КНІГІ ОНЛАЙН
* * * Эміграцыя - гэта праверка самога сябе па вышэйшым рахунку, на крохкай грані зьнешняга і ўнутранага сьвету. Важна ня толькі пазнаць, які гэты сьвет, але і як ён перапаўняецца ў табе. Кім ёсьць ты ў ім. Як высока ты зможаш падняць сваю плянку. У Левітанскага знайшоў: «Кожны выбірае сабе сам: жанчыну, рэлігію, даро-гу, д’яблу служыць або прароку». * * * Пераход у іншую прастору патрабуе прывыканьня да энэргетычных перагрузак. Калі слова “замежжа” ператвараецца з мэтафізычнага ў бытавое, за гэта трэба заплаціць. Страхамі і стрэсамі. Кожны эмігрант змушаны супрацівіцца гэтаму соцыўму, па-свойму ствараючы свой мікрасьвет, малюючы сваю штодзённую мапу індывідуаль- 188 БЕЛАРУС 2011 ТАРАНОВІЧ Алесь насьці. Тут ледзь ці ня кожная рыса новага побыту валодае холадам разры-ву з сабою ранейшым. Для тых, хто на радзіме быў эмігрантам, не існуе ні радзімы, ні эміграцыі... * * * Эміграцыя — гэта фільм аб чалавеку, на якога вайной ідзе вялізны сьвет. I што ён упадабае - бой або хованку... Адзін мой калега-літаратар сказаў: “Эміграваць у чужую краіну - усё роўна, што ажаніцца з жанчынай, якую раней ня бачыў”. Вось яшчэ адно азначэньне эміграцыі: сатрэш сябе гумкай пад нуль і пачынаеш маляваць зноўку. * * * Часам падаецца, што калі-небудь я вярнуся, вось толькі ня ведаю, ку-ды... * * * Эміграцыя - гэта добраахвотны прыезд у месцы аддаленыя. Дзе б’юць. Хто і завошта б’е - няважна. Важна, што б’юць. I часам зьбіваюць з ног. I тут, як у вулічнай бойцы, Галоўнае - хутка ўстаць на ногі. Інакш — канец.... * * * Бацька меў галівудзкую зьнешнасьць. Займаўся штангай, як зараз га-вораць “культурызмам”. Любіў жанчын і быў любімы імі. Валодаў незвы-чайнымі арганізацыйнымі здольнасьцямі. Я не сустракаў больш такіх лю-дзей у жыцьці. Двойчы яму прапаноўвалі эміграваць. Падлеткам - у Амэ-рыку, сталым - у Нямеччыну. Ён не адважыўся. Замест гэтага ён патрапіў спачатку ў фашысцкі канцлягер, а потым - у “Гулаг”. Жыцьцё зьбіла яго з ног, і ён ня змог устаць... * * * Свой галоўны ўрок на тэму “Радзіма - эміграцыя” я атрымаў яшчэ ў Менску ў пачатку перабудовы, падчас усеагульнага ўздыму і натхненьня. Калі мае калегі па “Талацэ”, закінуўшы плякаты з надпісам “Жыве Бела-русь!”, зьбеглі, хто ў Летуву, хто ў Польшчу, а хто ў Амэрыку... Хоць ніко-му зь іх у папрок гэта ня стаўлю. * * * Дагэтуль не магу паверыць, што “перабудова” правалілася. Што гэты дух перамен, духоўнага ўздыму, філянтрапіі і навізны сыйшоў, выпарыў- 189 ТАРАНОВІЧ Алесь ся... А ці была яна? Ці не загіпнатызаваў нас тады той, хто стаяў за Кашпіроўскім? Раптам вылезьлі зь нейкага пекла рвачы, камэдыянты, лізаблюды, што зьлілі сумленьне ў каналізацыю, браткі зь іх жахлівай фразай “кантрольны стрэл у галаву”, “нуварышы” - прытворцы і скамарохі. Прарабы новай маралі і вялікага хапка, сьпевакі, што зблыталі карчму і сцэну, клоўны, што скачуць пад “фанэру”. Нормаю стала адсутнасьць нормы. Культ мамоны. Усе акцэнты зьмеш-чаныя ўбок. Кожны стаў займацца толькі сваім лёсам, і ня стала ня толькі гра-мадзкіх ідэалаў, але і ідэалаў наогул. Здавалася, што краіна ў роспачы канчала з сабою... * * * Зараз на адлегласьці стала ясна, хто мы цяпер. Мы - пакаленьне, згубленае паміж перабудоваю і капіталізмам. “Забудзь сваё імя і стань ракой”. (БГ). Першае, з чым ты сутыкаесься ў эміграцыі - мільянер, бізнэсмэн, мас-так, артыст, пісьменьнік, палітык - кім бы ты ня быў на радзіме, тут ты ста-новісься нікім. Краіна цябе ня ведае. У