Гаспода
Леанід Дранько-Майсюк
Выдавец: Мастацкая літаратура, Зміцер Колас
Памер: 382с.
Мінск 1998
У адзін з трывожных вечароў Булацкі прапанаваў Янушу Лонскаму ехаць у Лондан: там цяпер збіраюцца палякі з усяго свету, там цяпер польскі ўрад.
Януш Лонскі ехаць адмовіўся.
Ягоная адмова і наблізіла да Барбары яе новую будучыню. Пані Барбара зрабіла свой выбар. He развітаўшыся з Янушам, яна пакінула Парыж, паспяхова перабралася з Булацкім праз небяспечны Ла-Манш.
— Пустая кабета! — першае, што крыкнуў уражаны Януш, калі зычлівы мараканец паведаміў пра спешны ад’езд яго каханкі.
Ен не падняўся ў пакой. Зняможаны, сеў у вестыбюлі, падпёршы плячыма люстэрка. 3 хвіліну думаў, што рабіць — ехаць у Лондан? знайсці яе і вярнуць? самому там застацца?
Аднак жа не, паездка ў Лондан — клопат не для яго. Лепей знайсці пакуль прыдатнае на гэты горкі вечар кафэ. Лепей сціснуць да хрусту ў кулаку поўную чарку...
I жыццё львоўскага паэта крута пайшло з гары.
Ён піў і лаяў Барбару, піў і шкадаваў сябе, піў і зноў лаяў Барбару — нікчэмную жанчыну, якая лёгка кінула мужа, яшчэ лягчэй пакінула яго, Януша, і, пэўна ж, не задумваючыся, кіне й гэтага праныру Булацкага... Яна, вядома ж, чакала моманту, каб уцячы, — думаў утрапёны Януш. Вайна памагла ёй. Так, Барбара не кахала яго, а ён кахаў і кахае, але ўсё зробіць, каб гэтае каханне спрахла. Ён адпомсціць свайму каханню.
Псеўдарамантык, якога абразіла каханка, адразу ж губляе памяркоўнасць, аглушае сябе адчаем, і гэты адчай з цягам часу ператвараецца ў абыякавасць, у нейкі запаволены рух, цьмяна асветлены, нібы турэмнай лямпачкай, няўхільным пачуццёвым змярканнем.
Януш помсціў, і нічога новага ў ягонай помсце не было. Усё як у дрэннай літаратуры. Да вар’яцкае зморы ён хадзіў па крузе, утвораным паслухмянымі прасціннымі жанчынамі. Белетрыстычнымі фарбамі ўзнаўляць яго далейшае жыццё вялікай патрэбы няма, таму дзеля сцісласці даверуся анкетнаму пісьму — акупацыю Францыі перабыў на вольным поўдні; жыў з каталонцамі, вандраваў з цыганамі, меў дробныя заробкі, а часцей за ўсё перабіваўся кішэнным жабрацтвам і падпіраў сваю душу алкагольным кійком.
У Сэце, у канцы вайны, сустрэўся з рыжай, як сланечнік, карсіканкай — мегерычнай істотай, таннай вулічнай танцоркай і да ўсяго яшчэ наркаманкай. Прывучыць Януша да наркотыкаў яна не паспела — надта ж кароткім было іхняе каханне.
Перад сном карсіканка любіла танцаваць канкан. Танцавала з немалым азартам і заўсёды заканчвала свой адчайны танец скачком на дарожны куфэрак, поўны ўсялякага экзатычнага начыння. Вочы яе наліваліся чырвоным сумам, яна саскоквала з куфэрка і прымушала аглушанага Януша станавіцца на калені і бясконца паўтараць: «Я цябе кахаю... Я цябе кахаю... Я цябе кахаю...» I Януш паслухмяна валіўся
на падлогу і паўтараў, што было загадана. Але язык не слухаўся яго, галава, як надсечаная, не хацела трымацца на слабой шыі, і Януш засынаў на падлозе, не сілуючы дайсці да ложка і нават дзесяць разоў прамовіць так патрэбнае няшчаснай карсіканцы: «Я цябе кахаю...»
Аднойчы ён падарыў ёй белую ружу і сам стаў на калені, але і на гэты раз, пераможаны п’янай стомаю, заснуў...
Спаў як ніколі доўга, бачыў у сне Барбару. Яна гладзіла яго па галаве, супакойвала і прасіла прабачыць яе за свае ўцёкі. Побач з ёю стаяў палкоўнік Ружэвіч і залацістым аўсом, насыпаным у глыбокую фуражку, карміў белага каня. Палкоўнік лагодна глядзеў на іх абодвух і прымірэнча ўсміхаўся.
