Беларускі Гістарычны Зборнік
11
Prawa peine byly nast?puj^ce: egzaminy dojrzalosci odbywaly si? w spo-sob okreslony przepisami o egzaminach dojrzalosci w gimnazjach panstwo-wych; swiadectwa z poszczegolnych klas wydawane przez szkol? wlasnym uczniom byly rownoznaczne ze swiadectwami gimnazjow panstwowych; przy przechodzeniu do odpowiednich klas gimnazjow panstwowych ucz-niowie okazywali swiadectwa takiej szkoly prywatnej oraz zdawali egza-min wst?pny w zwi^zku z ewentualn^ roznic^ programow^.
Niepelne prawa byly nastepuj^ce: egzaminy dojrzalosci odbywaly si? w sposdb okreslony przepisami o egzaminach dojrzalosci w gimnazjach panstwowych przed komisjami, ktdrych sklad kurator mogl ustalic na zasadach odmiennych niz w gimnazjach panstwowych; swiadectwa z poszczegolnych klas wydawane przez szkol? wlasnym uczniom byly rownoznaczne ze swiadectwami gimnazjow panstwowych; przy przechodzeniu do odpowiednich klas gimnazjow panstwowych uczniowie okazywali swiadectwa takiej szkoly prywatnej i zdawali pelny egzamin wst?pny. W szkolach prywatnych z pra-wami niepelnymi z zastrzezeniami kurator mogl zarz^dzic sprawdzajqce egzaminy promocyjne.
Nadanie i zakres praw uzalezniono m.in. od kwalifikacji kadry nauczy-cielskiej i kierownika szkoly; dostosowania programu gimnazjum prywat-nego do programu gimnazjum panstwowego; wykazania si? dostatecznie wysokim poziomem wychowawczym i naukowym; przestrzegania wieku i liczby uczniow oraz zasad promowania obowiqzuj^cych w gimnazjach panstwowych; posiadania odpowiednich pomieszczeh, urz^dzeh, pomocy nau-kowych i biblioteki.
Prawa byly nadawane przez ministra WRiOP na wniosek kuratorow ok-r?gow szkolnych. Odbywalo si? to kazdego roku w listopadzie i grudniu z tym, ze szkoly otrzymywaly prawa na biez^cy rok szkolny. Otrzymane prawa obowi^zywaly od wrzesnia do konca danego roku szkolnego, ewentualnie rowniez w latach nast?pnych10. Rozporz^dzeniem ministra WRiOP z dnia 8.01.1927 r. zmieniono okres wydawania decyzji — od tej pory nada-wanie praw odbywalo si? w kwietniu i maju z tym, ze szkoly otrzymywaly prawa na nast?pny rok szkolny11.
W latach 1919-1927 zadne prywatne gimnazjum bialoruskie nie posiada-lo praw gimnazjow panstwowych. Rozporz^dzeniem ministra WRiOP G. Dobruckiego z dnia 12.04.1927 r., niepelne prawa gimnazjow panstwowych z zastrzezeniami na rok szkolny 1927/28 otrzymalo gimnazjum koe-
10 Dz. Urz. MWRiOP 1924, nr 20, poz. 206.
11 Dz. Urz. MWRiOP 1927, nr 2, poz. 28.
131
dukcyjne z bialorusko-rosyjskim j?zykiem nauczania nalez^ce do Komitetu Rodzicielskiego w Nowogrodku (tylko oddziaty I-III)12.
Na rok szkolny 1928/29 niepelne prawa gimnazjow panstwowych z za-strzezeniami otrzymaly: gimnazjum koedukacyjne z bialoruskim j?zykiem nauczania Komitetu Rodzicielskiego w Nowogrodku (najpierw oddziaty I-IV, nast?pnie zarz^dzeniem z dnia 12.02.1929 r. oddzialy V-VIII)13 orazhu-manistyczne gimnazjum koedukacyjne z bialoruskim j?zykiem nauczania Komitetu Rodzicielskiego w Wilnie (zarz^dzenie z dnia 3.10.1928 r.)14. Oba gimnazja otrzymaly niepelne prawa z zastrzezeniami na r. szk. 1929/30 (za-rz^dzenie z dnia 17.04.1929 r.)15.
Procedure nadawania praw gimnazjom prywatnym zmienilo rozporz^-dzenie ministra WRiOP S. Czerwinskiego z dnia 1.05.1929 r. Od tej pory placowki prywatne otrzymywaly peine lub niepelne (usuni?to zapisy doty-cz^ce zastrzezen) prawa gimnazjow panstwowych do odwolania. Zasady nadawania praw uzupelniono przepisem, ze szkola dodatkowo winna byla prowadzic zyw^akcj? wychowawcza w duchu panstwowym, wyrabiac wsrod mlodziezy poszanowanie wladzy panstwowej i jej zarz^dzen oraz osi^gac odpowiednie wyniki wychowawcze16.
