КНІГІ ОНЛАЙН

Гарадзенскі палімпсест 2010

Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры, XVI-XX стст.

Выдавец: Зміцер Колас

Памер: 507с.

Мінск 2011

144.54 МБ

Выказваю шчырую падзяку за дапамогу ў падборы археалагічных матэрыялаў супрацоўніцы аддзела археалогіі Гродзенскага дзяржаўнага гісторыка-археалагічнага музея Кізюкевіч Наталлі Аляксандраўне.
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 1; НГАБ. Ф. 1800, воп. 1, адз. з. 1; Яцкевіч 3., Урублеўскі В. Гарадзенскі магістрат у XVII ст. // Гарадзенскі палімпсест. 2009. Дзяржаўныя ўстановы і палітычнае жыццё. XV-XX ст. Пад рэдакцыяй А. Ф. Смаленчука, Н. У Сліж. Гародня, 2009. С. 75-117.
НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 1; НГАБ. Ф. 1800, воп. 1, адз. з. 1.
Archiwum Glowne Akt Dawnych w Warszawie (далей AGAD). Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 313, k. 19-21.
Андрэй Масальскі пазней стаў берасцейскім кашталянам і ваяводам. Lietuvos Valstybes istorijos archyvas (далей LVIA). F. 1029, op. 1, b. 50.
Дакумент падпісаў сам Ян Мерэеўскі і сведкі два бурмістра Ян Бласкоўскі 1 Марцін Шаматула Сапінскі. AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 313, k.3-4, 7-10,1517, 35-37; Гардзееў, Ю. Магдэбургская Гародня. С. 119.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 313, k. 19-21.
Oddzial r^kopisow Biblioteki Uniwersitety Warszawskiego, sygn. 316, k. 8-9.
Ізба тэрмін які выкарыстоўваецца ў дакуменце для святліц.
Шаблюк В. У Сельскія паселішчы Верхняга Панямоння. С. 41; Калядзінскі Л. У Масавае жыллё і гаспадарчыя пабудовы II Археалогія Беларусі. Т. 4. Помнікі XIV-XVIII стст. Мн.,2001.С. 39.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 323, k.5-7.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 304, k. 239.
Калядзінскі Л. У Масавае жыллё i гаспадарчыя пабудовы... C. 37.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 318, k. 29-30.
Lulewicz H„ Rachuba A. Urz^dnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego XIV-XVIII wieku. Spisy. Kornik, 1994. S. 250.
Сліж H. Сямейнае i штодзённае жыццё Гальшкі Гаслаўскай II Леў Сапега (1557-1633 гг.) і яго час. Зборнік навуковых артыкулаў. Гродна, 2007. С. 270-277.
LVIA. Е 694, op. 1, Ь. 3985,1. 13v.; [Rekaczewski Е.] Relacye nuncyuszow apostolskich i innych osob o Polsce od roku 1548 do 1690. T. 2. Berlin; Poznan, 1864. S. 187; Pabin A. Grodno // Klasztory bernardzinskie w Polsce wjej granicach historycznych. Kalwaria Zebrzydowska, 1985. S. 509-510.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVI11, sygn. 304, k. 19-20, 23-24, 27.
Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі (далей НГАБ). Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 1, арк. 15адв.-17.
Niesiecki К. Herbarz Polski. Т. 8. Lipsk, 1841. S. 462; НГАБ. Ф. 1755, воп. 1, адз. з. 44.
Лукаш Скрабяцкевіч судзіўся з Марцінам Адамовічам з-за мацярыстых уладанняў (1638). Inwentarz aktow magdeburgskich Miasta seymow: IKMc Grodna I Гродзенскі дзяржаўны гісторыка-археалагічны музей. № 4154 (альбо фонд №1884 ), арк. 3.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn 304, k. 17.
Ibid., k. 79-80, 87-88, 399-405.
Skororbohaty A. Diariusz /oprac. T.Wasilewski. Warszawa, 2000. S. 65,74; Ткачоў M. A. Вайна Pacii з Рэччу Паспалітай II Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 2. Мінск, 1994. С. 189— 200; Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654-1667. Мінск, 1995; Данскіх С. Гродна ўгады руска-польскай вайны П Памяць. Гродна. Мінск, 1999. С. 82-84; Gordziejew J. Socjotopografia Grodna w XVIII wieku. Torun, 2002. S. 42-44, 47-48; Borowik P. Jurydyki miasta Grodna... S. 31-32.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 323, k.9-13.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 308, k.5-7.
