Гаспода
Леанід Дранько-Майсюк
Выдавец: Мастацкая літаратура, Зміцер Колас
Памер: 382с.
Мінск 1998
кацца імгнення, калі жанчына папросіць: «Я хачу быць з табой...» Гвалтаўніком, дарэчы, можа стаць і каханы, якому каханая ў неспрыяльную для сябе хвіліну саступае, баючыся сваёй адмовай пакрыўдзіць яго.
Цынікі ж — істоты з жывёльным уяўленнем аб харастве. Па-злачынску дамагаючыся свайго, яны нават і не здагадваюцца, што найвышэйшая асалода, якую толькі можна спазнаць, — заваяваць жанчыну пяшчотай.
Народжаныя мужчынамі — да самай смерці яны так і не стануць імі. I мне шкада іх, сексуальных жабракоў. Магчыма, шкадаванне маё дарэмнае і нават недарэчнае. Магчыма, паводле нейкай д’ябальскай задумы іхняе існаванне апраўдана, і не толькі існаванне, але і ўсё, што яны робяць. Я нават магу паверыць, што нейкая страшная сіла рыхтуе для іх усё новыя і новыя ахвяры, а яны — толькі выканаўцы, рабы той сілы і, значыць, самі ахвяры. Так, я шкадую іх, але шкадаванне маё — не адвакацкая рыторыка, а тая цвярозая абачлівасць, якая патрабуе — перш чым асудзіць, трэба пашкадаваць.
Чуецца мелодыя — лагоднае суседства кларнета і фартэпіяна. Па музычнай роўнядзі праплывае высокі жаночы голас. Баюся, што ён патоне, назаўсёды знікне, і застанецца толькі мелодыя. Але страх мой дарэмны. Усё выйшла якраз наадварот. Знікае мелодыя, а феміністычныя гукі мацнеюць, і мажлівасць пачуць прывабную жанчыну робіцца рэальнай, па ўздзеянні амаль такой, як спатканне на Пон дэ Ар з дзягілеўскай рабыняй.
Мой нястомны павадыр чытае мае летуценныя думкі і адразу ж патрапляе ў тон:
— Тая прыгажуня, якую малады пан сустрэў на мосце, жонка мсье Гіёмэ. Няшчасная кабета. Муж яе — чалавек апантаны. Дзень і ноч ён заняты толькі сваімі дзівацкімі скульптурамі. Творчасць — ягоны бог. Прыгажуня ўзненавідзела гэтага бога. Эміль Заля ведаў, што рабіў, калі пісаў свой раман пра мастака-няўдачніка...
Да нас падышоў Эжэн Гіёмэ, знешнасць якога вызначылі тры сухія лініі — працавітасць, прагматызм, рашўчасць. Калі ён вітаўся, мне здалося, што не
толькі рукі, нават валасы яго пахлі абутковым крэмам.
Скулытгар нецярпліва ўхапіўся за цэлафанавы мех і ўсё, што ў ім было — чаравікі, красоўкі, сандалеты, дзіцячыя боцікі, — высыпаў на дол.
Пасярод алеі ўтварыўся абутковы сметнік.
— Хутка ўвесь Парыж ператворыцца ў сметнік,— задаволена сказаў Непрыкаяны Паляк. — На руінах Луўра мсье Гіёмэ выставіць свае новыя скульптуры. Толькі прашу партрэт маёй танцоркі не рабіць з абутку.
У скульптара фіялетавым агнём паблісквалі вострыя зрэнкі. Нібыта каштоўныя камяні, ён далікатна перабіраў сыравіннае багацце і, калі знаходзіў тое, што падыходзіла, пераможна сціскаў абветраныя губы.
Непрыкаяны Паляк між тым чакаў адказу на сваю просьбу, і скульптар шчодра паабяцаў:
— Дзеля гэтага партрэта я здабуду мармур на развалінах новага опернага тэатра!
I нібыта ўжо для мяне, голасам неабвяргальнага прысуду абвясціў:
— Акрамя гіпсу, мармуру, гліны, воску, дрэва, бронзы і старога абутку скульптурныя партрэты можна яшчэ рабіць з непрачытаных паэтычных кніг.
Непрыкаяны Паляк павёў яго да свайго любімага дрэва. Яны адышліся недалёка, спыніліся каля першага платана, і зноў я пачуў скульптара:
— Мсье Лонскі, гледзячы на любімае дрэва, пра шчасце лепш за ўсё гаварыць не з ім, а з самім сабою.
Праз гэтую ўяўную афарыстычнасць, як цяжкае водгулле, уладна прабілася папярэдняя фраза: «...скульптурныя партрэты можна яшчэ рабіць з непрачытаных паэтычных кніг».
