Гарадзенскі палімпсест 2010
Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры, XVI-XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 507с.
Мінск 2011
Trzydziesty siodmy tegoz krola Je(g)o Mci a pana oyca naszego dany na papierze po polsku, ktory po smierci Hanusa Fandeberka raycy miasta nasze(g)o Grodna tar-
gowe rinkowe miastu naszemu Grodzienskiemu incorporuie od ludzi przyiezdczych w rynku targuiqcych y towary przedai^cych waruiqc to ze tego targowego rynkowego pisarze celni iako przed tym wybierali na mycie starym nie maiq, ktorym przywileiem co od czego dawac maiq dostatecznie opisano iest28, [405] wszakze po smierci Hanusa Fandeberka to na pospolity pozytek isc ma y na ozdobe miasta.
Trzydziesty osmy tegoz krola Je(g)o Mei a pana oyca naszego na papierze po polsku pisany z daty w Warszawie roku tysiqc szesc set dwudziestego siodme(g)o m(iesiq)ca decembra dnia trzydziestego pierwsze(g)o, ktorym dla politowania miasta znisczonego one od statiey wszelkiey, lezy y stanowiska zoinierzskiego uwalnia z daniem mocy na odpor na gwahowniki y z zakazaniem hetmanom Wielkiego Xi§stwa Litewskie(g)o zeby w Grodnie lezy nie ukazowali zoinierstwu wszelakiemu.
Trzydziesty dziewiqty przywiley naiasnieyszego krola Je(g)o Mei Zygmunta Augusta dany miesczanom naszym grodzienskim w Olkinikach po rusku na papierze roku tysi^c pi^c set dziewi^dziesiqtego m(iesiq)ca septembra dnia trzydziestego, ktorym sianoz^c daie s placeniem czynszu miesczanow naszym grodzienskim w pusczy Jezierskiey im od krola Je(g)o Mei Alexandra nadaney y zawiedzioney.
Czterdziesty krola Je(g)o Mei Stephana po rusku na papierze dany w roku tysiqc pi^c set siedemdziesiqt wtorym m(iesiq)ca july dwudziestego siodmego w Krynkach, azeby wszyscy w miescie mieszkaiqce iednak^ powinnosc czynili y ci tez ktorzi handle odprawuiq w miescie y targi albo swebod miesckich uzywaiq takze kturzy poddane swoie maiq pod nakazaniem staroscie, aby to exequowat.
Przy ktorych przywileiach przed nami potozonych maiestatu naszego prosili przerzeczeni burmistrze, rayce, lawnicy y wszytko pospolstwo miasta naszego Grodzienskiego przez Pany Radne, duchowne y swieckie urz^dniki nasze, abysmy im z laski naszey y politowania one powagq naszq krolewskq y mocq we wszelakich ich y sczegulnych punctach zamknieniach, conditiach, artykulach [405 адв.] y sprawach stwierdzili, umocnili y ugruntowali, takze y wszelakie ich ktore kolwiek maiq prawu pospolitemu nie przeciwnych zwyczaiuch29 takze ku ich lepszemu pozytkowi y porz^dkowi listow, decretow naiasnieyszych przodkow naszych ferowanych. My tedy Wtadyslaw Czwarty krol ozdoby y pozytkow miesczanom naszym grodzienskim zyczqc, aby tym sposobnieyszi mogli bye do odprawowania powinnosci swey y poratowania sie. Wiedzqc tez iz krolow i xiqzqt cnota zalecensza bywa, gdy poddanym pozytku zyczqc w sprawiedliwosci ich rzqdzq y tak zewnqtrz od postronnych nieprzyiacioi onych obraniaiq, iako y wewnqtrz w ich prawach y wolnosciach przymnazanie im czyniq. Przetoz my tak wszelkie wyz mianowane przywileia, listy, mandaty, decreta iako y te, ktorych przed nami nie pokladali, ale od przodkow antecessorow naszych krolow polskich y wielkich xiqzqt litewskich nadane maiq we wszelkich ich punctach, clausulach, conditiach y paragrafach mocq y powagq naszq krolewskq stwierdzilismy ugruntowali y umocnili. Jakoz ninieyszym listem naszym stwierdzamy gruntuiemy y umacniamy na wiecznosc. Nad to z osobliwey laski naszey wszelakich ozdob y pomnozenia temu miastu naszemu zyczqc chcemy miec y postanowiamy,