Гардзееў, Ю. Магдэбургская Гародня. C, 153.
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 308, k. 1.
Віды тагачасных цвікоў гл.: Сагановіч Г. М. Прылады працы і побытавыя рэчы. Асартымент, тыпалогія, храналогія // Археалогія Белйрусі. Т. 4. Помнікі XIV-XVIII стст. Мн„ 2001. С. 275.
Стольнік ВКЛ Станіслаў Казімір Радзівіл прэтэндаваў на руку Людвікі Караліны ў 1670-х гг. Wasilewski Т. Ludwika Karolina // Polski Slownik Biograficzny. T. XVIII. Wro­claw, Warszawa, Krakow, Gdansk, 1973. S. 110.
AGAD Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 323, k.9—13.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn 323, k.21-25.
Ibid., k. 1-3.
Брэгер Г. Дакументы сведчаць: Інвентар каралеўскага горада Гродна паводле камісарскай рэвізіі, 1680 г. II Памяць. Гродн/ Мінск, 1999. С. 87.
Пры выдачы замуж Канстанцыі і Кыцярыны на пасаг было дадзена 100 злотых і 150 на вяселле. НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 3. арк. 3.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 305, k.1-3,15-17,19-21,23-28, 37-38.
Дакумент быў актыкаваны ўкнігі гарадзенскага магістрата. НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, адз. з. 1, арк. 203адв.-205.
У той часгэту пасаду займаў Ян Сапоцька. Urz^dnicy Wielkiego ksi^stwa Litewskiego. Spisy: Wojewodztwo Trockie XIV-XVIII wiek. Pod red. A. Rachuby. Opr. H. Lulewicz, A. Rachuba, P. Romaniuk, A. Haratym. Przy wspolpr. A. Macuka i J. Aniszczanki. Warszawa, 2009. S. 307. AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 304, k. 29-31, 33-36, 39-41, 51-53, 60, 63-66, 111-112, 115-117, 119-128,201-203.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 304, k. 225-251, 353-354, 357-358, 365370; НГАБ. Ф. 1755, воп. 1, адз. з. 44, арк. 180-198.
Gordziejew J. Socjotopografia Grodna wXVIII wieku. S. 93,202; Гардзееў, Ю. Магдэбургская Гародня. C. 121, 215.
AGAD. Archiwum Radziwillow, dz. XVIII, sygn. 323, k. 1-3.
Апісанне тэхнікі «ў шулу» гл.: Калядзінскі Л. У Масавае жыллё 1 гаспадарчыя пабудовы... С. 35; Трусаў A. А., Собаль В. Е., Здановіч Н. 1. Стары замак... С. 35.
НГАБ у Гродне. Ф. 1664, воп. 1, адз. з.7О, арк. 1-4адв.
Wimmer J. Lubomirski Hieronim Augustyn 11 Polski Slownik Biograficzny. T. XVIII. Wro­claw, Warszawa, Krakow, Gdansk, 1973. S. 11-14.
Радаман A. Сойм II Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 6. Кн. 1. Мн„ 2001. С. 382.
АВАК. Т. VII. Акты Гродненского гродского суда. Вмльна, 1874. С. 61.
Шаблюк В. У Феадальныя сядзібы XVI-XVIII стст. С. 240-244.
Шаблюк В. У Сельскія паселішчы Верхняга Панямоння. С. 38.
Віды тагачасных падмуркаў апісаны ў: Шаблюк В. У Сельскія паселішчы Верхняга Панямоння. С. 40-41; Калядзінскі Л. У. Масавае жыллё і гаспадарчыя пабудовы... С. 36-37.
Трусаў A. А., Собаль В. Е., Здановіч Н. I. Стары замак... С. 30, 35.
Трусаў A. А., Собаль В. Е., Здановіч Н. I. Стары замак... С. 34; Калядзінскі Л. У Масавае жыллё і гаспадарчыя пабудовы... С. 33.
Трусаў A. А. .Собаль В. Е. , Здановіч Н. I. Стары замак... С. 61;Сагановіч Г. М. Прылады працы і побытавыя рэчы. Асартымент, тыпалогія, храналогія П Археалогія Беларусі. Т. 4. Помнікі XIV-XVIII стст. Мн„ 2001. С. 272-275.
Шаблюк В. У Сельскія паселішчы Верхняга Панямоння: XIV-XVIII стст. С. 41; Ляўко В. М. Шкляны посуд. Асартымент, тыпалогія, храналогія. Іншыя вырабы II Археалогія Беларусі. Т. 4. Помнікі XIV-XVIII стст. Мн„ 2001. С. 355.
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
