Гарадзенскі палімпсест 2010
Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры, XVI-XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 507с.
Мінск 2011
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
Tamze, k. 681-682 (Б. П. Сапега да С. А. Шчукі, з Тыкоціна, 3 кастрычніка 1701 г.).
Lietuvos Valstybes istorijos archyvas (далей LVIA). F. SA, b. 4716,1.1216-1279v. (Дадатак да інструкцыі камісарам Віленскага павету, дадзены на рэляцыйным сойміку 30 жніўня 1701 г.); Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ўМінску (НГАБ). Ф. 1729, воп. 1, адз. з. 5, арк. 694-694адв. (Дадатак да інструкцыі камісарам Мсціслаўскага ваяводства, дадзены на фіскальных судах паслу Андрэю Казіміру Войне Аранскаму, накіраванаму ў дадатак да ранейшых камісараў). Дадаткі дадычылі галоўным чынам выпраўлення тарыфа гіберны.
AGAD. AR, dz. VI, sygn. 11-79, k. 46. Абоз размяшчаўся ўКавалях (Кавальцах) над Нёманам. Войска было расстаўлена па Гарадзенскай эканоміі на кожную харугву выдзелена па вёсцы «для правіянтаў ідля пашы»: AGAD. AR, dz. V, sygn. 14226, k. 2-3 (В. Сялецкі да К. С. Радзівіла, з абозу, 9 верасня 1701 г.).
AGAD. AR, dz. V, sygn. 5143, k. 28 (Я. Германоўскі да K. С. Радзівіла, з Варшавы, 9 кастрычніка 1701 г.).
AGAD. АРР, sygn. 55, t, I, k. 690-693 (K. Я. Сапега да С. А. Шчукі, з Тыкоціна, 14 кастрычніка 1701 г.).
BCzart., rkps. 195, nr 72, s. 271-274 (Прамова C. A. Шчукі на Гарадзенскім з’ездзе 12 кастрычніка 1701 г.); Тое ж: Biblioteka Zakladu Narodowego im. Ossolinskich we Wroclawiu (BOss.), rkps. 233/11, s. 367-370; Lietuvos Moksltj Akademijos centrine biblioteka (LMAB). F. 148, b. 68, 1. 38v-41v; Biblioteka Narodowa w Warszawie (BN), rkps. 6650, s. 588-593; BPANKorn. 394, k. 405-407; AGAD. AR, dz. II, ks. 38, k. 554-559.
BOss ., rkps. 233/11, s. 236-238 (Прамова Я. X. Пенёнжка на Гарадзенскім з’ездзе 12 кастрычніка 1701 г.); Тое ж: BN, rkps. 6650, s. 593-598; AGAD. AR, dz. II, ks. 38, k. 559-564.
BPANKorn. 2215, k. 45a-45av. (Копія ліста M. K. Коцела да К. К. Бжастоўскага, 12 лістапада 1701 г.). Копія, верагодна, несапраўдная, бо віленскі біскуп Канстанцый Казімір Бжастоўскі прысутнічаў на з’ездзе падчас абнародавання пагаднення і яму не было патрэбы пра ўсё гэта распавядаць (гл. далей).
BCzart., rkps. 195, nr 73, s. 275-277 («Пункты пагаднення паміж домам ясна вяльможных іх міласцяў паноў Сапегаў іясна вяльможным яго міласцю панам Грыгорыем Агінскім, жамойцкім харужым, і домам іх міласцяў паноў Агінскіх», б. д.; Выпіс з кніг гарадзенскага гродскага суда, тэкст найбольш поўны); AGAD. АРР, sygn. 55, t, I, k. 646647 (Копія, якая засталася ў Шчукі, тэкст месцамі адрозніваецца ад папярэдняга); Тое ж: AGAD. AR, dz. II, ks. 38, k. 578-580; Tamze, dz. II, sygn. 1928, k. 1-2; AGAD. Archiwum Zamojskich (AZ), sygn. 3055, k. 99-100; BN, rkps. 6650, k. 609; BCzart. 2115, s. 84; LMAB. E 148, b. 68, s. 53-54.
BPANKdrn., rkps. 2215, s. 45av.
BCzart., rkps. 195, nr 73, s. 275.