Калі ж прачнуўся, то проста над сабою, над самым тварам, убачыў нерухомую танцорку.
Яна не даставала нагамі да яго вачэй — абапіралася на паветра.
Януш дакрануўся да мёртвых ног — і цела яго апошняй жанчыны паслухмяна варухнулася, і ў фіялетавай руцэ варухнулася белая, завялая за доўгую ноч, ружа...
Ён вярнуўся ў Парыж, узяўшы з дарожнага куфэрка танцоркі батфорты і кавалерыйскую шпагу.
Праз нейкі час усё на тым жа бульвары Клішы выпадкова сустрэў Булацкага і даведаўся пра Барбару.
Яна знайшла свайго мужа ажно ў Італіі, і ён прыняў яе, нічым не папракнуўшы, і яны разам ваявалі, а цяпер яны жывуць у...
— Пустая кабета! — закрычаў Януш Лонскі.
Ён схапіў свайго былога сябра за ўлогі пінжака, ледзьве не сарваўшы з яго нейкі англійскі ордэн, і з радасцю, у якой пазвоньвалі калючыя ільдзінкі шаленства, расказаў пра карсіканку, пра тое, як яны шчасліва жылі на поўдні, як яна ўскоквала на свой экзатычны куфэрак, як прымушала бясконца гаварыць для яе: «Я цябе кахаю...»
Расказаў пра ўсё, нават пра фіялетавую руку і сухую белую ружу, апантана даказваючы разгубленаму Булацкаму, што ягоная танцорка — самая лепшая жанчына, што яна жыла заўсёды і танцавала ва
ўсе часы, што толькі яна — яго каханая і што менавіта яе маляваў Тулуз-Латрэк, калі ўяўляў жанчыну, якая надзявае чорныя панчошкі.
8. Настуркавыя басаножкі А.
«Парыж хутка разбурыцца!» — усе прарочыў мой стары павадыр, але глухаватыя парыжане не зважалі на яго прароцтвы. Яны жылі сваімі прароцтвамі. Кожны меў пры сабе, як партманет, сваю маленькую катастрофку — сямейную ці яшчэ якую, і самая нязначная з гэтых катастрофак перавышала трагедыю будучага разбурэння Парыжа, чым, дарэчы, супакойвала парыжан і падказвала ім план спешнага выратавання... Калі ўсё ж адбудзецца тое, што не павінна адбыцца, — Парыж пачне разбурацца, на вачах знікаць, то кожны з парыжан будзе ведаць, як ратавацца — гэта значыць, паедзе на сваю гарынь і пабудуе ток, бо толькі там, на беразе маленства, будзе чакаць спажыўны паратунак — неабмалочанае жыта. Дбайнасць — лексічная Персефона жыта, таму сцены і застаронкі новага тока трэба густа вымазаць глінянай рошчынаю, каб пад час малацьбы ў шчыліны не залятала зерне.
Цяжкі цэп абудзіць у сонных мускулах радасць трывалай незалежнасці ад страху.
Адмалаціўшы, абачлівыя парыжане пачнуць всяць.
Пасля кожнага ненатужнага ўзмаху рукі з альховага шуфліка веялкі будзе вылётваць па дзве жмені засмечанага жыта. Першаю, за якога паўметра ад веялкі, упадзе мякіна, трохі далей — змешанае з нераддзю «озадз’е», а каля самай сцяны, завешанай пыльным брызентам, тоўста пакладзецца «головіца» — чыстае збожжа. А тым часам тысячы родных гарыней будуць напрасткі ўпадаць ў Міжземнае мора, не зважаючы на дзіцячае румзанне Ліёнскага заліва...
Калі ўсё ж адбудзецца тое, што не павінна адбыцца, — то ўслед за Парыжам, напэўна ж, пазнікаюць і ўсе астатнія вялікія гарады. У гэтым фатальным сэнсе чым яны горшыя за Парыж! I тады на прасторы зямной застануцца хіба што вясковыя вавілоны, у ад-
ным з якіх і я дажыву да старасці, да сваёй смерці. (Аднак чаму да с в а ё й? Проста да смерці, бо смерць заўсёды с в а я. Нават гвалтоўная. Прэч некралагічную хлуслівасць — «ен памёр не сваёй, а гвалтоўнай смерцю»!..)