Трусов О. А., Чернявскмй Н.М. , Кравцевмч A. К. Архмтектурно-археологнческйе мсследованмя Ммрского замка н городского поселка Мнр Гродненской областм // Советская археологмя. 1986. № 4. С. 216-235; Трусаў A. А., Собаль В. Е., Здановіч Н. I. Стары замак... С. 50-59; Шаблюк В. У Сельскія паселішчы Верхняга Панямоння: XIV-XVIII стст. С. 42-48; Заяц Ю. А Кафля 1 кафляныя печы //Археалогія Беларусі. Т. 4. Помнікі XIV-XVIII стст. Мн., 2001. С. 319-348.
Акінчыц Р. Гліняныя формы-матрыцы гарадзенскага рамесніка другой паловы XVII ст. С. 55-61; Гардзееў, Ю. Магдэбургская Гародня. С. 284-285.
Пра дзейнасць мясцовых рамеснікаў можна меркаваць па прывілею мулярскаму, цяслярскаму, ганчарнаму, бондарскаму цэхам, змешчаны ў: Шаланда А. Пергаміны канца на лацінскай і польскай мовах у фондах Гарадзенскага дзяржаўнага гісторыкаархеалагічнага музея II Герольд Litherland. 2002. № 3-4 (7-8). С. 114-118.
Слова дрэнна разчытваецца.
Antaba.
Так у дакуменце, але верагодна павінна быць okna.
У	тэксце памылка posacka.
Слова напісана неразборліва.
Слова дапісана зверху.
У	пачатку інвентару пададзена іншая дата 18 мая. У адным з месцаў памылка.
У тэксце памылка павінна быць 1640 г.
Слова напісана два разы.
Пляма на слове.
Слова напісана неразборліва.
Слова напісана з боку замест szaf.
У	тэксце напісана з памылкай wschochody.
Літара «z» прапушчана.
Тут напісана «slusakiem».
Тут напісана «slusakiem».
Тут напісана «slusakiem».
Дакумент мае неразборлівы подпіс.
Павінна.
Край ліста абарваньі, адноўлена па сэнсу.
Лічба дрэнна бачна, 0 заклеены, 2 зацёртая.
Пляма на апошніх трох літарах.
Два апошніх радка напісаны іншай рукой.
Віталь Галубовіч, кандыдат гіст. навук (Гродна)
КАНФІРМАЦЫЙНЫ ПРЫВІЛЕЙ ГАРОДНІ НА МАГДЭБУРГСКАЕ ПРАВА 1633 г.
Гісторыя беларускіх гарадоў прыцягвае ўвагу даследчыкаў ужо некалькі стагоддзяў, але дагэтуль нельгаадназначна сцвярджаць, што гістарычная навука выканала пастаўленыя перад ёй задачы. Сапраўды, існуюць працы па гісторыі, калі не ўсіх, то большасці беларускіх гарадоў, вылучаюцца раздзелы ў адпаведных абагульняючых выданнях, але няма «сінтэзы», хаця б паўзору «Гісторыі беларускага сялянства», дзе разглядалася б станаўленне і развіццё гарадскіх асяродкаў як цэнтраў своеасаблівай культуры1. Увогуле, узнікае ўражанне, што сучаснаму жыхару беларускага горада не вельмі цікава, як і чым жылі яго папярэднікі. Магчыма, гэта вынікае з сялянскай натуры беларусаў, якія пасля катастрофы сярэдзіны XVII ст., масава сталі перасяляцца ўгарады толькі ўдругой палове XX ст., а, магчыма, гэта не пасуе тым, хто не можа дараваць нашай гісторыі за тое, што яна дае нам шыкоўныя ўзоры імкнення да свабоды і самастойнасці. Між тым беларускае мяшчанства мела сваю не толькі матэрыяльную, але і духоўную культуру, важнейшым элементам якой было права на самакіраванне. Пра магдэбургскае права напісана нямала, але яшчэ больш трэба напісаць на падставе не ўведзеных у навуковае абарачэнне крыніц. Абмінаючы тут праблему даследавання актавых кніг беларускіх гарадаў XVI-XVIII стст., вымушаны адзначыць, што дагэтуль не выкарыстаным з’яўляецца патэнцыял такога ўнікальнага архіва, як Метрыка Вялікага Княства Літоўскага, аналіз дакументаў якога толькі на прыкладзе паўтара дзесятка кніг дазволіў нам выявіць цэлы шэраг крыніц па гарадской гісторыі2. Між іншымі ў Метрыцы захавалася копія прывілея Гародні на магдэбургскае права, пацверджанага Уладзіславам Вазай уГародні Пчэрвеня 1633 г.3. Арыгінал гэтага дакумента зберагаўся ў Гародні, напэўна, у магістрацкім архіве, аў 1837-38-х гадах разам з некаторымі іншымі гарадзенскімі прывілеямі быў вывезены ўПецярбург, дзе захоўваецца іда гэтага часу ўАрхіве Санкт-Пецярбургскага аддзела Інстытута гісторыі Расійскай акадэміі навук4.