КНІГІ ОНЛАЙН
122 Дэкрэт ad 1 ліпеня 1758 г. natychze przywileje у nadania xi^z^ce oraz | Prawa Saxonskie czytane bye majq Dekret zas niniejszy ad | privatam publicationem teraznieyszego Dekretu przez Magistra I towych ad notitiam totius Communitatis Zalecam. Absentes | zas przez trzy consequentur Schodzki wi?zieniem przez tydzien za | krat? Ratuszn^ Karani bye maj^, iednak azeby magistratowi contem | nere przywatnie Karac na Swoie poslugi uzywac sub hoc praetextu | osob mieyskiey у tym sposobem Osiadlosci pustoszyc, chcqcych osia | dac, zrazac niewazyli si?, ale owszem porz^dnym z onymi obcho | dzeniem si? do pomnozemia Osad allicere starali si?, warui? у Ube | spieczam. Descendendo zatym ad Causam facti wynikiego w Roku I Teraznieyszym Tysi^c Siedmset pi^dziesi^t Osmym Miesi^ca Ma | ja Cztyrnastego Dnia. Z Domu Niewiernego Szmoyly Szymszonowicza | Obywatela Nieswizkiego et cum abolitione wi^kszey cz?sci Miasta | z niepowetowan^ wiekami Szkod^ rozszerzonego Ognia, ponie | waz z wyprowadzonych hoc in actu inkwizycyi nieostroznosc mia | sta zaniedbany porz^dek zepsute et exinde uzici niezgodne Sikawki | pozatracane wiadra kruki siekiery zgola Uniwersalna I niepilnosc tak Miasta jako у Kahahi Nieswizkiego plane patuit || [77] Patuit у poniewaz ex mente edyktow у Uniwersalow ex mente juris Sa | xonicis niezachowui^cych porz^dek contra casum ognia Obywate | low Gardlo na task? oddai^c S^du, iezeliby nie zywem tedy Civi | libus pienis rigorosissime karac in jungit, у lubo tante de merito | przez zrownanie znaezny Skarbu moiego Szkody, zepsutey miasta | ozdoby z ci?szka Condignae suppoditarentur paenalitates. Jednak | ja xi^ze hoc a delictum у zanim wynikai^c^ kar? Clementia | moderando et pro vestigio tylo wynikai^cey pro non Servato Or | dine winy na magistral Nieswizki Zl(o)tych Sto distinctim na | Kahal Zl(o)tych Sto przys^dzam ktore to pini^dze azeby tez Miastom | у Kahal ordilate mi?dzy Sob^ Skladk? uczyniwszy intriduc I to iest na dniu trzecim Julij coram juditio reponowali sub | vadia alterius tanti nakazui?. Suptendo zas penum Civilem | Personali paena aby magistral to jest Je(go) m(ilos)ci Pan Antoni Paszkowski | Prezydent, Jakub Nieczay, Ignacy Borkowski, Marcin Masto | wski, Burmistrze, z SwiecQ Jarz?c^ trzyiokeiow^, Jerzy Olechno I wicz Antoni Barancewicz Piotr Topolewski Radce Jerzy Ba | hanowicz Waclaw Rozyczko, Stefan Borkowski, Ignacy Sawicki | Lawnicy, Symon Loza Pisarz z SwiecQ Jarz?c^ Trzyiokciow^ | bez Cwierci. Leon Borysewicz Krawiecki, Mikolay Rautowicz | Kowalski, Jan Malewicz Kusznierski Adam Prokopowicz Tkacki, | Mateusz Laniewicz Szewski, Piotr Halenkiewicz Mularski | Teoder Koszczey Kupiecki Cechmistrze z Swiec^ Jarz?cq put | trzecia tokeiow^ przez trzy msze Swi?te pierwsze, kozdey Nie | dzieli, zaczowszy pierwsz^ teraz 123 Вадзім Урублеўскі, Аляксандр Халюкоў nastempui^c^ w Kosciele WW:OO: || [78] WW:OO: Jezuitow id quoque Prezydent, Burmistrze, Radce | Lawnicy Pisarz kl^czqc a cechmistrze Krzyzem Lez^c Ado I rando Maiestat Boski ze swoi$ opatrznosci^ amajori in | cendio miasto ochronione Sluchali a po zakonczoney | mrzy Swi^tey Swice do Zakrystyi Plebanskiey Nieswizkiey | oddawali rozkazui^. Ze zas Szlachetny Ignacy Borkowski I cerca datum praesentis decreti abest wi^c azeby zapowrotem | swoim praescriptam paenam ad impleat przestrzegan. | Distinctim Zydzi Kahalni przesztoroczni у tegoroczni Kahalu | Nieswizkiego na Dwuniedzielne wi^zienie w Zamku Nie I swizkim non obstante absentia ktorzy za powrotem | Swoim tez Kar^ ad implere tenentur у robienie koto Wa | lu za niezachowany porz^dek у ostroznosc ut praemissum | in eras post datum praesentis Decreti okazui^ pro residua | we wszystkich Dekretu moiego Punktach indilata executio | iterate decernitur. Datt(owany) w Zamku Nieswizkim ut Supra. AGAD. AR. Dz. XV. T. 18. Р. 1. S. 6678. 