AGAD. APP, sygn. 55, t, I, k. 682 (Б. П. Сапега да C. A. Шчукі, з Тыкоціна, 3 кастрычніка 1701 г.).
Pami^tniki Krzysztofa Zawiszy, wojewody minskiego (1666-1721) I wyd. przez J. Bartoszewicza. Warszawa, 1862. S. 100, 102. Я. Будровіч-Навіцкі на падставе, магчыма, недакладнай інтэрпрэтацыі Завішы вырашыў, што ў Горадні праходзіла трэцяя стадыя перамоваў паміж Агінскім і Сапегамі, хаця відавочна меліся на ўвазе перамовы з рэспубліканцамі ўцэлым. Гэта паслужыла аргументам на карысць тэорыі пра тое, што Агінскі ўвесь гэты час трымаўся нейтралітэта і ледзьве не перайшоў на бок Сапегаў і Швецыі: BudrowiczNowicki J. Piotr I, August II i Rzeczpospolita 1697-1706. Krakow, 2010. S. 135-136. Ha нашу думку, эпізод з летнімі перамовамі тлумачыцца тым, што Агінскі ўвесь час намагаўся весці сваю ўласную гульню, што дыктавалася яго непамернымі амбіцыямі, зайздрасцю да Вішнявецкага і намаганнем рабіць усё яму насуперак. Гэтым жа ў пэўнай ступені тлумачацца яго паводзіны на з’ездзе: як толькі Вішнявецкі пачынаў схіляцца да
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
пагаднення, Агінскі ішоў на абвастрэнне. Невыпадкова ў канцы года, перад соймам, яны былі ўжо канчаткова пасвараныя.
AGAD. АРР, sygn. 163, t. Ill, k. 383 (M. Радзяёўскі да С. А. Шчукі, 25 кастрычніка 1701 г.). Рэакцыя паказвае, што Радзяёўскі яшчэ не атрымаў тлумачэння Сапегаў.
AGAD. AR, dz. V, sygn. 5359/1, k. 182 (Я. А. Гардына да К. С. Радзівіла, з Варшавы, 21 кастрычніка 1701 г.).
AGAD, АРР, sygn. 163a, t. 30, k. 101 (Я. E. Пшэбяндоўскі да С. А. Шчукі, з Варшавы, 22 кастрычніка 1701 г.).
Tamze, k. 112 (У К. Длускі да С. А. Шчукі, з Варшавы, 22 кастрычніка 1701 г.); Smolarek Р. Rzeczpospolita wobec wojny polnocnej ... s. 211.
AGAD, APP, sygn. 163a, t. 30, k. 139 (У K. Длускі да C. A. Шчукі, з Варшавы, 24 кастрычніка 1701 г.); Smolarek Р. Rzeczpospolita wobec wojny polnocnej... s. 205.
Tamze, k. 134 (Я. E. Пшэбяндоўскі да C. A. Шчукі, з Варшавы, 24 кастрычніка 1701 г.).
Tamze, k. 405 (Каронны рэгент да С. А. Шчукі, з Варшавы, 25 кастрычніка 1701 г.).
Tamze, k. 139 (У. К. Длускі да С. А. Шчукі, з Варшавы, 24 кастрычніка 1701 г.).
AGAD. APP, sygn. 55,1.1, k. 644-645 (Пункты пагаднення паміж шляхтай ВКЛ і Сапегамі, 22 кастрычніка 1701 г.); Тое ж: LMAB. F. 148, Ь. 68, s. 54-54v; BOss., rkps. 233/П, s. 671; BN, rkps. 6650, s. 603; AGAD. AR, dz. II, sygn. 1928, k. 3; BCzart., rkps. 2115, s. 88-89; Smolarek P. Rzeczpospolita wobec wojny polnocnej... s. 209.
BOss., rkps. 233/11, s. 620-622 (Праект C. A. Шчукі, прадстаўлены на Гарадзенскім з’ездзе, б. д.).
AGAD. APP, sygn. 55, t. I, k. 637-639 (Ліст C. A. Шчукі да Сапегаў з просьбай хуткага і канчатковага адказу, б. д.).
Tamze, k. 640-643 (Ліст Сапегаў да С. А. Шчукі, б. д.)