aby starostowie grodzienscy tak teraznieyszi, iako y napotym b^d^cy miesczan grodzienskich ріесЬоЦ y czeladziq swq nie zarencali, ani do karmienia ich przymuszali. Burmistrze, raice y urz^dnicy inszi mieysci, a zwlascza lawnicy, aby w miescie nie we wsiach mieszkali y zeby s powinnosci urz^du swe(g)o tak biespieczenstwa, iako rzqdow w miescie postrzegali w Prutcach pusczy od przodkow s. pami^ci naszych sobie nadaney, aby wolne barcie mieli, ktore urz^d mieiski ma rosporzadzic, a iz przyiezdcze ludzie na targach wielkq przeszkode handlami swemi czyniq, przeto nie mai% kupczyc wyiqwszy, podczas jarmarkow iz komornicy nasze przeiazdami swemi zywnosc kladac sobie roskazui^ od te(g)o ci^zaru to miasto uwalniamy i zeby caz30 komornicy [406] w wybieraniu podwod wedhig ordinatiey swi^tey pami^ci przodkow naszych y constituty na seimie uchwalonych sie zachowali a iako domy, wioki y place, ktore ludzie stanu szlacheckiego trzymaiq iz sq pod iurisdicti^ mieisckq, tak aby gdy podatki na seimie uchwalone b?d$ do urz^du mieisckiego iako y czynsze do skarbu naszego przychodzqce oddali postanowiamy y miec chcemy. Takze by zaden z miesczan y stanu szlacheckie(g)o o dobra lez^ce pod iurisdictiq mieisclq zapisow tak na wiecznosc, iako y na zastawe w ziemstwie, w grodzie, w trybunale, czynic nie wazyl sie sub nullitate zapisu, ale31 in forofori na urz^dzie mieisckim s^du gainego powinni wszelkie swoie zapisy czynic. Jz zydzi w tym miescie zag^scili sie, sila przeszkody w pozywieniu krzescianom czyniq, tedy nie maiq wincey domow skupowac y dalei sie szerzyc, takze tez hereticy y shismaticy32 aby na urz^dach mieisckich nie bywali miec chcemy y postanowiamy. Jednak ze zachowuiqc prawo nasze krolewskie wcale na co dla lepszey wiary przy podpisie r^ki naszey pieczec33 Wielkiego Xi^stwa Litewskiego zawiesic roskazalismy. Dan w Grodnie dnia iedenastego m(iesiq)ca czerwca roku panskiego tysiqc szesc set trzydziestego trzeciego panowania krolewstw naszych polskiego pierwsze(g)o, a szwedskiego wtorego roku.
Vladislaus Rex.
Marcyan Tryzna Referendarz y pisarz W(ielkieg)o X(si^stw)a L(itewskieg)o.
1 He суцяшаюць нават такія цікавыя спробы ўкласці беларускі горад у сусветны кантэкст, як падручнік: Шыбека 3. Гарадская цывілізацыя: Беларусь і свет. Курс лекцый. Вільня, 2009.
2 Галубовіч В. У Кнігі запісаў Метрыкі Вялікага Княства Літоўскага за час праўлення УладзіславаІУВазыяккрыніцапагісторыігарадоўБеларусі//Гістарыяграфія і крыніцы па гісторыі гарадоў і працэсаў урбанізацыі ў Беларусі. Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі (Гродна, 25-26 верасня 2009 г.) / ГрДУ імя Я. Купалы; рэдкал.: I. Крэнь, I. Соркіна (адк. рэдактары) [і інш.]. Гродна, 2009. С. 112-125.
3 Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. Ф. КМФ-18, адз. з. 106, арк. 398-406.
4 Калекцыя 114, вопіс 3, № 24, арк. 1-11: Копысскяй 3. Ю. Соцмально-полнтнческое развмтме городов Белоруссма в XVI первой половяне XVII в. Мннск, 1975. С. 24; Rimsa Е. Piecz^cie miast Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Warszawa, 2007. P. 401.
5 Галубовіч B. У Кнігі запісаў Метрыкі Вялікага Княства Літоўскага... С. 113.
6 Radziwiil A.S. Pami^tniki о dziejach w Polsce. T. 1. Warszawa, 1980. S. 307-308.
7
8
10
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
Ibid. S. 308.
Копысскнй 3. Ю. Соцмапьно-полмтаческое развмтне городов Белоруссмп... С. 23-24.
Таксама. С. 24.
Тамсама.
Акты Впленской археографнческой коммсснп (далей АВАК). Т. VII. Акты Гродненского гродского суда. Вмльна, 1874. С. 59-61, 65-66, 85-89, 98-99, 125-134, 135-139.
Місарэвіч Н. В. Магдэбургскае права на Беларусі. Манаграфія. Гродна. С. 46.
АВАК. Т. VII. Вяльна, 1874. С. 59-112.
Akta zjazdow stanow Wielkiego Ksiystwa Litewskiego. T. I. Okresy bezkrolewi (1572-1576, 1586-1587,1632, 1648, 1696-1697, 1706-1709, 1733-1735,1763-1764). Opracowal Henryk Lulewicz. Warszawa, 2006. S. 242-247.