лепшым выпадку ты можаш патрапіць на старонкі крымінальнай хронікі. Вудзі Ален неяк сказаў, што пасьпяховая эміграцыя - гэта “мэнталь-ная мутацыя”. Можа быць. А як быць з тымі, каму ня трэба зьмяняць мэн-тальнасьць? Хто быў інфіцыраваны хваробаю эміграцыі зь дзяцінства? * * * Усе эмігранты - выхадцы з Саюзу за “бугром” - расейцы. Паволскія немцы, якія нават дома размаўлялі па-нямецку, у Нямеччы-не - усё роўна расейцы. Габрэі ў Ізраілі, хоць там, як вядома, на чвэрць былы “наш народ”, (а Шчаранскі - нават міністар) - усё роўна расейцы. Тое ж самае адбываецца ў Амэрыцы, Польшчы, Грэцыі і інш. Эмігранты ня маюць нацыянальнасьці. Толькі краіну. Раней я думаў, што эміграцыя - гэта барацьба са зьнешнім сьветам, a аказваецца, гэта ў першую чаргу барацьба з самім сабою. Эміграцыя не зьмяняе людзей. Яна паскарае працэсы ў іх.... * * * “Часам трэба вельмі хутка бегчы, каб хоць застацца на месцы” (“Аліса ў краіне цудаў”). Мне падаецца, што выслоўе гэтае можа быць лёзунгам эмігранта. Але я б яшчэ дадаў: “I каб цябе ня сьцерла ў парашок, як шасьцярон-ку, якая стала круціцца ня ў той бок”. 190 ТАРАНОВІЧ Алесь * * * Усё жыцьцё ў Саюзе нас суправаджала дармаўшчына. На дармаўшчыну вучыліся, на дармаўшчыну працавалі, на дармаў-шчыну атрымоўвалі зарплату. На дармаўшчыну сілкаваліся і апраналіся. На дармаўшчыну жылі... Але дармаўшчына павінна была калісьці скончыцца. I для некаторых яна скончылася эміграцыяй... * * * Эмігрант - гэта пасажыр з “Тытаніка”, якому пашчасьціла адхапіць выратавальную камізэльку і пазьбегнуць пагібельнага віру. Першая думка - выратаваўся! Другая - але ж вакол бяскрайні акіян, а вада ледзяная... * * * Часам ловіш сябе на думцы, што пачынаеш не любіць паштовую скры-ню. 3 кожным годам цёплых лістоў становіцца ўсё менш, а кожны ліст зь нямецкім зваротным адрасам пагражае абярнуцца экзыстэнцыяльнай бя-дой... * * * У мяне няма тэлевізара. Мне не патрэбны мутны паток інфармацыі са “скрыні”. Яго задача -загружаць маю галаву правільнасьцямі зь няправільнага сьвету. Маё ТБ — гэта жыцьцё. Кожны дзень ў мяне на вачох здымаецца новая сэрыя. I кожны вечар ідзе прагляд кадраў зь мінулага жыцьця. Куды б ты ні зьехаў, успаміны едуць разам з табою... * * * Любімы мой занятак тут - рэзаць шыкоўныя часапісы тыпу “Vogue” або “Stern” і выкідваць іх у сьметнік. У адплату за беднае юнацтва. * * * У эмігранта ўнутраны канфлікт параджае зьнешні. Калі ня выкінеш са свайго лексыкону словы: страх, лянота, стомленасьць, недавер, незадаво-ленасьць, то яны аб’яднаюцца і раздушаць цябе. Цяжэй за ўсё знайсьці гар-монію паміж сваімі пачуцьцямі, жаданьнямі і рэальнасьцю. У прыстасаваньні да тутэйшага жыцьця ўваходзяць незаўвага свайго болю і спачуваньне болю чужому. - Wie geht’s? Geht Gut! Kein Problem! Вечнае пытаньне, якое не пры-знае адмоўнага адказу. БЕЛАРУС 2011 191 ТАРАНОВІЧ Алесь * * * Паняцьце “сэнс жыцьця” і “кожны пражыты дзень” тут перастаюць быць толькі паняцьцямі, яны становяцца сіламі, што бязьлітасна кіруюць чалавекам. Наступае “момант ісьціны”, калі ўсталёўваецца іх сапраўдная каштоўнасьць і значнасьць. Тут чужое, новае жыцьцё паказвае чалавеку сябе ва ўсёй паўнаце і чакае ад яго таго ж. I гора таму, хто гэтага не разу-мее і не прымае. Гэта, як на вайне, дзе чалавечае быцьцё даведзена да краю, да памежнай сытуацыі. Галоўнае - знайсьці праўдзівы духоўны стрыжань, які насычае спаўна. I стрыжань гэты - Бог. * * * У Маціса і Руо неяк спыталі, ці змаглі б яны жыць і працаваць