Гаспода
Леанід Дранько-Майсюк
Выдавец: Мастацкая літаратура, Зміцер Колас
Памер: 382с.
Мінск 1998
Саксафонная настальгія, як у воблаку, патанула ў дзягілеўскай рабыні — у яе лёгкім расшпіленым паліто і ў шаўковай тафце ружовай сукенкі.
Так, на Пон дэ Ар мяне чакала мая знаёмая парыжанка. Яе нецярплівы позірк прыглушаў эндакрынную трывогу шыі і быў напоены афарыстычнай мараю: толькі той мужчына можа быць мужчынам, які ніколі не пакрыўдзіў жанчыну...
Цяпер ужо яна дакранулася да мяне і далікатна, але ўпэўнена прагнала сон з адамавай сцябліны. Ад стольнага святочнага дотыку я страціў надакучлівую правінцыю будзённага існавання і здабыў небяспечную лёгкасць. Маё цела набыло паветраныя контуры. Адной-адзінаю хваляй бітумная Сена лёгка б змыла мяне з Пон дэ Ар, але, прабіўшыся праз рымскі цяжар Новага моста, яна не заўважыла маёй бесцялеснасці. Каб не рукі дзягілеўскай рабыні, я адарваўся б ад зямлі і стаў бы толькі адценнем у фарфорава-шэрым святле, што атуляла майго знаёмага букініста і
яго вечныя кнігі. Я назаўсйды б забыў пра свае імя, каб не яе вочы, напоеныя, як і хвіліну назад, усё той жа мараю: толькі той мужчына можа быць мужчынам, які ніколі не пакрыўдзіў жанчыну...
Мы прыйшлі на вуліцу Сены, падняліся на чацвСрты паверх нейкага, як мне здалося, напаўгасцінічнага дома з аркатурным фрызам і апынуліся ў белай лагчыне ложка.
Ранейшыя яе словы пра неба, якое цяжэе ад жаночай незадаволенасці, пра воблакі, якія над Люксембургскім садам набываюць сарамлівыя контуры, пра пяшчотнага госця, што пакідае ў німфічнай глыбіні навальнічны нектар, і, нарэшце, словы пра дарагія ткакіны — ядвабы, аксаміты, парчу, — якія заўсйды зайздросцяць звычайным ільняным прасцінам,— уяўляліся мне рацыянальнай уверцюрай, добра прадуманым уступам да гэтага музычнага шляху ў белую лагчыну...
Прыхільнікі «праўды» ў літаратуры, — вы ўздыхаеце, што мая паэзія нежыццйвая, бо занадта прыгожая.
Апалагеты імаралізму, — і вас я расчарую, таму не чытайце мяне, а спявайце свае любімыя песні Мальдарора.
Аўтары эратычных эпапей, — будзьце сціслыя. Дастаткова аднаго сказа на апісанне выпадковага кахання: чорная ружа, поўная гасціннай расы, авалодала адамавай сцяблінай і не супакоілася да той хвіліны, пакуль не напілася навальнічнага нектару...
Дзягілеўская рабыня развітальна ўскінула над сабою рукі, і я ўбачыў яе простыя далоні. Далоні брэтонскай рыбачкі ці, усе ж праўдзівей, — клапатлівай жонкі, што памагае мужу-скульптару мясіць гліну і рыхтаваць гіпс.
Некалі такія ж непрыгожыя далоні не далі мне спазнаць тую поўную радасць, аб якой толькі й марыць васемнаццацігадовы цнатлівец. Так, мне было васемнаццаць, калі на два гады старэйшая за мяне давыд-гарадоцкая свавольніца паабяцала найжаданае. Ад свайго абяцання яна не адступілася і пад самы ранак, праводзячы мяне, шчаслівага, хацела ўключыць у сенцах электрычны ліхтарык. Аднак ліхтарык выслізнуў з яе рук, і я ледзьве паспеў падхапіць яго.
Вяртаючы ліхтарык, міжволі асвяціў ёй далоні — дзве шурпатыя цаглінкі!
Гнятлівы сорам агарнуў мяне. Сорам, у якім пераважала прыкрасць. Я быў у ложку і не адчуў, што ў яе та к і я далоні. Мне хацелася плакаць, бо якая ж гэта крыўда, што ў першай тваёй жанчыны — далоні, як гліняны посуд.
На спакойную галаву, дык што тут крыўднага?! Але ўжо тады мяне паланялі ўсялякія эстэцкія хімеры. Кодэкс памяркоўнага местачковага існавання, паводле якога ўсё павінна прымацца такім, як ёсць, для мяне тады яшчэ не існаваў.
