КНІГІ ОНЛАЙН

Гарадзенскія чытанні

Зборнік матэрыялаў

Выдавец: Гарадзенская друкарня

Памер: 291с.

Гародня 2011

66.47 МБ

лове XIX ст., але і тады змог захаваць рэшткі сваей былой каралеўскай прыналежнасці, дзякуючы каралеўскім замкам i гістарычнай памяці сваіх жыхароў.
Спіс выкарыстанных крыніц
1.	Гостев, А.П., Швед, В.В. Кронон: летопись города на Не­мане. Гродно, 1993; Анішчанка, Я. Інкарпарацыя. Мінск, 2002; Швед, В.В. У час паўстання 1794 г. // Памяць. Гродна. Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 1999. С.138-140; Швед. В.В. У складзе Расійскай імперыі И Тамсама. С. 143-145; Милютин, Д.М. Гродно в 1794, 1795 и 1796 гг. Гродно, 1905; Żuwirska, М. Ostatnie lata życia króla Stanisława Augusta. Warszawa, 1975; Гардзееў, Ю. Магдэбургская Гародня. Гародня-Wrocław, 2007.
2.	Полное собрание законов Российской империи (ПСЗРИ). Т.23 СПб, 1830 № 17264. С.572.
3.	Bogucka, М., Samsonowicz, Н. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1986. S.354.
4.	Орловский, E. Гродннская старина. 4.1 Гродно, 1910. С.199.
5.	Занеўскі, С. Гродна ў 1795-1802 гг. И Гарады Беларусі ў кантэксце палітыкі. эканомікі, культуры. Гродна, 2007. С. 158.
6.	Кітурка, I. Месца i роля каралеўскіх гарадоў у эканамічных рэформах ВКЛ у другой палове XVIII века И Гарады Беларусі ў кантэксце палітыкі. эканомікі, культуры. Гродна, 2007. С.75.
7.	Гардзееў, Ю. Магдэбургская Гародня. С.252.
8.	ПСЗРИ. Т.23. СПб, 1830. № 17264. С.572.
9.	Донесение князя Николая Васильевича Репнина Императри­це Екатерине II от 17 ноября 1794 г. // Сборник Императорского Русского исторического общества. Т.16. СПб, 1875. С.54.
10.	Тамсама. С.57.
11.	Швед, В.В. У час паўстання 1794 г. И Памяць. Гродна. Мінск; Беларуская энцыклапедыя, 1999. С. 140.
12.	Тэкст прысягі быў наступным: «Ja niżej na podpisie wyrażony przysięgam wszechmogącemu panu bogu przed świętą ewangelię jego i obecuię się w tym iż chcę i powinien jestem Jej Impieratorskiej mości mojej Najmiłościwszej Pani Impieratorowej Katarzynie Alexiejownie Samowładnącey Całej Rosji, oraz Jej Impieratorskiej mości najukochańszemu Synu Panu Cesarzewiczowi i wielkiemu Kiążęciu Pawiu Piotrowiczowowi dziedzicznemu 90
Następcy Tronu całej Rosji wiernie i nieobłudnie służyć, j we wszystkim tyle być posłusznym, że do ostatniej kropli krwi j życia mego oszczędzać nie będę. Tak Panie Boże dopomóż mnie na duszy i ciele. A przy zawarciu tej mojej przysięgi całuje słowa i krzyż Zbawiciela mojego. Amen”. И Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі (НГАБ у Мінску). Ф.2567. Воп.1.
Спр.9. Арк.11.
13.	Письмо князя Безбородко князю Репнину от 25 ноября 1794 г. И Сборник Императорского Русского исторического обще­ства. Т.16. СПб, 1875. С.50.
14.	ПСЗРИ. Т.23. СПб, 1830. № 17264. С.572.
15.	Копия с письма Н.В.Репнина Д.П.Трощинскому от 3 сен­тября 1795 г. // Сборник Императорского Русского исторического общества. Т.16. СПб. 1875. С.286.
16.	ПСЗРИ. Т.23. СПб, 1830. № 17279. С.606.
17.	Pamiętnik Franciszka Mickiewicza. Wyd. Józef Kallenbach. LwówWarszawa-Kraków, 1923. S.36.
18.	Kamiński, A. Pogranicze polsko-rusko-jaćwieskie między Bebrząa Narwią// Rocznik białostocki. 1963. T.4. S. 7, 28-30.
19.	ПСЗРИ. T.23. СПб, 1830. № 17279. С.606.
20.	Гостев, А., Семенчук, А. Королевский город Гродно. Минск, 2006. С.40.
21.	Занеўскі, С. Гродна ў 1795-1802 гг. И Тарады Беларусі ў кантэксце палітыкі. эканомікі, культуры. Гродна, 2007. С. 159.