Іванова Л. «Пункты заспакаення грэчаскай веры» II 3 гісторыі уніяцтва ў Беларусі (да 400-годдзя Брэсцкай уніі) / С. Марозава, Т. Казакоў, Ю. Бохан і інш.; Пад. рэд. М. В. Біча і П. А. Лойкі. Мн., 1996. С. 75.
Гардзееў, Ю. Магдэбургская Гародня (сацыяльная тапаграфія і маёмасныя адносіны ў 16-18 ст.). Гародня; Wroclaw, 2008. С. 273.
Гэта спалучэнне літар тут і далей перададзена з вялікай літары і не раскрываецца. У тэксце: msc ці ш.
Так у тэксце.
Трэба: wystawic.
Так у тэксце.
Трэба: matych.
Пералічваюцца гарадзенскія старосты (дзяржаўцы): Алехна Судымонтавіч у 1458— 1459 гг.; Станка Судывоевіч у 1463-1476 гг.; Ян Кучук у 1478 г.; Ян Насутовіч у 14791484 гг.; Аляксандр Юр’евіч Гальшанскі ў 1486-1505 гг. Urzydnicy Wielkiego Ksiystwa Litewskiego. Spisy. T. II. Wojewddztwo Trockie XIV-XVIII wiek I pod red. Andrzeja Rachuby. Warszawa. S. 334-335.
Ян Юр’евіч Забярэзінскі, староста гарадзенскі ў 1505-1508 гг. Urzydnicy Wielkiego Ksiystwa Litewskiego. Spisy. T. II. Wojewodztwo Trockie... S. 335.
Трэба: mieszczan.
Таку тэксце.
Таку тэксце: sie напісана двойчы.
Трэба: Krynkach.
На наступнай старонцы напісана sano iest.
іа дапісана зверху.
Так у тэксце.
ale напісана дваразы
Трэба: schismaticy.
Трэба: pieczyc.
Горад і яго жыхары ў ХІХ-ХХ стст.
Сяргей Токць, канд. гіст. навук (Гродна)
Царскае чыноўніцтва Горадні: структура, сацыяльнае паходжанне і асаблівасці штодзённага жыцця
Інкарпарацыя беларускіх земляўу склад Расійскай імперыі пасля падзелаў
Рэчы Паспалітай у канцы XVIII ст. паклала пачатак фармаванню тут новай сацыяльнай групы імперскага чыноўніцтва. Гэтая група была арганізаваная паводле фармальна-бюракратычных прынцыпаў, ужо выпрабаваныхнатойчасу многіхзаходнееўрапейскіхкраінах.Характэрнымі рысамі дзяржаўнай бюракратыі з’яўляліся сістэматычны і іерархічны падзел працы паміж рознымі адгалінаваннямі дзяржаўнага кіравання; увядзенне фармальных прынцыпаў камплектавання і праходжання службы, а таксама ўзыходжання па кар’ернай лесвіцы; замена натуральнага жалавання сталымі грашовымі акладамі’. Бюракратычная арганізацыя дзяржаўнага апарату ва ўмовах новага капіталістычнага грамадства, якое зараджалася тады ўЕўропе, аказалася больш эфектыўнай за ранейшыя феадальныя мадэлі. У XVIII ст. расійская манархія здолела адаптаваць да сваёй дэспатычнай сістэмы дзяржаўнага кіравання заходнееўрапейскія бюракратычныя ўзоры. Менавіта бюракратычны апарат у вялікай ступені забяспечваў мілітарную магутнасць Расійскай імперыі і яе здольнасць да знешняй экспансіі. У Рэчы Паспалітай у той жа час зрабіць гэтага не ўдалося. Моцная і цэнтралізаваная дзяржаўная бюракратыя тут не сфармавалася, што стала адной з галоўных прычын знікнення гэтай дзяржавы з палітычнай карты Еўропы.
Яшчэ Пётр Іу 1722 г. зацвердзіў у Расіі адмысловую сістэму чыноў і рангаў, згодна якой уводзіліся 14 класаў. Апошнія адпавядалі вызначаным штатным пасадам у апараце дзяржаўнага кіравання, войску і пры царскім двары.Кабзаняцьпасаду,патрэбнабыломецьадпаведнычын,грамадзянскі, ваенны ці прыдворны. Атрымаць самы ніжэйшы грамадзянскі чын калежскага рэгістратара можна было толькі праз інстытут канцылярскіх служачых, якія выконвалі чарнавую руцінную працу па перапісцы службовых дакументаў2. Праўда, асобы з вышэйшай адукацыяй адразу атрымлівалі гэты першы чын без знаходжання ў групе канцылярыстаў,
КНІГІ ОНЛАЙН
