Гарадзенскі палімпсест 2010
Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры, XVI-XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 507с.
Мінск 2011
НГАБ уГродне. Ф. 1186, воп. 3, адз. з. 81. «Отчет о состоянлл Гродненской мужской глмназлл за 1908 г.» Арк. 12.
Орловсклй Е. Ф. Нсторлческлй очерк Гродненской глмназлм. С. 77.
Отчет о состоянлл учебных заведенлй л учрежденлй Влленского учебного округа за 1914 г. Влльна, 1915.
Іванчык A. А. Развіццё яўрэйскай адукацыі ў Гродзенскай губерні... С. 41.
Адзін кандуіт захаваўся цалкам і дае ўяўленне пра характар такога дакумента: НГАБ у Гродне. Ф. 1186, воп. 2, адз. з. 1. «Кондулт ученлка Гродненской мужской глмназлл Клселевлча Всеволода. 1906-1914 іт.» Арк. 1-10.
Отчет о состоянлл Гродненской мужской глмназлл за 1884/1885 уч.год. Гродно, 1887. С. 56-58.
НГАБ у Гродне. Ф. 39, воп. 1, адз. з. 588. «Протоколы заседанлй педагоглческой конференцлл глмназлл. 1912-1914 гг.» Арк. 50-51 адв.
Тамсама. Арк. 53 адв, 54.
Тамсама. Арк. 56 адв.
Тамсама. Ф. 1186, воп. 3, адз. з. 83. «Протоколы заседанлй педагоглческого совета Гродненской мужской гммназлл за вторую половлну 1916 г.» Арк. 2 адв., 61.
Автоблографля. Отрывкл лз статей л кнмг 14. Л. Солоневлча, составленные в хронологлческом порядке. Рэжым доступу: http://www.solonevich.narod.ru/avtobiografl.htmlДата доступу: 25.07.2010.
Цыт. паводле: Смалянчук А. Ф. Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864-1917 г. Гродна, 2001. С. 94.
Орловсклй Е. Ф. Нсторлческлй очерк Гродненской глмназлл. С. 54.
Тамсама. С. 55.
Тамсама. С. 56.
Тамсама. С. 64.
Тамсама. С. 66.
Тамсама. С. 73.
НГАБ у Гродне. Ф. 3, воп. 1, адз. з. 33. Арк. 1 адв.-22 адв.
Орловсклй Е. Ф. Нсторлческлй очерк Гродненской глмназлл. С. 67-68, 70, 72, 80.
НГАБ у Гродне. Ф. 1, воп. 6, адз. з. 1491. «Дело о неаккуратной посылке детей гродненсклмл меіцанамл в прлходскле учллліца. 1868 г.» Арк. 1.
Тамсама. Ф. 1,воп. 18, адз. з. 1099. «Переплскас генерал-губернатором о посеіцаемостл л непосеіцаемостл ученлкамл рлмско-католлческого лсповеданля народных л др.уч. 1906 1907 гг.» Арк. 2, 6, 12-13.
Орловсклй Е.Гродненская старлна... С. 328.
Тамсама. С. 97.
Орловсклй Е. Ф. І4сторлческлй очерк Гродненской глмназлл. С. 87.
НГАБ у Гродне. Ф. 1186, воп. 3, адз. з. 82. «Обзор о деятельностл глмназлл за 1913 г.» Арк. 3.
97 Тамсама. Ф. 1, воп. 16, адз. 3.787. »Дело по ходатайству начальннцы Гродненской женской гнмназмм Хрнстнны Рнттер о разрешеннн устронть концерт в военном клубе. 1879 г.»
98 Тамсама. Воп.17, адз. з. 288. «Дело по ходатайству начальняка Гродненской женской гммназмм о разрешеннл ученнцам устронть в зданнп глмназмм музыкально-вокальный вечер. 1883 г.»
99 Орловскпй Е. Ф. Нсторнческлй очерк Гродненской гнмназнм. С. 103.
1<ЮНГАБ уГродне. Ф. 39, воп. 1, адз. з. 588. «Протоколы заседаннй педагогмческой конференцлл глмназлл. 1912-1914 гг.»Арк. 16.
‘“'Тамсама. Ф. 1186, воп. 3, адз. з. 82. «Обзор о деятельноста глмназлл за 1913 г.» Арк. 3.
102Тамсама. Арк. 7 адв„ 18.
103 Токць С. Матэрыялы да гісторыі Горадні і ваколіц у зборах Нацыянальнай ... С. 339. ‘«Тамсама. С. 338-339.
105Чарапіца В. Гродзенская рэвалюцыйная арганізацыя навучэнцаў II Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т. 3. Мн., 1996. С. 131.
1о6Гродзенскае выступленне навучэнцаў гімназіі 1904 П Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 3. С. 121.
107Токць С. Матэрыялы дагісторыі Горадніі ваколіцу зборах Нацыянальнай ... С. 341.