на не-заселенай высьпе. Маціс адказаў, што не, там ня будзе гледачоў. Руо ад-казаў - так, вядома, там буду я і Бог. Гэта, як словы зь песьні: “Ня важ-на, дзе зараз жыву я, у краіне сваёй або чужой. Там неба - дзе Ісус са мной...” * * * Калі даведваліся, што я з Weissrussland, некаторыя немцы пыталі: — А што, Rotrussland таксама ёсьць ? Але ніколі ніхто не спытаў пра Swarzrussland або Griinrussland... Стэрэатып. * * * Толькі тут пачынаеш выразна разумець сэнс выслоўя: “Што расейцу добра, тое немцу - сьмерць”. Толькі наадварот. * * * Захад - гэта не адно цэлае. Амэрыка, Канада, Новая Зэляндыя, Аўстралія - гэта ня Англія, Фран-цыя, Італія, Нямеччына. У першых няма іншаземцаў, няма і абарыгенаў (індзейцы ў рэзэрвацыях ня ў лік). Тут веданьне мовы і плюс талент можа быць формулаю посьпеху для тых, хто зноў прыбыў. У краінахстарога сьвету - не. “Будьты хотьсемн пядей во лбу”, атвая мова - perfekt, калі ты auslander - гэта прысуд. Адная з асноўных прабле-маў для кожнага эмігранта - гэта прымаць або не прымаць сваю другасорт-насьць. Калі ты становісься чалавекам другога сорту, то ўсе грахі, назапа-шаныя капіталістычным грамадзтвам, шчодра сыплюцца на тваю галаву. Наверх яшчэ ніхто не падняўся. Выключэньне складаюць спартоўцы. Але жыцьцё ў спорце абмежава-нае некалькімі гадамі... * * * Там я быў паляўнічы і рыбалоў, ставіў мудрагелістыя снасьці. 192 БЕЛАРУС 2011 ТАРАНОВІЧ Алесь Зараз я сам ахвяра і здабыча. Вакол раскіданыя прыгожыя і прываб-ныя прыманкі, якія ўтойваюць у сабе кручкі, петлі і пасткі... * * * Эміграцыя... Ці ня ёсьць яна спробаю падмануць самога сябе? Мы пусьціліся ў гэты паток у надзеі на цуд, на тое, што калі-небудзь, дзе-небудзь вынесе на бераг. Жывучы на радзіме, зь яе дзіўным ужывань-нем піра жыцьця і яе поўнай гангрэны, усяго гэтага “параду-але” недарэч-ных катэджаў, “Мэрсэдэсаў”, кабакоў і пікнікоў, геніяў фізыкі і чорных геніяў “пірамід”, вёсак зь ціха дагніваючымі хатамі, дзе пануе непрабудная п’янка, хрушчовак, якія тырчаць, як зубы, шыкоўных надмагільляў на мо-гілках з надпісам “Вавану ад братвы” і былых інтэлігентаў, што капошацца ў сьмецьцевых баках - усяго гэтага раскручанага махавіка самаліквідацыі, ты верыў, што дзесьці ёсьць іншыя берагі, іншыя каштоўнасьці. I вось сло-ва “замежжа” пераўтварылася з абстрактнага ў рэальнае. Яго можна пама-цаць. Так, адна з галоўных заваёваў немцаў - выпрацоўка рацыянальнага паняцьця аб тым, што такое сацыяльная справядлівасьць. Гэта цывіліза-цыя, якую нельга зімітаваць. Але ці годны ты яе? Гэта трэба даказаць... * * * Тут, за мяжой, я нарэшце атрымаў адказ, аб чым сьпяваецца ў песьні “Immigrant Song” (“Песьня эмігранта”) групы “Led Zeppelin”, што была вельмі папулярная ў часы майго юнацтва. Пра мяне... * * * Нямеччына - гэта грамадзтва. Гэта згуртаванасьць на нацыянальнай ідэі. У Беларусі ніколі не было грамадзтва. Кожны сам за сябе. Чужаземец або свой - няма розьніцы... * * * Добра быць беларусам у Бэрліне. Немцы ня любяць расейскіх немцаў, лічаць іх расейцамі. Расейскія немцы ня любяць расейцаў, лічаць іх катамі і прыгнятальнікамі, расейцы ня любяць традыцыйна габрэяў, тыя трады-цыйна ня любяць і баяцца ўсіх. Мяне любяць усе і запрашаюць да сябе, бо немцы нічога ня ведаюць пра Беларусь, расейскія немцы лічаць нас малым народам, такім, як і яны, расейцы любяць беларусаў, як сваіх кроўных бра-тоў, а габрэі любяць за тое, што беларусы - адзіны народ у Эўропе, які не рабіў габрэйскіх пагромаў.