Zarz^dzeniem z dnia 23.05.1930 r. nadano do odwolania niepelne prawa gimnazjom bialoruskim w Wilnie i Nowogrodku17. Obie te placowki zna-lazly si? w wykazach szkol srednich, ktore w r. szk. 1931/32, a nawet w r. szk. 1932/33, posiadaly prawa szkol panstwowych18. W trakcie r. szk. 1932/33 gimnazja w Wilnie i Nowogrodku zostaly „upanstwowione” i za-cz?ly funkcjonowac jako bialoruskie filie przy gimnazjach z polskim j?zy-kiem nauczania im. J. Siowackiego w Wilnie oraz im. A. Mickiewicza w Nowogrodku19.
Panstwowe gimnazja bialoruskie
Do momentu uchwalenia ustawy z dnia 31.07.1924 r. zawieraj^cej nie-ktore postanowienia o organizacji szkolnictwa ustawodawstwo polskie nie przewidywalo tworzenia panstwowych szkol srednich ogolnoksztalc^cych z bialoruskim j?zykiem nauczania. Istniej^ce w tym okresie gimnazja bialoruskie znajdowaly si? w r?kach prywatnych. Pewien wyj^tek stanowilo bialoruskie progimnazjum w Grodnie, ktore zostalo upanstwowione w momen-cie obejmowania wladzy panstwowej nad ziemiami wschodnimi (podobnie
12 Dz. Urz. MWRiOP, nr 10, poz. 165; „Sprawy Narodowosciowe” 1927, nr 3, s. 279.
13 Dz. Urz. MWRiOP 1928, nr9, poz. 161; tamze 1929, nr 4, poz. 48.
14 Dz. Urz. MWRiOP 1929, nr 2, poz. 20.
'5 Dz. Urz. MWRiOP 1933, nr 9, poz. 131.
'6 Dz. Urz. MWRiOP 1929, nr 6, poz. 75.
17 Dz. Urz. MWRiOP 1930, nr 7, poz. 130.
18 Dz. Urz. MWRiOP 1931, nr 7, poz. 81; Dz. Urz. KOS Wilenskiego 1931, nr 9, poz. 124; Dz. Urz. KOS Wilenskiego 1932, nr 9, poz. 108.
19 Dz. Urz. KOS Wilenskiego 1932, nr 10, poz. 117.
132
jak wszystkie szkoly powszechne istniej^ce na obszarach przyznanych Pol-sce po traktacie ryskim oraz na Ziemi Wilenskiej). Progimnazjum w Grod-nie nie wykroczylo jednak poza ramy szkoty powszechnej 7-oddzialowej (istnialo do konca r. szk. 1928/29). Poza tym przez krotki okres funkcjono-walo rowniez panstwowe polsko-bialoruskie progimnazjum w Radoszko-wiczach (r. szk. 1928/29). Szkola ta zostala utworzona z cz^sci istniej^cego w tym miescie bialoruskiego gimnazjum prywatnego, ktore zostalo rozwi^-zane przez polskie wladze oswiatowe z powodu silnych wplywow komu-nistycznych wsrod jego uczniow20.
Wedlug ustawy szkolnej z dnia 31.07.1924 r., na urz^dowo stwierdzone z^danie rodzicow 150 uczniow narodowosci ruskiej (ukrainskiej) lub bialo-ruskiej, ucz^szczaj^cych do szkol srednich ogolnoksztalc^cych z polskim j^zykiem wykladowym w jcdnym powiecie lub miescie administracyjnie wy-dzielonym, miala bye utworzona panstwowa szkola srednia ogolnoksztalc^-ca dwuj^zyczna, w tym lub w jednym z pobliskich powiatow dla zapewnie-nia uezniom nauki w j?zyku macierzystym (wzor deklaracji — tab. 2).
DEKLARACJA
Ja nizej podpisany (a)..................
(imi? i nazwisko)
obywatel Rzeczypospolitej Polskiej, narodowosci
................mieszkaniec.............
(nazwa miejscowosci)
gminy...............powiatu.............
(nazwa gminy) (nazwa powiatu)
jako ojciec-matka-opiekun prawny ucz^szczaj^cego (ych)
do................................
(nazwa szkoly sredniej ogolnoksztaic^cej, zawodowej lub innej)
w.........................dziecka (dzieci):
1..................2................
(imi? dziecka) (imi? dziecka) 3...............4................
(imi? dziecka) (imi§ dziecka)
na podstawie artykulu 6, 8 ustawy z dnia 31 styeznia 1924 r., zawieraj^-cej niektore postanowienia o organizaeji szkolnictwa (Dz. U. RP. Nr. 79, poz. 766) zycz? sobie zapewnienia mu (im) nauki wj^zyku ruskim (rusin-skim) — bialoruskim.
