Гаспода
Леанід Дранько-Майсюк
Выдавец: Мастацкая літаратура, Зміцер Колас
Памер: 382с.
Мінск 1998
ў гэты юны міг дастаткова дзеля таго, каб і ўсё дарослае жыццё пражыць творча. Я тады марыў кожны свой дзень ператварыць у паэзію і зайздросціў паэтам, якія на такое ператварэнне іншы раз аддавалі сіл болей, чым на саму творчасць. I цяпер як найчасцей я ўспамінаю той белы язмін, стомленую пчалу і раманную суцешлівую фразу — і дзён, не занятых паэзіяй, у мяне становіцца ўсё менш і менш.
I цяпер я зайздрошчу толькі тым паэтам, над якімі, акрамя слова, не ўладная ніякая іншая сіла.
Апалінэр — такі паэт...
«Мяне ў Парыж ты правяла...»
Пра жанчын ён ведаў, здаецца, усё. Асабліва пра тых капрызніц, якія разлюбілі, якія пакідаюць, якіх ужо нічым не ўтрымаеш — ні базарнай драбязою падарункаў, ні кветкамі, ні кампліментамі, ні паэзіяй, ні сваім балючым каханнем. Ведаў, што ўтрымліваць не варта, бо гэта заўсёды на шкоду. Трэба зацяцца і маўчаць, трэба перацярпець пакуту, каб не згубіць сябе для галоўнага. Трэба па-сялянску працаваць, пакідаючы на сон і яду некалькі гадзін. Бо галоўнае для паэта — паэзія. Ах, як трапна сказаў герой Заля Клод Ланцье: «Дзеля праклятага жывапісу я магу задушыць бацьку і маці». Так, дзеля праклятага жывапісу, дзеля той жа праклятай паэзіі... Вядома, прызнанне літаратурнага героя, да таго ж мастака-няўдачніка, не трэба разумець літаральна. Гэта метафара, але ў гэтай метафары — жывая кроў мастакоўскай страсці, а таксама жорсткі напамін — мастак павінен жыць творча, каб толькі творчасцю адольваць самоту,
I каханую, якая так і не вернецца, трэба штодзённа вяртаць праз творчае цярпенне, якое абавязкова аздобіцца парнаскім снегам і пераможным пальмавым лісцем.
Зрэшты, самота нявечная, яна адыдзе ў самы дальні куток памяці, бо з’явіцца новае каханне. З’явіцца жанчына, у харастве якой самая нячутная будзе струна эгаізму.
З’яўленне Жаклін — перадсмяротнае суцяшэнне Апалінэру, турэмная ўсмешка заспакоенай Джаконды...
Юны славянскі век заўсёды варагуе з лацінскай старасцю. Водгулле гэтай спрадвечнай варажнечы не
змаўкала ў душы паэта да астатняга дня. I ён памёр у свае трыццаць восем год не з акопнае раны і не ад іспанскага грыпу, а якраз таму, што юны славянскі век перамог у ім лацінскую старасць.
Літаратурныя матэрыялісты, вядома ж, пасмяюцца з такога тлумачэння Апалінэравай смерці. Ім цяжка ўявіць, што юны славянскі век, гэты шалёны падлетак, усё яшчэ не спазнаў рацыянальнай запаволенасці, што ён узрос на нервовых рыфмаваных рытмах і на палыновай неўладкаванасці жыцця, якая вельмі часта прачынаецца ў паэце, у якім ёсць хоць кропля славянскай крыві, ранняй смерцю.
Прадчуваючы раннюю смерць, Апалінэр спяшаўся пісаць і пісаў з асалодаю. Вершы, паэмы, эсэ, навелы, раманы, драмы, рэцэнзіі, артыкулы, нататкі з вернісажаў, фельетоны, маніфесты, футуралагічныя тэксты, візуальная лірнка, нават крытычныя і вершаваныя містыфікацыі, калі выступаў у друку ад імя жанчыны, і, нарэшце, любоўныя лісты (дарэчы, самае цудоўнае, што можа стварыць паэт!) — такі ягоны жанравы акіян, на берагах якога і па сёння свецяцца жамчужыны чытацкіх здагадак і меркаванняў. Пражыві ён яшчэ хоць некалькі год — з’явіліся б і кінасцэнарыі, бо ён любіў кіно, бо ён верыў, што мастацтва рухомых ценяў дасць літаратуры новае бачанне. He трэба асаблівай крытычнай праніклівасці, каб зразумець, што ягоныя паэмы «Зона», «Прывід воблакаў», «Музыкант з Сен-Мэры» — не толькі паэзія, але і маналагічныя сцэнарыі, на жаль, яшчэ не ўвасобленыя на экранным палатне...