Tamze, sygn. 163a, t. 30, k. 143 (Я. E. Пшэбяндоўскі да C. A. Шчукі, Варшава, 27 кастрычніка 1701 г.); AGAD. AR, dz. V, sygn. 5359/1, k. 193 (Я. A. Гардына да K. C. Радзівіла, з Варшавы, 28 кастрычніка 1701 г.).
AGAD. APP, sygn. 55,1.1, k. 648-650 (Камісарскі праект C. A. Шчукі, б.д.); Toe ж: AGAD. APP, sygn. 55,1.1, k. 659-661; BCzart., rkps. 2115, s. 85-88; Smolarek P. Rzeczpospolita wobec wojny p61nocnej... s. 210.
AGAD. APP, sygn. 55,1.1, k. 651-653 (Праект C. A. Шчукі, б. д.).
Tamze, sygn. 73,1.1, k. 275-278; AGAD. AR, dz. II, ks. 38, s. 571-578; BN, rkps. 6650, k. 604609 (Копія ліста Сапегаў да С. А. Шчукі, з Тыкоціна, 24 кастрычніка 1701 г.).
AGAD. APP, sygn. 55,1.1, k. 655-658 (Камісарскі праект, папраўлены Сапегамі, б.д.); Toe ж: Tamze, k. 662-665; Tamze, sygn. 73,1.1, k. 278-280; AGAD. AR, dz. II, sygn. 1938, k. 1-3; BCzart., rkps. 2115, s. 89-91; Smolarek P. Rzeczpospolita wobec wojny polnocnej... s. 210.
У акце лімітацыі з’езда маецца ўзгадка, што рэспубліканцы на чацвёрты дзень пасля падачы свайго ўласнага праекта дачакаліся «дэкларацыі з Тыкоціна» (верагодна, згаданага ліста Сапегаў да падканцлера) і «рэляцыі» Шчукі, што Сапегі «не толькі на гэтыя, ад нас прапанаваныя, але таксама і на пададзеныя ад ясна вяльможнага яго міласці пана падканцлера пункты не даюць згоды, але свае, іншыя, складзеныя ad ріаcitum прысылаюць»: BPANKr., rkps. 6122, k. 142v.
AGAD. APP, sygn. 55,1.1, k. 654. Застаюцца пэўныя сумненні, ці меўся на ўвазе пад «харужым літоўскім» сам Агінскі са сваім ранейшым урадам, ці жамойцкі (не літоўскі) харужы Казімір Заранак (яго «правая рука»). У любым выпадку, усё указвае на жамойцкага старасту, як галоўнага ініцыятара зрыву перамоваў.
BCzart., rkps. 2115, s. 103 (Адказ на інструкцыю С. А. Шчуку, каралеўскаму камісару, з Гарадзенскага з’езда ад станаў ВКЛ, 25 кастрычніка 1701 г.); Тое ж: LMAB. Е 148, Ь. 68, s. 47-48.
58 AGAD. AR, dz. II, ks. 38, k. 580-582 (Копія ліста з Гарадзенскага з’езда, пісанага да каронныхваяводстваў, 26 кастрычніка 1701 г.);Тоеж: Tamze, ks. 36, s. 511; BN, rkps. 650, s. 611-614; BCzart., rkps. 2115, s. 105-108; LMAB. E 9, b. 6, s. 16v-17a; Ibid., f. 148, b. 68, s. 50v-52.
59 Пра выдаткі на падтрыманне гегемоніі гл.: Rachuba A. Hegemonia Sapiehow na Litwie jako przejaw skrajnej dominacji magnaterii w zyciu kraju // Wladza i prestiz. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku I pod red. J. Urwanowicza. Bialystok, 2003. S. 217-229.
