Гарадзенскія чытанні
Зборнік матэрыялаў
Выдавец: Гарадзенская друкарня
Памер: 291с.
Гародня 2011
Эксперимент у галіне эканомікі не быў такім удалым, як у сферы культуры і горадабудаўніцтва. Заснаванне семнаццаці мануфактур у Гродне i Ласосне не мела пад сабой дэталёва прадуманай эканамічнай праграмы, таму хутка прывяло гродзенскага старосту да банкроцтва, да набліжэння якога прычыніліся і ворагі Тызенгаўза пры каралеўскім двары. Аддаючы належнае ідэі літоўскага падскарбія аб ператварэнні Гродна ў цэнтр новай прамысловасці, адзначым, што галіны вытворчасці, якія ён абраў для свайго эксперимента, і сёння паспяхова развіваюцца ў Гродне выраб шкла, тканін. люстраў, транспартных сродкаў і інш.
У тым зародку новага горада, які ствараў Тызенгаўз на Гарадніцы, важнае месца адводзілася друкаванаму слову, як сродку захоўвання і перадачы ведаў. 3 Вільні была перавезена езуіцкая друкарня. якая лічылася каралеўскай, але была здадзена ў арэнду райцы гарадскога магістрата Яну Ясінскаму, атрымаўшаму афіцыйную насаду інтэнданта каралеўскай друкарні [1, с. 173]. 3 Аўстрыі быў запрошаны майстар па ліццю шрыфтоў (гісер) і тыпограф Нахім, праўда, прыехаў ён у горад ужо пасля адстаўкі Тызенгаўза. У Гродна начала выдавацца першая на нашай тэрыторыі газета, і, дарэчы, упершыню была заснавана свецкая дзяржаўная цэнзура перыядычнага друку пастаўлены ад караля цэнзар павінен быў праглядаць газету перад яе выхадам у свет, пільнуючы, каб у ёй не было вострых палітычных выказванняў.
Пачынанні Антонія Тызенгаўза па стварэнні ідэальнага горада, які б адпавядаў марам асветнікаў, не былі цалкам беспаспяховымі. Усё, што закладвалася ў той час, мела свой працяг, увасаблялася і развівалася праз дзесяцігоддзі ці нават стагоддзі. Сёння мы нездарма звяртаемя да тых часоў, шукаючы вытокі вышэйшай адукацыі, адметнасцяў гродзенскай планіроўкі і архітэктуры, музычнага і тэатральнага мастацтва, друку, прамысловасці. Можна сказаны што ўрокі гродзенскага Універсітэта не прайшлі дарма.
Лііаратура
1. Гардзееў, Ю. Магдэбургская Гародня. / Ю.Н. Гардзееў Гародня-Wroclaw, 2007.
2. Игнатович, Ф. Гродненский ботанический сад и его судьба (к 225-летию со дня основания) / Ф.Игнатович // Садова-паркавае мастацтва Гродзеншчыны: гісторыя і сучаснасць / нав. рэд. С.Куль-Сяльверстава; склад. В.Карнялюк. Гродна, 2001.
3. Квитницкая, Е.Д. Строительство А.Тизенгауза в Гродно / Е.Д.Квитницкая // Архитектурное наследство. 1961.
4. Kurdybacha, L. Powstanie i główne kierunki działalności Komisji Edukacji Narodowej / L.Kurdybacha. // Borelly J.A. Plan reformy nauczania elementarnego. Warszawa, 1973.
5. Łukaszewicz, J. Historia szkół w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794 / J.Łukaszewicz. T.IV. Poznam 1851.'
224
Лябецкі Уладзімір Сяргеевіч, выкладчык УА "Гродзенскі дзяржаўны музычны каледж", кіраўнік вучэбнай і выхаваўчай работы філіялаў кафедр УА "Беларуская дзяржаўная акадэмія музыкі”
НЕВЯДОМЫЯ СТАРОНКІ ГІСТОРЫІ МУЗЫЧНАГА МАСТАЦТВА ГРОДНА: 3 РЭПЕТУАРУ ТЭАТРА АНТОНІЯ ТЫЗЕНГАЎЗА
Эпоха Класіцызму час вялікіх і кардынальных зрухаў у эканамічным і духоўным жыцці Еўропы. Барочная напружанасць у мастацтве паступова пачынае знікаць, саступаючы месца ідэям Асветы. Айчынная музычная культура набывае новыя рысы, адпаведныя і разам з тым адметныя ў адносінах да агульнаеўрапейскага мастацкага руху. Нягледзячы на тое, што Беларусь па-ранейшаму застаецца поліканфесійным арэалам, найбольш моцны інавацыйны рух эпохі назіраецца ў сферы свецкага музычнага мастацтва і культуры. Музыка займае ўсе большае месца ў побыце розных слаёў насельніцтва беларускіх гарадоў, маёнткаў і мястэчак. Менавіта тэты час патрабаваў і адначасова спараджаў людзей, дзеянні і праца якіх закладвалі падмурак навукі, адукацыі і культуры на Гродзеншчыне.