124 Ігар Самкоў ДАКУМЕНТЫ НЯСВІЖСКАЙ АРДЫНАЦЫІ Радзівілы бясспрэчна з'яўляліся адным з самых вялікіх і ўплывовых магнацкіх родаў не толькі ў Вялікім Княстве Літоўскім, але і ва ўсёй Рэчы Паспалітай. Валодаючы шматлікімі маёнткамі і будучы высокаадукаванымі людзьмі, яны значную частку грошай выдаткоўвалі на пабудову замкаў, палацаў і касцёлаў, якія і па сёняшні час з'яўляюцца жамчужынамі дойлідства. Як шчодрыя мецэнаты, Радзівілы адкрывалі друкарні, набывалі кнігі і розныя творы мастацтва. Гарматы, адлітыя ў нясвіжскай людвісарні, былі сапраўднымі мастацкімі помнікамі. Але, акрамя мастацкіх каштоўнасцей, якія засталіся нам ад культурнай спадчыны Радзівілаў, неабходна адзначыць і такую гістарычную каштоўнасць, як нясвіжскі архіў. Ён складаецца не толькі з сямейных дакументаў, такіх як асабістая перапіска, дзённікі, юрыдычныя і фінансавыя дакументы, але і дакументаў, якія датычацца знешне і ўнутрыпалітычнай дзейнасці дзяржавы, розных заканадаўчых актаў. Пачынаючы з канца XV ст., прадстаўнікі магнацкага роду Радзівілаў адыгрывалі адметную ролю ў палітычным жыцці ВКЛ. Яны неаднаразова займалі вышэйшыя пасады ў дзяржаве: былі канцлерам!, гетманам! найвышэйшымі, маршалкамі і г.д. Маючы доступ да агульнадзяржаўных дакументаў, Радзівілы пачалі захоўваць многія з іх у сябе. Паводле фальсіфіката XVIII ст., у 1551 г. нясвіжскі архіў атрымаў статус дзяржаўнага1. 1 Археографический сборник документов, относящихся к истории СевероЗападной 125 Ігар Самкоў Менавіта зза багацця свайго зместу архіў Радзівілаў можна паставіць у адзін шэраг з кнігамі Метрыкі ВКЛ. Зараз радзівілаўскія акты захоўваюцца ў двух буйнейшых архівасховішчах: у Галоўным архіве старажытных актаў (AGAD) у Варшаве і Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі (НГАБ) у Мінску. Фонды і калекцыі радзівілаўскіх дакументаў маюцца і ў Літоўскім дзяржаўным гістарычным архіве і Бібліятэцы Літоўскай Акадэміі Навук у Вільні. Пэўная частка матэрыялу ёсць у Цэнтральным дзяржаўным гістарычным архіве Украіны ў Кіеве і ў Расійскай нацыянальнай бібліятэцы ў СанктПецярбургу. На пачатку 2000х гг. у Нацыянальным музеі гісторыі і культуры Беларусі Г.М. Брэгерам і Л.А. Лінскай была знойдзена і апісана яшчэ частка нясвіжскага архіва2. На сённяшні дзень маецца шмат асобных артыкулаў і манаграфій з апісаннем дакументальнай спадчыны Радзівілаў3, але ж паўнавартасных выданняў саміх дакументаў няма. Выключэнне складаюць выданні К. Пяткевіча4 і М.М. Крома5. У Беларусі сярод выдадзеных матэрыялаў можна толькі адзначыць невялікую працу В.А. Вароніна6 і два дакументы ў кнізе № 44 Метрыкі ВКЛ7, падрыхтаванай А.І. Грушам. Спадзяёмся, беларускія даследчыкі звернуць больш пільную ўвагу на гэтую вялічэзную скарбніцу інфармацыі па нашай гісторыі, і ў хуткім часе пабачыць свет якінебудзь зборнік дакументаў з нясвіжскага архіва. А пакуль прапануем чытачам пазнаёміцца з некаторымі цікавымі матэрыяламі радзівілаўскага збору. Руси. Вильно, 1870. Т. 7.С. V. 2 Брэгер Г.