22.	ПСЗРИ. Т.23. СПб, 1830. № 17418. С.845.
23.	Караткевіч, В.Б., Кулагін, А.М. Помнікі Слоніма. Мінск, 1983. С.17.
24.	ПСЗРИ. Т.23 СПб, 1830. № 17494. С.847.
25.	Письмо неизвестного поляка к сестре от 6 декабря 1794 г. // Сборник Императорского Русского исторического общества. Т.16. СПб, 1875. С.69.
26.	Занеўскі, С. Гродна ў 1795-1802 гг. // Тарады Беларусі ў кантэксце палітыкі. эканомікі, культуры. Гродна, 2007. С. 159-160.
27.	Письмо князя Репнина князю Безбородко от 13 декабря 1794 г. // Сборник Императорского Русского исторического обще­ства. Т.16. СПб, 1875. С.69.
28.	Письмо князя Репнина Н.С.Ланскому от 30 апреля 1796 г. И Сборник Императорского Русского исторического общества. Т.16. СПб, 1875. С.435.
29.	Государственный архив Российской Федерации (ГАРФ). Ф.1165. Оп.1. Д.490. Л.62.
30.	Письмо князя Репнина Н.С.Ланскому от 30 апреля 1796 г. // Сборник Императорского Русского исторического общества. Т.16. СПб. 1875. С.435.
31.	ГАРФ. Ф.1165. Оп.1. Д.490. Л.62.
32.	ПСЗРИ. Т.23. СПб, 1830. № № 1719, 17494, 17525.
33.	ПСЗРИ. Т.23. СПб, 1830. № 17494.
34.	Памяць. Гродна. Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 1999. -С.138-140.
35.	Нацыянальны гістарычны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ у Мінску). Ф.2567. Воп.1. Спр. 12, 13.
36.	Копия с письма Н.В.Репнина Д.П.Трощинскому от 3 сен­тября 1795 г. И Сборник Императорского Русского исторического общества. Т.І6. СПб, 1875. С.286.
37.	Тамсама.
38.	ПСЗРИ. Т.24. СПб, 1830. № 17585.
39.	ПСЗРИ. Т.24. СПб, 1830. № 17634.
40.	Указ Сенатский по Высочайше утвержденному докладу. О штатах двух Литовских губерний; Литовской и Гродненской // Гродненская губерния в законодательных актах Российской импе­рии.(1801-1913 гг.). Слоним, 2004. С.19-20.
41.	НГАБ у Гродна. Ф.1. Воп.27. Спр.884.
Карнялюк Віталь Рыгоравіч, кандыдат гістарычных навук, дацэнт УА "Гродзенскі дзяржаўны універсітэт імя Я.Купалы"
ГОРАД-МУЗЕЙ ГРОДНА БЕЗ ЭКСКУРСАВОДАЎ
Памятаеце ў Караткевіча: "Гародня стаяла на юру". Цяпер зноў тое ж. Толькі цяпер яна на "юру" ўвагі да таго, што робяць з яе гістарычным абліччам. Дасюль Горадні шчасціла. Шчасціла, як толькі ўвогуле можа пашчасціць беларускаму гораду, дажыўшаму да пачатку XXI стагоддзя. Войны і чалавечае глупства, на дзіва, не наводмаш білі па яму і таму не ўшчэнт зруйнавалі яго забудову. Гісторыя пакінула сённяшнім гараджанам твар іх адметнага беларускага места. Пакінута тэта безумоўна і ўсім астатнім жыхарам краіны і яе гасцям.
А цяпер у модзе турызм. Турыстычныя фірмы ствараюцца адна за другой і прапануюць свае паслугі ахвочым да адпачынку тубыльцам і прыезжым. У Горадні наствараўся не адзін дзесятак турыстычных прадстаўніцтваў агентстваў і тураператараў. Зададзімся пытаннямі: што могуць прапанаваць яны, прынамсі, пра наш жа горад? Як гатовы і здольны яны паказаць яго нам? 3 якога боку? Якімі сродкамі? Без сумніву, такімі аналагічнымі пытаннямі могуць задацца і ў Магілёве, і ў Берасці, і ў Віцебску, і ў Менску. Проста ў Горадні горадзе-музеі гэтыя пытанні найбольш напрошваюцца. Заўважым, што ўзняты мясцовымі ўладамі брэнд "горад-музей" адчувальна кантрастуе з падзеямі дзеючай цяпер "рэканструкцыі" Горадні, але пакуль мае права на існаванне горад сапраўды вабіць да сябе аматараў нашай мінуўшчыны.
3	вынікаў гутаркі з прадстаўнікамі вядомых гарадзенскіх структур турбізнесу і з уласнага вопыту асмелюся сцвярджаць: на сённяшні час традыцыйным відам турыстычнага прадукта пра горад з'яўляецца аглядная экскурсія альбо аг-