‘“’Гродзенская забастоўка навучэнцаў гімназіі 1905 II Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 3. С. 128.
109Токць С. Матэрыялы да гісторыі Горадні і ваколіц у зборах Нацыянальнай ... С. 340.
"“Тамсама.
“‘Пяткевіч А. Літаратурная Гродзеншчына: Публіцыстыка. Мінск, 1996. С. 17.
1123оська Верас (Людвіка Сівіцкая). Горадзенскі гурток беларускай моладзі (1909-1914). Фрагмент успамінаў. Падрыхтаваў да друку А. Ф. Смалянчук // Горад святога Губерта. Выпуск першы. С. 87.
113 Педагоглческое дело. № 3. Ч. 1. Март 1912.
1143оська Верас (Людвіка Сівіцкая). Горадзенскі гуртокбеларускай моладзі... С. 92, 94.
115Пяткевіч А. Гродзенскі гурток беларускай моладзі П Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 3. С. 134.
116НГАБ уГродне. Ф. 1186, воп. 3, адз. з. 83. «Протоколы заседанлй педагоглческого совета Іродненской мужской глмназлл за вторую половлну 1916 г.» Арк. 60-60 адв.
117Клпрлановлч Г. Я. К лсторлл женского образованля в Западной Росслл. С. 31.
+
Настасся Жарская, магістр гісторыі (Мінск)
«Гродненскме епархмальные ведомостм» як крыніца па сацыяльнай гісторыі
Гародні пач. XX ст.
Сярод выданняў Рускай правасдаўнай царквы ў другой падове XIX пач. XX ст. значнае месца надежыць епархіядьным ведамасцям. Выпуск гэтых афіцыйных царкоўных газет у губернскіх цэнтрах Расійскай імперыі быў ініцыяваны Свяцейшым Сінодам. Першы нумар «Яросдавскмх епархмадьных ведомостей» быў выдадзены ў сакавіку 1860 г. На тэрыторыі Бедарусі (тагачаснага «Паўночна-Заходняга краю») епархіядьныя ведамасці пачаді выходзіць крыху пазней. Іх з’яўденне супада з абвастрэннем сацыядьна-падітычнай сітуацыі і пачаткам эканамічных рэформаў у Расійскай імперыі. Задачамі мясцовых епархіядьных выданняў у 60-х гг. XX ст. дічылася неабходнасць паведамляць аб загадах і мерапрыемствах вышэйшай і мясцовай царкоўнай улады, а таксама асвятляць сучасны стан праваслаўя ў краі. Але галоўнай прычынай іхузнікнення было пашырэнне ідэалагічных пазіцый праваслаўнай царквы на ўсёй тэрыторыі імперыі. Акрамя таго, царкоўная прэса павінна была садзейнічаць умацаванню вялікадзяржаўных расійскіх пазіцый на тэрыторыі «Паўночна-Заходняга краю» праз распаўсюджванне ідэй самадзяржаўя і праваслаўя'.
Першым выданнем Рускай праваслаўнай царквы, што тычылася жыцця Беларускага краю, сталі «Ллтовскме епархмальные ведомостм» (публікаваліся з 1863 г.). Акрамя іх удругой палове XIX ст. выдаваліся (усе на рускай мове) ведамасці «Ммнскме», «Полоцкме» і «Могнлевскме». Асноўнымі іх падпісчыкамі і чытачамі былі святары, для якіх апублікаваныя ў газетах матэрыялы з’яўляліся крыніцай інфармацыі для напісання ўласных казанняў і павучанняў. Кожны прыход абавязкова атрымліваў як мінімум адно епархіяльнае выданне.
У студзені 1900 г. з часткі Літоўскай праваслаўнай епархіі была ўтворана епархія Гарадзенская. У тым жа годзе пачала дзейнічаць Гарадзенская духоўная кансісторыя і Гарадзенскае епархіяльнае апякунства. Акрамя таго, самастойнасць набыў епархіяльны настаўніцкі савет. Загадам Свяцейшага Сінода ад 2 снежня 1900 г. пры новай епархіі было заснавана выданне «Гродненскне епархмальные ведомостм», якое пачало выходзіць 7 студзеня 1901 г. пры ўдзеле гарадзенскага епіскапа Іаакіма (Іаана Іакімавіча Лявіцкага). Штотыднёвы часопіс выдаваўся
з 1901 па 1915 гг. пры кафедральным Сафійскім саборы у Гарадзенскай губернскай друкарні.