М. Невядомы фрагмент нясвіжскага архіва Радзівілаў у фондах НМГіКБ // Беларускі археаграфічны штогоднік. Мінск, 2003. С. 5473. 3 Напр.: Нясвіжскія зборы Радзівілаў: іх фармаванне, гістарычны лёс, цяперашняе месцазнаходжанне і шляхі выкарыстання / Рэдкал.: А.Мальдзіс (гал. рэд.) і інш. Мінск, 2002. 4 Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 9 (15111518). Uzrasymq knyga 9 / Metryka Litewska. Ksi^ga Nr 9 / 9 ksi^ga wpisow / Ksi^gakontynuacja (15081518) / Wydal K. Pietkiewicz. Vilnius, 2002. 5 Памятники истории Восточной Европы. Источники XVXVII вв. Т. VI. Радзивилловские акты из собрания Российской национальной библиотеки. Первая половина XVI в. / Составитель М.М. Кром. М. Варшава, 2002. 6 Варонін В.А. Рэестр путных баяр Полацкага ваяводства 1585 года. / В.А. Варонін.Мінск, 2009. 7 Метрыка Вялікага княства Літоўскага: Кніга 44: Кніга запісаў 44 (15591566) / Падрыхт. А.І. Груша. Мінск, 2001. С. 137141. 126 Дакументы Нясвіжскай ардынацыі Прадстаўленыя дакументы захоўваюцца ў Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі ў фондзе №694 «Радзівілы, князі» і ахопліваюць час ад праўлення Жыгімонта Старога да праўлення Яна II Казіміра. Напісаны на старапольскай і старабеларускай мовах. Тры з іх паходзяць з вялікакняжацкай канцылярыі тэта прывілеі Яну Пузыне (дак. № 5) і Марцыяну Валовічу (дак. № 6) аб наданні маемасці і падцвярджальны ліст Жыгімонта Аўгуста князю Андрэю Вішнявецкаму (дак. № 3). Дарчы ліст таго ж Андрэя Вішнявецкага (дак. № 2) і універсал гетмана Яна Караля Хадкевіча (дак. № 4) можна аднесці да асабістых дакументаў. Асобна вылучаецца дэкрэт камісараў Фёдара Бакі, дзяржаўцы магілёўскага, і троцкага падключніка Васілія Жабы па спрэчцы быхаўскага пана Аляксандра Хадкевіча з навагрудскім ваяводам Станіславам Гаштальдам (дак. № 1). Цікавы ўжо сам факт напісання дакумента ў 1541 г. на старапольскай мове. Дэкрэт яскрава паказвае прыклад ужывання Статута ВКЛ 1529 г., ці земскага статута, з прыцягненнем сведкаў і ўсталяваннем межаў8. Другім прыкладам ужывання земскага статута9 з’яўляюцца дак. № 2 і № 3. Слуцкі баярын Юры Вярбіцкі, набыўшы ў Станіслава Кезгайла Дзераўную і Сухаверхаўшчыну10, даруе гэтую маемасць разам са сваім маенткам Хатава сваей дачцэ Яўфіміі. Апошняя, выйшаўшы замуж за князя Андрэя Вішнявецкага, будучага валынскага ваяводу, перадае іх мужу, аб чым сведчыць дак. № 3. У 1569 г. у іх нараджаецца дачка Эльжбета Яўфімія Вішнявецкая, якая ў сваю чаргу выходзіць замуж за Мікалая Крыштапа Радзівіла Сіротку, першага нясвіжскага ардыната. Атрымаўшы ў якасці пасагу вышэйадзначаныя маёнткі, нясвіжскія Радзівілы пакідаюць іх за сабой назаўжды. У гэтай сувязі нельга пагадзіцца з назіраннямі Т.М. Капрэевай11, якая аднесла дакументы з архіўным шыфрам12 "№... Fasc.... Spraw..." да кейданскага архіва біржанскай галіны Радзівілаў. 8 Статути Великого князівства Литовського: у 3х томах. Т. I. Статут Великого князівства Лйтовського 1529 року / За ред. С. Ювалова, П. Музиченка, А. Панькова. Одеса, 2002. Р. 79. 9 Там жа. Р. 1, арт. 17. 10 Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кніга 28 (15221552 гг.). Кніга запісаў 28 / Падр. тэкстаў да друку і навук. апарат: В. Мянжынскі, У. Свяжынскі. Мінск, 2000. С. 175178. 11 Гл.: Копреева Т. Н. Обзор польских рукописей Государственной Публичной библиотеки (Собрание П. П. Дубровского) // Труды Государственной Публичной библиотеки имени М. Е. СалтыковаЩедрина. Т. V (8). Л., 1958. С. 138139.