Ключавой з'явай свецкага музычнага мастацтва Еўропы другой паловы XVIII стагоддзя стаў музычны тэатр, які. у сваю чаргу, аказаў уплыў на такія формы музычнай дзейнасці, як выканальніцтва. адукацыя і выхаванне. Менавіта музычны тэатр, які заняў вядучае становішча сярод іншых відаў тэатральнага мастацтва, "вызначаў характар тэатральнай культуры рэгіёна ўвогуле, ...з'яўляючыся адным з правадыроў" эпохі Асветы [1, с. 156]. Укараненню музычнага тэатра на тэрыторыі Гродна спрыялі наступныя перадумовы: аб'ектыўным было ўзмацненне інтэграцыі ўсходняй і заходняй
культур у эпоху Асветы, а суб'ектыўнай арыентацыя беларускіх магнатаў на заходнія ўзоры мастацкай творчасці, гэтакая своеасаблівая даніна модзе [2, с.25]. Самай распаўсюджанай у рэпертуары прыватнаўласніцкіх тэатраў становіцца заходнееўрапейская камічная опера, ці опера (-) буффа, эмацыянальна-вобразны змест якой адпавядае забаўляльнай скіраванасці палацава-арыстакратычнай культуры Беларусі. Аднак разам з пацешлівымі функцыямі опера садзейнічала ў распаўсюджванні перадавых ідэй філосафаў-асветнікаў. Па меркаванні Б.Асафьева, музычны тэатр актывізаваў вакол сябе сістэму "мастацкай гаспадаркі": творчасць, выканальніцтва, адукацыю і выхаванне. Для ажыццяўлення оперных пастановак запрашаюцца вядомыя заходнееўрапейскія кампазітары і выканаўцы, арганізоўваюцца школы для выхавання музыкантаў. У рэшце рэшт, ствараецца цэласная сістэма, якая змяшчае творчасць. выканальніцтва, музычную адукацыю і выхаванне.
Як вядома з гісторыі, у 1765 годзе Антоній Тызенгаўз быў прызначаны гродзенскім старастай. Менавіта з гэтага часу пачынаецца праца па стварэнні ўласнага тэатра, куды запрашаліся знакамітыя еўрапейскія музыканты-інструменталісты і, канешне, італьянскія спевакі. Тэатр падскарбія змяшчаў некалькі труп (оперную, балетную, драматычную, а таксама інструментальную капэлу і хор), у складзе якіх з часам пачынаюць адбывацца замены еўрапейскіх артыстаў на мясцовых, прыгонных, што спрыяе развіццю выканальніцтва [1, с.164]. Неабходнасць падрыхтоўкі сваіх музычных кадраў стымулюе ўзнікненне тэатральнай і музычнай школ. Пачынаецца стварэнне асноў прафесійнай музычнай адукацыі.
Найболып любімым і галоўным жанрам у тэатры графа была опера. Перш за ўсё, аб гэтым сведчыць вялікая колькасць спевакоў, што былі на службе А.Тызенгаўза. У 1772 годзе ён накіраваў у мастацкія цэнтры Заходняй Еўропы свайго паверанага капельмайстра i скрыпача Леона Сітаньскага з мэтай набыцця музычных інструментаў, а таксама рэкрутавання перапісчыка нот, музыкантаў і кампазітара для работы ў капэлле падскарбія ў Гродне [4, с.6—7]. У 1774 226
годзе Л.Сітаньскі прывёз у Гродна "...чатырох спевакоў-кастратаў, "тэнарыста", спявачку з мужам, балетмайстара (Гаэтана Пецінэцці) і маладога кампазітара Кампіле Аббатэ, які з гэтага моманту пачаў выконваць у Гродне таксама функцыі капельмайстара" [4, с.8]. Аб прыхільнасці А.Тызенгаўза да оперы ўскосна сведчаць і такія дакументы, як кантракты з музыкантам!. Напрыклад, спевак Алессандро Бароні згодна з кантрактам быў абавязаны выступаць ва ўсіх операх-буффа [4, с.23]. У 1775 годзе князь Міхал Панятоўскі праз ліст звяртаўся з просьбай да графа "...прыслаць музыкантаў і Хіблера (спевака), каб на прыезд караля прадставіць у Беластоку польскую оперу-буффа, якую мясцовыя камердынеры, што спяваюць, разам будуць выконваць" [4, с.22].