Чытач мой рэдкі, не папракай мяне за той даўні пачуццёвы эстэтызм і не пытайся: няўжо й цяпер, убачыўшы над сабою простыя далоні францужанкі, я адчуў сябе падманутым і мне захацелася плакаць?
Я ведаю адно: пачуццевы эстэтызм — кепскі дарадчык, але неблагі настаўнік, асабліва для таго мужчыны, для якога ўсё — і паэзія, і філасофія, і нават гастраномная раніца — пачынаецца з думкі пра жанчыну...
Дзягілеўская рабыня падышла да люстэрка, манекенна пастукваючы аб залацісты паркет настуркавымі басаножкамі А.
Яна моўчкі сустрэла мяне на Пон дэ Ар і моўчкі развіталася — адным смуткам вачэй,— калі мы выйшлі на вуліцу Сены.
Мая першая парыжская прыгажуня вярталася ў сваё жыццё, назаўсёды пакідаючы мне жыццё маё. Нічога незабыўнага ў нашым развітанні не было. Развітанне струны з ветрам.
3 нейкую хвіліну я стаяў каля аркатурнага дома, няўцямна гледзячы на двух негрыцянскіх падлеткаў, што металічнымі кійкамі старанна прадзіралі на сцяне белую тынкоўку. Падлеткі працавалі з манументальным размахам. На маіх вачах нараджаўся незразумелы аб’ёмны вобраз — нейкае рытмічнае афрыканскае сграфіта. Нешта прыгожа-заблытанае, падобнае на імгненны ўзор майго нядаўняга спаткання з дзягілеўскай рабыняй. Сыпаўся густы мучністы пыл, і чорныя рукі падлеткаў былі белыя, як у хлебапёкаў. Але з’явіўся паліцэйскі, і юныя манументалісты кінуліся наўцёкі, падараваўшы мне і ўсяму Парыжу свой натхнёны твор.
Паліцэйскі нібыта нічога й не заўважыў. Ён хутка знік у тым жа накірунку, у якім пайшла ад мяне дзягілеўская рабыня.
Дык што ж адбылося?
Я здрадзіў А. ці выпадкова адпомсціў прагматычнаму скульптару, ягонай здзеклівай формуле: «Акрамя гіпсу, мармуру, гліны, воску, дрэва, бронзы і старога абутку скульптурныя партрэты можна яшчэ рабіць з непрачытаных паэтычных кніг»? Так, сказана здзекліва і ў дачыненні да паэзіі звышнепачціва. Але, ведаючы, што непачцівасць — класічная французская рыса, трэба ўсё ж такі было неяк унікнуць нават выпадковай помсты, бо ўсялякая праява помсты робіць твайго Апалона сляпым. Але як гэта н ея к унікнуць, калі сапраўды ўсё адбылося неверагодна выпадкова! I гэтая неверагодная выпадковасць, дарэчы, змяншае маю віну перад А.
Зрэшты, помсціў не я, помсціла дзягілеўская рабыня. I помсту гэтую, здраду няўважліваму мужу, ва ўсе часы апраўдвала паэзія...
Прамінуўшы музей Дэлакруа, я падышоў да Апалінэравага скверыка, адчуваючы, як зноў да мяне вяртаецца задушлівае шкадаванне.
3 бульвара Сен-Жэрмен далятала ўсё тая ж ідылічная мелодыя катрынкі. На высокім царкоўным даху, як жывыя цацкі, марудна паварушваліся рабочыя. Набелелы мім (яго закрывала ад мяне высокая чыгунная агароджа), мусіць жа, па-ранейшаму стаяў на зялёнай шырокай сметніцы, механічна паводзячы рукамі. Паўз мяне заспакоена праходзілі яго магчымыя гледачы, а ў скверыку на лаўцы, на якой колькі дзён таму бесклапотна заснуў гаспадар апельсінавай сумкі, сядзеў знябыты луўрскі голуб.
Я крануў металічныя весніцы, увайшоў у скверык, і вецер падбіў да маіх ног пагнуты лаўровы лісток...
Помніка не было — ні бронзавай галавы, ні мармуровага пастамента! Адно чарнела свежая глыбокая яма, у якую, выцягваючы ўскалмачаную шыю, спрабаваў зазірнуць луўрскі голуб.
Сумнае назіранне Леаніда Галубовіча: «Калі паэт нараджаецца ў час дэтэктыўнай прозы, то чытачы яго, пэўна, народзяцца ў турмах» — эпіграфічна стасавалася да гэтага розруху, да знябытага луўрскага
вандроўніка і да ўсяго таго фатальнага, што чакае наперадзе паэзію і помнікі паэтам.