Калі паміж творчасцю і жыццём не існуе ніякае мяжы, тады ўсё метафізічнае набывае прывабную рэчыўнасць і надыходзіць пара найбольшай артыстычнай удачы. Тады можна выведваць самыя розныя таямніцы з рамантычных фаліянтаў Мюсэ і Лямарціна, а сваю прозапаэзію весела ствараць на бесклапотных рэстаранных рахунках.
I можна таксама без асаблівага этыкету заходзіць у прывідны музей сімвалізму і гарэзліва дэманстраваць там свае густа спісаныя рукапісы, не зважаючы на асноўнае папярэджанне Стэфана Малармэ: паэту трэба баяцца паперы, бо яна заўсёды прымушае вымавіць лішняе слова.
Болей таго, можна пасмяяцца з гэтага аграфічнага папярэджання: ці не прыгожанькі афарызм? ці не рабскае перайманне вопыту Валантэна Канрараі? ці не самая вялікая пісьменніцкая самаахвярнасць?..
Ведаючы, што Малармэ не вызначаў прадмет, a імкнуўся гіпнатычна ўнушыць яго чытачу, што для Малармэ не існавалі паняцце і значэнне прадмета (ці амаль не існавалі),— існавала толькі музыка, можна яшчэ бяскрыўдна пакпіць і з разнамоўнай кагорты яго прыхільнікаў: ці ж магчыма, не вывучыўшы французскую мову, зразумець і палюбіць паэзію Малармэ, калі ў ёй гучанне слова ставіцца вышэй за яго сэнс?!
Дык вось, усё можна і ўсё эстэтычна дасягальна, калі паміж творчасцю і жыццём не існуе ніякае мяжы; калі элегантнасць паходкі супадзе з элегантнасцю думкі; калі новы гальштук прыносіць тую ж асалоду, што і новы радок!
У прывідным музеі сімвалізму надыходзіла й шкадаванне. Параўноўваючы паветраныя тэксты Малармэ з метафарычным аскетызмам Жуля Рэнара, Апалінэр шкадаваў: тое, што настаўнік сімвалістаў мог цудоўна напісаць, ён цудоўна прагаварыў сваім вучням і, стварыўшы з сябе літаратара-легенду, амаль што знішчыў сябе як літаратара-практыка.
I Рэнар, апанаваны прагавітай ашчаднасцю пісьма, паволі знішчаў сябе, усё лепшае з напісанага хаваючы ў дзённік. Праўда, у дзённіку ен не збаяўся паперы, падпарадкаваў яе небяспечную чысціню свайму парадаксальнаму алоўку і — сам герметыст — кінуў саркастычны шар у яшчэ больш герметычнага аўтара славутага «Лебедзя»; вершы Малармэ на французскую мову не перакладаюцца!
Мусіць, гэта першая крытыка (няхай сабе й бурлескная) маларміянскага культу чыстага аркуша паперы, таго самага культу стылёвай ашчаднасці, якому Апалінэр надаў новую візуальную змястоўнасць і стварыў культ тэкстуальна новай старонкі. Як і яго сябры мастакі, ён не любіў чыстую паперу — паперу без малюнкаў, без вершаў...
1 Валантэн Канрар (1603—1675) — пісьменнік, выдатны стыліст, сакратар Французскай Акадэміі.
У скверык зайшлі японцы-марсіяне. Яны зрабілі два здымкі — сфатаграфавалі бронзавую галаву паэта і сам пастамент з таго боку, дзе было выбіта імя Пікасо, напалову закрытае парожняй аранжавай бутэлькай.
Бяскрылыя гукі рэстаўрацыі, як бязгнёздыя істоты, раз-пораз пераляталі з абацтва Сен-Жэрмен дэ Прэ на зялёны дах Люксембургскага палаца, і я ўспомніў сёння знойдзенае: «...Каханых прыме Люксембургскі сад...», і мне спадабалася маё назіранне, што ў дні, скупыя на сонца, парыжскія галубы не палохаюцца бяскрылай рэстаўрацыі і, забываючы пра славутае лісце на галаве паэта, шукаюць сабе спажывы на доле. Я палюбіў нябесную пахмурнасць, зеленаваты колер якой так падобны да таго вечаровага колеру, які можна ўбачыць толькі ўсярэдзіне астравай сцябліны.
Аднак неба зноў пасвятлела, і пасвятлела мая блакнотная папера. Я заплюшчыў вочы і адчуў мяккадывановы наплыў сонца. 3 першай ніткаю святла, яшчэ вельмі слабенькай, ажылі вясёлыя лёгкія крылы. Адзін з галубоў, магчыма, луўрскі, палётаўшы над скверам, апусціўся на лаўровае лісце.
Я пачуў, што надакучлівыя японцы зрабілі трэці здымак.