20 Bialorusini w Grodnie, „Przegl^d Wileriski”, 21.02.1926, nr 4; Przeglqdstatystyezny m. Grodna w latach 1924, 1925 i 1926, Grodno 1928, s. 90; Sprawozdanie z zycia mniejszosci narodowych za styczen, luty i marzec 1929 r., Warszawa 1929, s. 18; „Sprawy Narodowosciowe” 1928, nr 5, s. 538; S. Wyslouch, Bialorusini na Ziemi Wilenskiej [w:] Wilno i Ziemia Wilenska. Zarys monograjiezny, Wilno 1930,1.1, s. 256.
133
Dnia............19.... r.
Do Kuratora Okr?gu Szkolnego w...............
W mojej obecnosci
Dyrektor (Kierownik) szkofy
(podpis)
Uwaga: W tekscie deklaracji wyrazy niepotrzebne skreslic.
Szkoly takie mogly powstawac tylko na obszarze wojewodztw: Iwow-skiego, stanislawowskiego, tarnopolskiego, wolynskiego, poleskiego, nowo-grodzkiego, wilenskiego oraz powiatow: grodzienskiego i wolkowyskiego wojewodztwa bialostockiego (art. 1 i 6)21.
Z^dania rodzicow zostaly uj?te w formie oddzielnych deklaracji, przy czympetenci (rodzice lub opiekunowie prawni) winni bylije skladac i pod-pisywac w obecnosci dyrektora tej szkoly sredniej, do ktdrej dzieci ucz?sz-czaly (§ 22 rozporz^dzenia wykonawczego z dnia 7.01.1925 r.). Waznosc deklaracji stwierdzal kurator okr?gu szkolnego, natomiast o utworzeniu szkoly dwuj?zycznej decydowalminister WRiOP. Jego decyzj? poprzedzalo uch-walenie na ten cel budzetu przez wladz? ustawodawcz^ (§ 23)22.
Pewne zastrzezenia budzi fakt dopuszczenia do skladania deklaracji wy-Iqcznie tych rodzicow lub opiekundw prawnych, ktorych dzieci ucz?szczaly do szkol srednich z polskim j?zykiem nauczania. Postanowienia ustawy szkol-nej nie obj?ly wi?c osob posylaj^cych swe dzieci do prywatnych gimnazjow bialoruskich i ukrainskich, ktore —jak si? wydaje — byly najbardziej zain-teresowane ksztalceniem wj?zyku macierzystym na poziomie szkol srednich. Niezaleznie od postanowien tej ustawy, nie doszlo do utworzenia pah-stwowych polsko-bialoruskich szkol srednich w oparciu o system deklaracji (nie odbyla si? ani jedna „bialoruska” akcja plebiscytowa). Nastqpilo natomiast przeksztalcenie dwoch prywatnych gimnazjow bialoruskich w fi-lie gimnazjow z polskim j?zykiem nauczania im. J. Slowackiego w Wilnie oraz im. A. Mickiewicza w Nowogrddku w 1932 r. Dokonuj^c tego przek-sztalcenia polskie wladze oswiatowe pomin?ly postanowienia ustawy szkol-nej, ktora nie wspomina o takiej mozliwosci organizowania szkol srednich dla ludnosci bialoruskiej.
21 Ustawa z dnia 31.07.1924 r. zawierajqca niektorepostanowienia o organizacjiszkol-nictwa, Dz. U. RP 1924, nr 79, poz. 766.
22 Rozporzqdzenie Ministra Wyznan Religijnych i Oswiecenia Publicznego wydane w po-rozumieniu z Ministrem Spraw Wewn^trznych i Ministrem Rolnictwa i Dobr Panstwo-wychw sprawie wykonania ustawy z dnia 31.07.1924 r. zawierajqcej niektorepostanowienia o organizacji szkolnictwa, Dz. U. RP 1925, nr 3, poz. 333.
134
Zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu szkolnictwa przyniosla ustawa z dnia 11.03.1932 r. o ustroju szkolnym, ktora dokonala ujednolicenia sys-temu szkolnego w Polsce. Jeszcze w trakcie debaty parlamentarnej nad re-form^ szkolnictwa poslowie ukrainscy zglosili poprawk? do projektu tej us-tawy, w ktorej domagali si? uzupelnienia art. 20 o ust?p nast?puj^cej tresci: „Dia gimnazjow zj?zykiem wykladowym ukrainskim, wzgl^dnie bialorus-kim, maj^byc utworzone licea z j?zykiem wykladowym ukrainskim, wzgl?d-nie bialoruskim”. Poprawka zostala jednak przez Sejm odrzucona23.
КНІГІ ОНЛАЙН