Пасля такога выраку ўсё навокал змянілася — і фантан, і чайкі, і галубы, якія штохвіліны бесперашкодна праходзілі пад маім крэслам, як пад маленькай трыумфальнай аркай. Усё неяк зрушылася, паблажэла, і непрыгожых жанчын навокал пабольшала. Вясёлая ілюзія майго бесклапотнага існавання знікла. Яе знішчыў французскі скульптар Эжэн Гіёмэ.
У мяне забалелі вочы — відавочная прыкмета маёй найбольшай прыгнечанасці.
Прызнаюся, што без яс, вясёлай ілюзіі, без гэтага цудоўнага зманлівага ўяўлення аб жыцці і каханні — мая папера заўсёды камянее, і камянее маё чарніла, а пачуцці застаюцца на вуснах сухімі словамі. Толькі А. можа памагчы мне, толькі яна можа вярнуць мяне ў жаданую бесклапотнасць, бо толькі ёй падуладна ўся таемнасць парыжскай стомленасці...
Заўтра нядзеля — 2 лютага 1992 года.
Заўтра Эжэн Гіёмэ атрымае воблачную бандэроль з Мінска. Неспадзяваная рэч — А. прышле яму свас настуркавыя басаножкі, загорнутыя ў колер кобальту.
Невядомыя Парыжу настуркавыя басаножкі!
Яны займелі вышэйшую эстэтычную вартасць дзякуючы сцэнічным ножкам А. Некалі такія ж самыя басаножкі насіла Галатэя.
Гледзячы на іх, апантаны скульптар пасвятлее душой, супакоіцца і на ўвесь гэты дзень забудзе пра сваю майстэрню, прапахлую местачковым шавецкім духам. На ўвесь дзень! I гэта перамога, бо раней не было не тое што вольнага будняга дня — ніводнай вольнай нядзелі. Скульптар успомніць жонку, сямейную лагоду і водар чыстай пасцельнай бялізны, які заўсёды папярэднічае радаснаму адамізму.
Настуркавыя басаножкі А. Эжэн Гіёмэ падорыць сваёй дзягілеўскай рабыні...
Непрыкаяны Паляк развітаўся з апантаным скульптарам і паклікаў мяне да свайго платана.
9. Опіумныя вочы паэта
Перад нядобрым сном я нібыта ўваходжу ў цёмныя стылістычныя глыбіні тужлівага рамана, губляю зразумелы абсяг чытання, — і адбываецца бессэнсоўны палёт над пустыняй зместу. Голас А. робіцца сухім і ломкім, як марозная галінка, і я забываю, што А. кахае мяне. Я нават забываю, што яна крыўдуе на мяне за маю заўсёдную паляшуцкую абачлівасць, капрызна вышукваючы ў маіх скрыпічных кампліментах няўдалыя ноты.
Перад нядобрым сном прыходзяць благія ўспаміны.
Я ўспамінаю знаёмых жанчын, увесь жыццёвы талент якіх заснаваны на біялагічным уменні базарны голас ператварыць у канцылярскія струны.
Які я шчаслівы, што развучыўся разумець гэтыя струны!
Я ўспамінаю і тых жанчын, якіх некалі пакрыўдзіў — пакрыўдзіў незнарок, жадаючы займець ад іх толькі імгненную радасць. Гэта былі добрыя непрыгожыя жанчыны з вачыма, затуманенымі трамвайнай адзінотаю. Свае доўгія вечары яны асвятлялі іскрамі Юноны. Змучаныя бясконцай свабодай, яны не жадалі па малым каменьчыку здабываць маю ўвагу, а прагнулі адразу завалодаць ёю, і завалодаць назаўсёды, як магільным каменем. Я пратэставаў, таму час нашых спатканняў вымяраўся не апошнім, а першым глытком віна і не поўным вітаннем «добры вечар», а толькі пачатковым складам гэтага вітання «до...». Я прыносіў з сабою пясочны гадзіннік з адною пясчынкаю, і яе асвятляла не свечка, а толькі запалка, якую мае засмучаныя нецярплівіцы так і не паспявалі паднесці да канаплянага кнота.
He ведаю, што яны мне ў думках жадалі, але калі праводзілі да парога — іхнія вусны былі сціснутыя, як пялёсткі начных кветак.
Так, з гэтымі жанчынамі быў я непамяркоўны, магчыма, нават жорсткі, але каб цынічны — дык ніколі. Я крыўдзіў іх з самага пачатку нашых адносін і рабіў гэта дзеля таго, каб, крый божа, не ўчыніць большае бяды — нейкую з іх крыўдзіць пасля ўсё жыццё. Пакінуўшы іх назаўсёды, я зразумеў, што нічога ў маім лёсе не зменіцца без маёй згоды, што я маю сілу ўжо сёння адчуць свой будучы поспех і што пустая ваза за маёй спінай (варта толькі азірнуцца!) адразу ж напоўніцца ранішнімі колерамі, якія дыхаюць акропальскай яснасцю — хараством А.