60 BPANKr., rkps. 6122, k. 142-147v. (Інструмент лімітацыі Гарадзенскага з’езда, 26 кастрычніка 1701 г.); Тое ж (копія): AGAD. AR, dz. II, sygn. 1926, k. 1-11; Toe ж (копія); LMAB. Е 17, b. 133, s. ll-15v.; Toe ж: BCzart., rkps. 2115, s. 92-99 (копія, без подпісаў); РахубаА. ВялікаекнястваЛітоўскае...С. 359-360. Гл.таксамаіСумарыуштарыфагіберны, перапрацаванага ў Горадні, б.д. (BCzart., rkps. 2115, s. 109); Ліст М. С. Вішнявецкага да Полацкага ваяводства, б.д., якім паведамляе пра выпраўленне на Гарадзенскім з’ездзе тарыфа гіберны шляхам супастаўлення «ўсіх рэестраў, г. зн. пацоўскіх гетманскіх, сапежынскіх і аб’юратовых Anno 1667 з алькеніцкім» (НГАБ. Ф. 1734, воп. 1, адз. з. 56 арк. 349адв.); Тарыф Рэчыцкага павету, перапрацаваны на Гарадзенскім з’ездзе на падстве тарыфу 1667 г.; выпіс выдадзены 26 кастрычніка 1701 г. Янам Шротэрам, які, як можна меркаваць, вярнуўся т.ч. да выканання абавязкаў скарбнага (НГАБ. Ф. 1736, воп. 1, адз. з. 1, арк. 35-35адв.); Перапрацаваны тарыф Віленскага павету, б.д. (LVIA. Е SA, Ь. 4716, 1. 15391540v.); Пацвярджэнне Аўгустам II дэкрэта Гарадзенскага з’езда наконт вызвалення ад гіберны горада Магілёва (вынесенага 18 кастрычніка 1701 г.), Варшава, Юстудзеня 1702 г. (НГАБ, КМФ-18, воп. 1, спр. 148, арк. 1003-1006). Нягледзячы на «выпраўленне», на сойміках пасля з’езда пачаліся пратэсты супраць такога тарыфу. Так, 10 лістапада 1701 г. на рэчыцкім перадсоймавым сойміку супраць яго пратэставалі ўсе ўдзельнікі (НГАБ. Ф. 1736, воп. 1, адз. з. 1, арк. 35адв.). На троцкім перадсоймавым сойміку Міхал Шчука, мясцовы цівун і земскі пісар, пасол на сойм з Троцкага павету, пратэставаў супраць камісараў, якія на Гарадзенскім з’ездзе «без супастаўлення з ранейшым тарыфам гіберны, адных per favorem ад выплаты яе звольнілі, а іншых няслушна ўнеслі», у т.л. яго дзяржаву Галганы, вызваленую каралеўскімі прывілеямі; троцкія ж камісары гэтага не дагледзелі (Vilniaus Universiteto Biblioteka (VUB). E 7, sign. 15, 20/5974, 1. 1039-1039v). З’езд разглядаў таксама маёмасныя пытанні. 18 кастрычніка Я. Шрэтэру быў вернуты маёнтак Раклішкі (LVIA. Е SA, Ь. 49,1. 574-575. Ліст М. С. Вішнявецкага да віленскіх баніфратраў, у які цалкам упісана пастанова з’езда аб вяртанні маёнтка). 23 кастрычніка згаданая Ізабела Алена з Палубінскіх Сапежына была паквітаваная з выплаты ўскладзеных на яе маёнткі пабораў і зацверджаная ў сваіх спадчынных правах на гэтыя ўладанні (НГАБ. Ф. 1731, воп. 1., адз. з. 2, арк. 770-770адв. Пастанова з’езда аб квітацыі). A 26 кастрычніка, у апошні дзень паседжанняў, Людвіку Канстанцыю і Казіміру Аляксандру Пацеям у адпаведнасці з атрыманымі ў Трыбунале дэкрэтамі было прызнана Дубровенскае графства, канфіскаванае ў Сапегаў, палова, як спадчыннае ўладанне, і палова за 1 207 ОООзлотых (верагодна, сума іх прэтэнзій да Сапегаў В. Д. ); гл.: ліст падаўчы Дубровенскага графства Пацеям (НГАБ. Ф. 1731, воп. 1, адз. з. 2, арк. 755, за подпісам аршанскага гродскага пісара Казіміра Барташэвіча і двараніна яго каралеўскай міласці Юрыя Караля Паплаўскага, 30 кастрычніка 1701 г.); тое ж (LMAB. Е 17, Ь. 133,1. 18, за подпісам аднаго Паплаўскага, 30 кастрычніка 1701 г.); універсал М. С. Вішнявецкага да Дуброўны і дубровенскай воласці (Тамасама, 1.17, Горадня, 30 кастрычніка 1701 г.).
КНІГІ ОНЛАЙН