93
лядная экскурсія з наведваннем аквапарку, заапарку і гісторыка-археалагічнага музея. Самое па сабе гэта вельмі важ­ная форма знаёмства з горадам. Аглядны характар экскурсіі. якая традыцыйна пачынаецца з муроў Старога замку на Замкавай тары, дае магчымасць экскурсантам убачыць горад цэласна. Зрабіць гэта з улікам прасторавых адметнасцей i асаблівасцей гістарычных часоў, усвядоміць, уявіць і асэнсаваць той гістарычны, культурны, архітэктурны, урбаністычны феномен Беларусі, якім з'яўляецца наша Горадня. Правесці такую экскурсію якасна з адпаведнымі папраўкамі на тэрмін экскурсіі, склад экскурсантаў, іх падрыхтаванасць і іншыя акалічнасці, справа няпростая, патрабуючая пэўнай, адпаведнай падрыхтоўкі. Ці ёсць такая падрыхтоўка ў абсалютнай большасці тых, хто водзіць зараз экскурсіі па гораду-музею? Не, па большасці, няма. Выключэнні, калі праяўлялі ўласную ініцыятыву і ў розныя гады незалежнасці (канец XX пачатак XXI стст.) падхоплівалі і працягвалі экскурсійную справу (без выняткаў гэта навукоўцы і выкладчыкі: Алесь Краўцэвіч, Мікалай Беспамятных, Уладзімір Хільмановіч, Вітаўт Парфёненка, Святлана Словік, Алесь Смалянчук, Ігар Лапеха etc) толькі пацвярджаюць правіла. Бо пералічаныя і "іжэ з німі" асобы, усе без выключэння, непрафесійныя экскурсаводы, хоць некаторыя і прайшлі экскурсійныя курсы. Гэтыя курсы, якія ладзіліся на прыканцы 80-х гг. XX ст., згадваюць некаторыя з ліку вопытных гарадзенскіх "чычэроне". Аднак, калі гэта было! Самавукаю, выкарыстоўваючы ўласны выкладчыцкі і настаўніцкі досвед і маючы асабістую ўнутраную зацікаўленнасць краем, гэтыя піянеры новай турыстычнай эпохі Гродна дэманструюць сваім прыкладам патрэбу новага, іншага функцыянавання экскурсійнай справы.
Падрыхтоўка новага пакалення прафесійных экскурсаводаў выцякае з цэлага шэрагу прычын. Прычыны гэтыя закранаюць розныя бакі стану сучаснай турыстыкі. I толькі ком­плексны, разнабаковы кірунак у вырашэнні сённяшніх праблем здолее змяніць становішча, пры якім зараз у горадзе вам фактычна ніхто (вынятак складаюць 2-3 тураператары) не прапануе ніводнай тэматычнай экскурсіі. Зразумела, што да94
лёка не кожны аспект гісторыі і сучаснасці горада магчыма прадставіць сродкамі экскурсіі. Таму нямала прычын: штосьці не захавалася, другое знаходзіцца ў карыстанні "закрытых" арганізацый. Так, вайскоўцы размяшчаюцца цяпер у будынках былой медыцынскай акадэміі Ж.-Э.Жылібера, сельскагаспадарчага банку і будынку Дома ўрача (А.Тальгейма), "эмчэсаўцы" валодаюць будынкам пажарнай вежы пачатку XX стагоддзя.
Але і тое, што можа стань экспанатам і аб'ектам экскурсіі па пэўнай тэме, такім не становіцца. Эскурсанты Горадні не маюць магчымасці зараз атрымаць такую турыстычную паслугу як экскурсія "Літаратурная Горадня", а, значыць, іх не завядуць да тых куткоў горада, якія ўтрымліваюць памяць пра Васіля Быкава і Аляксея Карпюка, Уладзіміра Караткевіча і Максіма Багдановіча, Дануту Бічэль і Лей­бу Найдуса, Элізу Ажэшка і Зоф'ю Налкоўскую, Міхася Васілька і Алеся Чобата.
Пазбаўлены жыхары і госці горада даведацца з вуснаў экскурсаводаў пра асобныя дэталі старажытнага і сярэднявечнага горада, падрабязна ўглядзецца ў эпоху Антонія Тызенгаўза і заўважыць, што гарадзенскія вуліцы захавалі па­мяць пра паўстанцаў, якія неаднаразова выступалі за волю супраць імперскай расійскай улады.