Пакуль жа вялікія гарады непарушныя. Там яшчэ ёсць мясціны, якія супакойваюць, таму я невыпадкова сяджу ў зялёным крэсле і любуюся фантанам Люксембургскага саду. У мяне выгляд пераможцы. Ножкі майго зялёнага трона ў серабрыстай шэрані, і мне прыемна ўспамінаць, што на пачатку стагоддзя за кожны такі халаднавата-металічны фатэльчык даводзілася плаціць, таму колішнія паэты доўга нс заседжваліся. Як толькі набліжалася няўмольная касірка, яны з недапісанымі санетамі адразу ж уцякалі. Але сёння, дзякуй Богу, не пачатак стагоддзя, і ніякая строгая служыцелька паэтам не пагражае, таму я спакойна адпачываю непадалёку ад цэнтральнага ўвахода ў Сенат, чакаю Непрыкаянага Паляка. Ён павінен расказаць мне пра сваё любімае дрэва ў Люксембургскім садзе — тое дрэва, з якім ціхаму вар’яту, дзіцяці або паэту можна пагаварыць пра шчасце.
Успамінаю Васіля.
Яго любімае дрэва расце ў Мінску, на вуліцы Макаёнка. Раніцай, ідучы ў мастацкі ліцэй, ён сустракаецца з ім.
— Тата, мне робіцца вельмі сумна, калі я прамінаю сваё дрэва, мне здаецца, што я ўжо ніколі яго не ўбачу.
— А ты, як толькі прыходзіш у ліцэй, адразу малюй сваё дрэва, ітады яно будзе заўсёды перад табою.
— Тата, я яшчэ нс ўмею маляваць пакуты.
Васілю здаецца, што яго любімае дрэва назаўсёды застаецца недзе ў мінулым і там пакутуе...
Такое ўражанне, што на Люксембургскі сад з монпарнаскае далечы паволі наплывае сляпы небадом — сінядымная па каляровых адчуваннях вялізная вежа.
Шумны фантан крывянее ад фавістычнае рыбы, на якую нападаюць ненаедныя чайкі.
Куранты Сената спрабуюць атрэсці з круглага цыферблата наліплыя сонечныя вейкі, што далятаюць сюды з той жа монпарнаскас ледзьвс бачнае далечы...
Непрыкаяны Паляк не забавіўся.
Ён прыйшоў з цэлафанавым мехам на плячы.
— У мяне тут яшчэ сустрэча і з Эжэнам Гіёмэ, — растлумачыў ён, скідаючы на дол туга напакаваны мех. — Мсье Гіёмэ — скульптар. Яму для работы я дастаю стаптаны абутак. Бачыце, колькі назбіраў! Пяць франкаў пара. Са старога абутку ен вырабляе розныя чалавечыя твары. Заўважце, толькі са старога.
Люксембургскі сад напоўнены жаночымі галасамі, жаночым смехам, жаночымі здзіўленымі воклічамі. У гэтым феміністычным балагане гукаў я спрабую пачуць (не знайсці, а менавіта пачуць!) хоць адну прывабную жанчыну ці хоць нешта блізкае да жаночай прывабнасці...
Я — дырыжор сваіх успамінаў.
Якое было моцнае, нават прагавітае жаданне ў малалецтве дакрануцца да лона прывабнай жанчыны. А для мяне ў малалецтве ўсе жанчыны былі прывабныя, і жаданне дакрануцца не давала спакою. Юнацтва прынесла новае, не менш прагавітае жаданне — схаваць у патаемным вянку адамаву сцябліну. 1 тут ужо прывабнасць не мела аніякага значэння. Жанчына магла быць любой, нават самай непрыгожай, бо не сама яна цікавіла мяне, а яе патаемны вянок. Пэўна ж, таму і робіцца ў юнацтве столькі памылак, часам недаравальных, што выбуховая пачуццёвая энергія разбурае гарманічнае ўспрыманне жанчыны. А што ж цяпер, калі ты ўжо дастаткова далёка адплыў ад юнацтва?! А цяпер самае большае жаданне, самая большая асалода — цалаваць каханую скрозь...
Феміністычны балаган гукаў не цішэе, але ён не суцэльны, і праз яго блакітныя прахоны зрэдку далятаюць да мяне прыглушаныя адлегласцю мужчынскія галасы. He магу сказаць, што яны ідэальна лагодныя і поўныя шчырасці, — яны проста памяркоўныя. Галасы мужчын, для якіх жаночая згода на каханне — абавязковая ўмова.
I зусім не чую цынічных галасоў!
Радуюся, што гэта так, бо ўпэўнены — цынікі больш небяспечныя, чым гвалтаўнікі. Гвалтаўнік можа пакаяцца, цынік — ніколі. Гвалтаўнік — гэта той, хто не здатны па сваёй капеечнай прыродзе ўгадаць жаданне жанчыны, каму бракуе цярпення дача-
КНІГІ ОНЛАЙН