Перад нядобрым сном успамінаю і сваю нядаўнюю непамыснасць.
3 вежы Эйфеля ў падзорную трубу я ўбачыў могілкі Пасі. Унізе ляжала сумная Сена, над ёю ўзвышалася падкова палаца Шайо, далей праглядвалася плошча Тракадэро, злева ад якой і былі могілкі. Яны знаходзіліся ад вежы на значнай такі адлегласці, з ракі наплываў на іх залаціста-зялёны туман, і пад-
зорная труба дапамагала разгледзець толькі агульны, хрызалітны па колерах, выгляд могілак, I я не так бачыў, як здагадваўся пра крыжы, каменныя пліты і ажурныя агароджы. I ўсё ж, паўглядаўшыся, заўважыў там нсйкі засяроджаны рух. Здалося, сышліся людзі і пачалі капаць. Усё мне хацелася паглядзець у Парыжы, але толькі не працу далакопаў. Аднак жа ўзнікла прыкрае жаданне — у цэнтры Парыжа зірнуць у свежую магілу. Памятаю сваё дзіцячае ўражанне — я, дзесяцігадовы, гляджу туды, уніз... Магілы ў Давыд-Гарадку капалі глыбокія, больш за два метры. Дбайна падразалі карані, не пакідалі ні смяцінкі. На дне акуратна ўтрамбоўвалі пясок, і ён свяціўся велікоднай жаўцізною. Ледзьве не пад шнур выроўнівалі сцены, выстругвалі з іх усё да апошняга камячка. Шурпатасці, калі замінала рыдлёўка, загладжвалі рукамі. Я глядзеў у кожную давыд-гарадоцкую магілу, нібыта ў пусты расчынены куфар.
У Мінску ж, на Паўночных могілках, выкапаная магіла мала чым адрозніваецца ад авіяваронкі.
Няўжо й тут гэтак?
Залаціста-зялёны туман развеяўся, і могілкі Пасі, як жывыя, наблізіліся да мяне ўсім сваім далікатнамузейным хараством. У тым кутку, дзе павінны былі працаваць далакопы, я нікога не ўбачыў. Усё мне прымроілася, і разам з туманам развеялася мая прыкрая спакуса паглядзець на дно незанятай парыжскай магілы.
Дык вось, няўбачанае дно парыжскай магілы — апошняе, што мне ўспомнілася перад нядобрым сном...
У Давыд-Гарадку гараць хаты. Каля Жалезнага Стаўба сустракаю Надзечку — сваю цётку, стрыечную сястру маці, — вельмі набожную, немаладую ўжо кабету, а ў гэтым жахлівым сне дык зусім старэнькую, як біблейская забытасць. Надзечкай яе завуць за маленькі рост. Яна ў валёнках, у абсыпаным попелам плюшавым саку, у чорнай, насунутай на вочы хустцы.
— Гэто ты, Лёнічок?
— Я, цёточко.
— У мяне хата згорэла.
— Нішчасце яке, цёточко!
Надзечка падступае да мяне бліжэй і пытае з нейкім крыўдлівым спадзяваннем:
— А ці можна ў Амэрыку поехаць, Лёнічок? Тут жэ ж няма як жыць...
Я суцяшаю цётку, кажу ёй самыя добрыя словы, якія толькі знаю, і йду далей па спаленым гарадку. Каля бацькавай хаты з усіх бакоў мяне абступаюць чыста паголеныя твары. Я не ведаю, што з бацькавай хатай — яе не відаць, яна за непраглядным полагам дыму, але здагадваюся, што чыста паголеныя твары — гэта падпалыпчыкі, што іхняя знешняя парфумная акуратнасць сведчыць аб адным: зло паспяхова эстэтызуецца. Адзін з іх нават у канцэртным фраку і з букецікам ясных аксамітак у аранжавай бутаньерцы. Падпальшчыкі вядуць мяне на Альшанскую вуліцу да хаты бабы Просі, што стаіць напроці Савічыкавага магазіна, — вядуць туды, дзе я нарадзіўся. Той, што ў канцэртным фраку, паказваючы на бабіну хату, загадвае: «Спалі яе!» Але я не слухаюся. Ён паўтарас загад. Я каменна застываю, і маё непаслушэнства ратуе мяне. Яно настолькі трывалае, што прымушае падпальшчыкаў адступіць. Тут жа, на Альшанскай вуліцы, бачу А., і мы разам вяртаемся ў парыжскі гасцінічны туман, і сваімі ранішнімі валасамі, як гіяцынтамі, А. закрывае мой гарачы твар...
КНІГІ ОНЛАЙН