Глыбокая яма і скрозь патрэсканы дол сведчылі пра гвалтоўную дзею, якая адбылася толькі што. Магчыма, нават за хвіліну да майго прыходу. Гвалт у сваім цынізме заўсёды «шчыры», таму дарма было спадзявацца на суцешлівыя здагадкі — скульптура не загінула? яе знялі на рэстаўрацыю? яе проста некуды перанеслі?..
3 пакалечанай зямлі я падняў бронзавы лісток — малаістотны фрагмент, па якім ужо не адновіш цэлае. I ўсё ж менавіта ён, гэты кавалачак бронзы, усёй сваёй калючай вагою прымусіў мяне паглядзець туды, куды яшчэ зусім нядаўна глядзелі опіумныя вочы паэта — на бліжэйшы дом, на халодна-сінюю шыльдачку з белымі літарамі: вуліца Апалінэра.
Мяне чакала новае адкрыццё.
Я столькі разоў праходзіў побач і не заўважаў яс, вуліцу паэта — манументальную мініяцюру з адным, здаецца, домам!
Я ведаў, што такая вуліца есць у Парыжы і што неаднойчы яна засмучала самых розных літаратараў, найперш замежных вучняў Апалінэра, сваім дробным, літаральна мікраскапічным маштабам. Ім здавалася, што ў Парыжы імя Апалінэра павінен мець самы людны бульвар ці авеню. А тут замест гэтага — мізэрная вулічка. 1 вось тая хвіліна, калі гэтая вулічка засмуціла й мяне, толькі зусім па-іншаму. Я нечакана адкрыў, што яе мініяцюрнасць невыпадковая, а злавесна-дакладная.
Я прайшоў яе з канца ў канец і налічыў трыццаць восем крокаў. Такая, калі не памыліўся, яе даўжыня. Усяго трыццаць восем крокаў, нібыта трыццаць восем гадоў, пражытых паэтам.
Упэўнены, што гэта новы сон і што яго ніхто не растлумачыць, акрамя хіба што празарлівіцы Мод Крыстэн, — крыху супакоены, я вярнуўся да ямы і ўбачыў Непрыкаянага Паляка. Каля самай ямы ён расклаў невялічкае вогнішча, на хісткім трыножніку прыладзіў казан і платанавай галінкай памешваў у ім нейкае пячорнае варыва. Ягоныя музейныя батфорты былі ў попеле, ад ружы засталася адна калючая сцябліна, ад шпагі — пагнуты медны эфес. А шаўко-
вы матузок на шыі сатлеў, — серабрыстае львяня нарэшце здабыло волю...
— Заўтра ўжо не будзе дзе паесці. Знікнуць усе кафэ і рэстараны. Таму трэба рыхтавацца. А я, няхай пан малады ведае, неблагі кулінар. Маю дыплом «Фонду Апоста Эскаф’е»,— сказаў замаркочаны стары, сыплючы ў казан крупы.
Знябыты луўрскі голуб узварухнуўся, узляцеў над скверыкам, зрабіў некалькі кругоў і, паволі завісаючы над ямай, апусціўся якраз на тую вышыню, да якой яшчэ нядаўна даставала пышнай лаўровай каронаю бронзавая галава паэта. Склаўшы крылы і павярнуўшы да храма белую галаву, луўрскі голуб так і застаўся ў паветры, нібыта адшукаў для сваіх чырвоных лапак ранейшую трывалую бронзу. I я нарэшце зразумеў, што гэта не проста музейная птушка, a яшчэ і двайнік майго парыжскага павадыра. Двайнік яго незадаволенасці, скепсісу і нават гэтага старэчага ўздыху:
— Горад ужо разбураецца. Але ж я думаў, што разбурэнне пачнецца з Луўра, са шкляное піраміды. А пачалося адсюль, з помніка паэту...
Стары кінуў у яму распараную платанавую галінку і папрасіў мяне не пакідаць яго, пабыць з ім, каб тут, у мёртвым скверыку, разам павячэраць.
Пасляслоўе
Артыстычная Еўропа — безабароннае дзіця. Знікненне помніка Апалінэру ператварыла гэту маю даўнюю здагадку ў аксіёму.
Помнікі разбурае стыхія, час або знішчаюць людзі. Але ж у паэтавым скверыку стыхія не шалела, і час яшчэ не паспеў сабраць сваю разбуральную сілу. Тады застаюцца людзі, і яшчэ застаецца прадбачанне майго парыжскага павадыра — прадбачанне, блізкае да наслання...
КНІГІ ОНЛАЙН