Партытуры опер замежных кампазітараў падскарбій набываў за грошы, пазычаў для перапісвання, а таксама рабіў заказы на стварэнне кампазітарам, таму варта выказаць меркаванне аб тым, што частку рэпертуару складалі творы мясцовых кампазітараў. Адным з пастаўшчыкоў партытур для музычнага тэатра графа быў Францішак Рыкс, які прысылаў з Варшавы ноты для перапісвання. Так, у 1774 годзе ён накіраваў А.Тызенгаўзу партытуры опер А.Саккіні "Уяўная ўтрапёнасць дзеля кахання", П.Гульельмі "Дакладная жонка" і П.Анфоссі "Пазнаная Мацільда", пасля чаго намерваўся даслаць новую оперу М.Піччынні "Рыбакі" [4, с.22-23]. У 1778 годзе А.Тызенгаўз пазычыў у Ф.Рыкса тэатральныя ўбранні для пастаноўкі оперы А.Грэтры "Пышны". У сваю чаргу, Францішак Рыкс яшчэ неаднаразова высылаў партытуры опер у Гродна, аб чым сведчыць яго перапіска з графам: "Оперы адпаведна новаму спісу высылаю неадкладна" ці "...буду рабіць намаганні, каб выслаць чаканыя дзве оперы" [4. с.24]. Знакамітая польская даследчыца гродзенскага тэатра А.Тызенгаўза А.Жураўска-Віткоўска мяркуе, што некаторыя італьянскія кампазітары падтрымлівалі прамыя кантакты з тэатрам падскарбія. у прыватнасці, Мікола Піччынні, з якім падчас замежнай камандзіроўкі непасрэдна кантактаваў Лявон Сітаньскі [4, с.26]. На гэтым, як лічыў знакаміты даследчык беларускага тэатра Гурый Барышаў, вычэрпваліся ўсе
звесткі аб рэпертуары тэатра Антонія Тызенгаўза [1, с.190]. Тым больш каштоўнымі падаюцца нядаўна знойдзеныя беларускім музыкантам Аляксеем Фраловым ў Галоўным архіве старадаўніх актаў (AGAD) у Варшаве нотныя матэрыялы, якія ён ласкава перадаў нам для даследавання. Гэтыя дакументы, якія раней не траплялі ў поле зроку даследчыкаў, належаць да Архіву Тызенгаўзаў і налічваюць 111 рукапісных нотных старонак (ад 328 да 385 аркуша Трупы D). Яны складаюцца з некалькіх тыпалагічна розных частак. Пачатак збораў адкрываецца тытульным аркушам з назвай Mecca (Missa). Следам ідуць старонкі двух фрагментаў (Largo i Largo Expressive) вакальная партыя ca сціплым акампанементам. Тэкст вакальнай партыі прадстаўляе характэрны для XVIII стагоддзя оперны сюжэт. Выкарыстанне італьянскай мовы дае магчымасць выказаць здагадку аб прыналежнасці гэтых старонак да твора опернага жанру [3, с.242]. Аналіз оперы можна ажыццявіць па прадстаўленых у рукапісе асобным галасам і іх суадносінам. Так, партыя сапрана (аркуш 330) па сваім складзе набліжаецца да барочнага рэчытатыву, а некалькі гуллівая тэма ўступа створана ў класіцысцкай манеры, дзе мелодыя ў поўнай меры падпарадкоўваецца законам гарманічнай функцыянальнасці. Трэба дадаць, што ў час стварэння дадзенага ўзору практыкавалася ўжыванне ключоў "до" для вакальнага выканання. Як мы бачым, партыя сапрана выкладзеная ў сапранавым ключы. Паказальнымі з'яўляюцца матывы з паменшанай квартай, якія нагадваюць хады з кантаты № 21 І.С. Баха.
І.С. Бах Ананім
Матыў з паменшанай квартай з'яўляецца звяном секвенцыі, мадуліруючай з до-мінора ў фа-мінор. Выкарыстанне мадуліруючых секвенций тыповы приём як для стилю барока, так i для класіцызму (маюцца на ўвазе інтэрмедыі фуг i связуючыя партыі санатных формаў). Таксама агульным для двух эпох стаў цэлы шэраг акордавых сродкаў. Элемент, які паказвае на афектацыю, характэрную для двух эпох, гэта гармонія паменшанага сэптакорда як знак трагізму і безвыходнасці (аркуш 332):
КНІГІ ОНЛАЙН
