecydowal si? na powolanie specjalnej komisji, ktora miala zajqc si? rozwiqzaniem tego problemu. W jej sklad wszedl tylko jeden Litwin, mianowicie wojewoda wileriski Michal Kazimierza Pac. Przez 7 dni obrad komisja doprowadzila do pogodzenia poslow zmudzkich i postanowiono, ze wszystkie dokumenty dotyczqce tej sprawy zostan^ skasowane specjaln^ konstytucjq sejmow^, co stanowilo porazk? Jana III i na pewno nie przyczynilo si? do wzrostu prestizu monarchy58 15 lutego z kategorycznym sprzeciwem wobec pol^czonych obrad wystqpil czesnik wileriski Kazimierz Stanislaw Dabrowski i dopiero dwa dni pozniej izba poselska polqczyla si? z senatem59.
20 lutego ponownie wyptyn?ta sprawa przysi?gi marszatka, na ktor^ zgadzali si? prawie wszyscy sejmuj^cy wysuwajqc przy okazji powazne oskarzenia wobec marszatka sejmu elekcyjnego Benedykta Pawla Sapiehy zarzucaj^c mu fatszerstwa przy sporz^dzaniu i redakcji paktow konwentow, co stanowito atak na stronnika dworu krolewskiego. Koniuszy litewski Franciszek Stefan Sapieha kategorycznie przeciwstawil si? przysi?dze marszatka poselskiego twierdz^c, ze celu zapobiezenia przekupywania wymienionego urz?dnika nalezy wyznaczyc mu pensj? ze skarbu panstwa60.
8 marca odbyta si? osobna sesja Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego, na ktorej kanclerz wielki litewski Krzysztof Zygmunt Pac nawotywat wszystkich do zgody i podj?cia konstruktywnych uchwat. W trakcie obrad uzgodniono, ze dopiero wtedy postowie litewscy zdecydujq si? na wspolne obrady, kiedy porozumiej^ si? w najwazniejszych sprawach publicznych. Postanowiono takze, ze nalezy jak najszybciej wysiac poslow do Turcji. Wediug autora diariusz 10 marca uzgodniono takze podatki litewskie, ktore mialy wynosic 6 podymnych. W rzeczywistosci postowie Wielkiego Ksi?stwa zgodzili si? jedynie na 2 pogtowne, co byto sumq niewystarczaj^ na uregulowanie biezqcych potrzeb panstwa. 14 marca, wediug autora diariusza, wojewoda witebski Jan Antoni Chrapowicki przedstawit szlachcie rozliczenie poniesionych wydatkow i wptywow na artyleri? litewskq. Bye moze general artylerii Michat Kazimierz Korwin Gosiewski nie byt obeeny na omawianym sejmie i w jego zast?pstwie «rachub?» przedstawit wymieniony powyzej senator. Kwestii tej nie jestem w stanie na tamach niniejszego artykuiu wyjasnic. W kazdym bqdz razie szlachta zdecydowaia si? na przelozenie sprawozdania na nast?pny sejm, co dodatkowo przemawia za faktem abseneji zwierzehnika artylerii litewskiej61.
W potowie kwietnia 1677 roku przystqpiono do czytania konstytueji litewskich. Na plan pierwszy wyptyn?ta dyskusja dotycz^ca miejsea obrad przysztego sejmu, ktorym miato bye, wedtug niedawno uchwalonej konstytueji, Grodno. Postowie pruscy wraz z biskupem krakowskim Andrzejem Trzebnickim uwazali nawet, ze rozwiqzanie to jest wbrew unii zawartej w Lublinie w 1569 roku. Inni z kolei domagali si?, aby sejm odbyt si? w innym miescie niz Grodno, na przyklad w Wilnie, ponie waz obawiano si?, ze w tym pierwszym moze zabraknqc miejsea dla wszystkich, ktorzy przyb?d^ na obrady sejmowe. Nie podj?to jednak w tej kwestii zadnej konstruktywnej decyzji, a 26 kwietnia dzi?ki wytrwalosci Jana III Sobieskiego, ktory dwukrotnie cate noce sp?dzit w izbie poselskiej szcz?sliwie zakonczono sejm62.
Podobnego zdania w sprawie Grodna byt rowniez kanclerz wielki litewski Krzysztof Zygmunt Pac. W swoim liscie do marszatka wielkiego litewskiego Aleksandra Hilarego Potubiriskiego z 27 sierpnia 1678 roku pisat bowiem wprost «co do miejsea sejmowania w Grodnie, w tym ija tym luho niwidzp sposobu zeby sip postowie koronni pomiescic mieli, poniewaz wediug konstytueji domow nie chcieli wojewodztwa WXL kazdy dla swoich poslow (czego potym zatowac mogq), jednak ze samemujuz wmm panujako marszalkowi lepiej patere moze nunierus domow w Grodnie toe juz
КНІГІ ОНЛАЙН