Як і ўсе астатнія епархіяльныя ведамасці, гарадзенскі часопіс па сваёй структуры быў падобны да мясцовых свецкіх афіцыйных выданняў губернскіх ведамасцей, і гэтаксама меў афіцыйную ды неафіцыйную часткі. Першым рэдактарам выдання быў гісторык ікраязнаўца, ключнік кафедральнага Сафійскага сабора, святар (пазней протаіерэй) Мікалай Раманавіч Дзікоўскі (1901-1907). Напачатку 1907 г. афіцыйную частку ўзначаліў сакратар Гарадзенскай духоўнай кансісторыі Мікалай Іванавіч Шалуцінскі, а замест неафіцыйнага раздзела чытачам прапаноўвалася выпісваць «Вестнмк Вмленского православного Свято-Духовского братства». 3 1909 г. узнавілася выданне неафіцыйнай часткі (выходзіла асобна, двойчы на месяц). М. I. Шалуцінскі пачаў працаваць рэдактарам абедзвюх частак. У 1915 г. усувязі з ваеннымі дзеяннямі на тэрыторыі Гарадзенскай губ. часопіс спыніў сваё існаванне (да чэрвеня выйшла толькі 15 нумароў)2.
На працягу першых гадоў выдання (1901-1903 гг.) часопісам апекаваўся тагачасны епіскап Гарадзенскі і Брэсцкі Іаакім3. Пры ім выданне мела невялікі аб’ем (8-12 с.) і не вызначалася асаблівым багаццем і разнастайнасцю зместу (апублікаваныя матэрыялы збольшага датычыліся афіцыйнай дзейнасці царквы).
26 лістапада 1903 г. епіскапа Іаакіма змяніўепіскап Ніканор. Гэтай падзеі быў прысвечаны адмысловы артыкул «Прмбытме его Преосвяіценства Нмканора, епмскопа Гродненского н Брестского в г. Гродно м вступленне на Гродненско-брестскую кафедру 31 декабря 1903г.»4Гэты царкоўны дзеяч паказаў сябе энергічным адміністратарам, таленавітым прамоўцам, асобай з вялікімі навуковымі ведамі. Епіскап асабіста здзяйсняў агляды епархіі, цікавіўся справамі царкоўна-прыходскіх школ ды іншых царкоўных установаў Гарадзенскай епархіі. Пра гэта сведчаць шматлікія артыкулы ў гарадзенскіх епархіяльных ведамасцях за 1903 1905 гг.5
Са з’яўленнем новага епіскапа змяняецца і характар выдання галоўнага гарадзенскага епархіяльнага часопіса. Так, значна павялічваецца яго аб’ём (у сярэднім да 32 с.), пашыраецца тэматыка публікацый. Актыўна публікуюцца прамовы епіскапа Гарадзенскага і Брэсцкага Ніканора, якія ён казаўу Гарадзенскім кафедральным саборы, у гарадзенскім Барысаглебскім манастыры ды іншых храмах6.
Епіскапам Гарадзенскім і Брэсцкім Ніканор быў да 9 снежня 1905 г., да свайго прызначэння на пасаду епіскапа Варшаўскага і Прывіслінскага. У сувязі з яго ад’ездам з Гародні ў № 51-52 гарадзенскіх епархіяльных ведамасцей за 1905 г. былі змешчаны артыкулы «Речь прм проіцанмм с Гродненской паствою, сказанная Нлканором, архмепмскопом Варшавскмм м Прнвмслмнскмм± 1905 г. декабря 8» м «Проіцанме Высокопреосвяіценнейшего
Нмканора, архмепмскопа Варшавского й Прмвмслйнского с Гродненскою паствою, отбытме мз Гродны й прмбытме к новой пастве в Варшаву». На месца епіскапа Ніканора быў прызначаны былы епіскап Омскі Міхаіл, пра што было паведамлена ў № 51-52 «Гродненскмх епархмальных ведомостей» за 1905 г. У нумары была змешчана і біяграфія новага епіскапа.
Трэба адзначыць, што апроч рэдакцыі ўсе нумары праходзілі цэнзурную праверкуз боку царкоўных і афіцыйных свецкіх уладаў. «Царкоўнымі» цэнзарамічасопісаў 1901 1905 гг. былі протаіерэй В. Кургановіч, ключнік кафедральнага сабора, святар В. Сямашка, протаіерэй Г. Кудрыцкі, святар П. Дзядзевіч, святар В. Лявіцкі.
Якадзначалсявышэй,гарадзенскіяепархіяльныяведамасцімеліафіцыйную ды неафіцыйную часткі. Першая прызначалася для афіцыйных матэрыялаў: імператарскіх маніфестаў, датычных Царквы; указаў і распараджэнняў Сінода; іншых звестак вышэйшых дзяржаўных і царкоўных уладаў па Гарадзенскай епархіі; распараджэнняў епархіяльнага начальства; для паведамленняў аб перамяшчэннях, вакансіях у прыходах епархіі; для размяшчэння штогадовых справаздач Гарадзенскага епархіяльнага настаўніцкага савета, кансісторый і семінарый, гарадзенскага Сафійскага праваслаўнага брацтва, Гарадзенскага епархіяльнага свечачнага завода, Гарадзенскага епархіяльнага апякунства беднымі духоўнага звання, Дапаможнай касы Літоўскай і Гарадзенскай епархій ды іншых епархіяльных устаноў.
КНІГІ ОНЛАЙН