14. Яма
Аксітанец падаў шаброле — цёплую тлустую вадкасць, разбаўленую чырвоным віном, але я нават не дакрануўся да гэтай незвычайнай для мяне стравы.
Мой апошні абед у меладзінным кафэ абудзіў задушлівае шкадаванне, якое звычайна ўзнікае ў прыкрую хвіліну, асабліва на самоце. У тую самую хвіліну, калі робіцца волкай апошняя цыгарэта і пачужэлае тытунёвае цяпло не сагравае горла; калі патрэбны запіс назусім губляецца ў блакнотнай глыбіні і калі хочацца шчырасці ад былога друга, якога па-ранейшаму любіць ужо немагчыма.
Мне здалося, што паветра ў кафэ (і не толькі ў кафэ) пачало ператварацца ў сіні пясок, у тую няз-
выклую матэрыю, якая неўзабаве паглыне самыя каштоўныя кроплі паэзіі і ў якой назаўседы знікне так неабходная мне ўлада каханай жанчыны. Улада нада мною. Нібы засцерагаючы сябе ад нейкага яшчэ большага страху, я прымроіў светлы вобраз: вітрыну галантарэйнага магазіна, на якой ляжаў гальштук Апалінэра — чорная фуляравая стужка з белай паласою. Яго можна было купіць зусім нядорага — за адну ласкавую ўсмешку, і я спрабаваў ласкава ўсміхнуцца...
Май задушлівае шкадаванне крытыкі палічылі б за метафарычную фігуру. Маўляў, паэты выдумляць умеюць. А псіхолагі, пэўна б, сказалі, што ў мяне пачалася звычайная фрустрацыя — нешта падобнае на творчае расчараванне. I яны, дарэчы, мелі б рацыю.
Апынуўшыся ў Парыжы, я расчараваў самога сябе: я не мог узяць з сабою тое, што бачыў, і ўжо амаль не мог далей на ўсе глядзець, не могучы ўзяць...
Здзіўлены аксітанец заместа шаброле прапанаваў перыгорскую гусіную пячонку з труфелямі, але я папрасіў яго прынесці тры загадкавыя словы (памятаеце?!): «...зайздрошчу гэтай жанчыне»,— і стаў чакаць А., стаў чакаць яе ўладу і яе супакаенне: любы мой, усе добра.
Усе добра — першыя словы, што прамаўляліся пасля кожнага дня стварэння, і яны ж — любімыя словы А. Я хачу іх чуць кожную хвіліну, бо толькі яны, сагрэтыя жаданымі вуснамі, заўседы вяртаюць мяне да творчасці.
А. не проста суцяшае, іпакрэнна прамаўляючы: «Любы мой, усе добра», а па вачах чытае мой настрой, як самы складаны тэкст. Яна ўмее разгледзець у маім позірку ўвесь давыд-гарадок неспакою. Колькі страху ей, колькі бяздоннага клопату, калі вочы мае цямнеюць! Яна шукае тады жоўтую кветку, любы жоўты цвет у наваколлі — шукае свой колер, каб ягоным святлом ратаваць мяне.
Я захапляюся А. Я бясконца магу расказваць ёй пра яе хараство. Але ўсе мае кампліменты і ўсю маю радасць яна заўсСды прымае з абачлівай слоўнай сцісласцю, гаворачы «але» або гаворачы «не». А.
разумее, што ў імгненні любасці больш за гэтыя словы-пацеркі нічога не трэба казаць, бо сказанае больш — ужо няпраўда...
Дык вось, я чакаў сваю каханую, але замест яе прыйшла рэдкая мая госця — разважлівасць і падказала: «Ідзі на Рыўгош».
I я пайшоў на Рыўгош, на левы бераг Сены, зноў — у паэтаў скверык. Ішоў, спяшаўся, нават бег, безуважна пакідаючы за сабой набярэжную Межысэры, Пон дэ Ар, набярэжную Малакэ з нястомнай постаццю знаёмага букініста...
Аднак не, да набярэжнай Малакэ я не дайшоў. На Пон дэ Ар мяне сустрэла тужлівая пяшчота саксафона. Яна ўзнікла з майго прадчування чаканай перамены, якая — яшчэ хвіліна! — і зменіць усё ў душы. Я па-ранейшаму знаходзіўся ў абдымках задушлівага шкадавання, таму абуджаная пяшчота прынесла настальгічную палёгку. Яна пахла вясновай зямлёю і маладымі кадацкімі яблынямі, якія некалі я радасна бяліў шампаністай вапнаю. Я жыў тады адзін — капаў грады, бяліў яблыні і смаліў днішча старой лодкі. За дзень стамляўся і хутка засынаў, і мая падушка пахла вясновай зямлёю і ўсё тымі ж непераможнымі ў сваім кадацкім харастве маладымі яблынямі...
КНІГІ ОНЛАЙН
