Беларускі Гістарычны Зборнік
11
Egzaminy dojrzalosci w gimnazjach bialoruskich
Podstawowe przepisy dotyczq.ce egzaminow dojrzalosci zawieralo roz-porzqdzenie MWRiOP z dnia 19.12.1925 r. w sprawie regulaminu gimna-zjalnych egzaminow dojrzalosci. W mysl jego postanowien, w zaleznosci od charakteru gimnazjum, uezniowie zdawali: zwyczajny egzamin dojrzalosci w gimnazjach panstwowych lub niepanstwowych z prawami pelnymi
33 Z historii walk o J^zyk wykladowy historii i geografii...
34 Z historii walk o j^zyk wykladowy historii i geografii...; Materialy odnoszqce si^... w okresie od 15 maja 1926 do 31 grudnia 1927 r., s. 158.
35 Dz. Urz. KOS Wilenskiego 1936, nr 5, poz. 60; Dz. Urz. MWRiOP 1936, nr 7, poz. 129.
138
lub niepehiymi bez zastrzezen; rozszerzony egzamin dojrzalosci w gimnaz-jach niepanstwowych z niepehiymi prawami z zastrzezeniami; w charakte-rze eksternow w gimnazjach bez praw36.
Przepisy szczegolowe dotycz^ce gimnazjow niepolskich zawieralo roz-porz^dzenie ministra WRiOP z dnia 31.03.1926 r. w sprawie gimnazjalnych egzaminow dojrzalosci zdawanych w j?zyku niepolskim.
Zwyczajny egzamin dojrzalosci typu matematyczno-przyrodniczego. Przedmioty egzaminu ustnego poza religi^, j?zykiem polskim i j?zykiem na-uczania dzielily si? na dwie grupy: (a) matematyka, fizyka wraz z chemi^, przyrodoznawstwo; (b)j?zyk obey nowozytny, historia wraz z nauk^o Pol-sce wspolczesnej. Kazdy abiturient wybieral dwa przedmioty z grupy (a) i jeden z grupy (b). Egzaminy pisemne abiturient zdawal zj?zyka polskiego, j?zyka nauczania oraz dwoch sposrod wybranych przedmiotow nalez^-cych do grup (a) i (b) z wyl^czeniem historii.
Zwyczajny egzamin dojrzalosci typu humanistyeznego. Przedmioty egzaminu ustnego poza religiq, j?zykiem polskim i j?zykiem nauczania dzielily si? na dwie grupy: (a) j?zyk lacinski, j?zyk obey nowozytny, historia wraz z nauk^o Polsce wspolczesnej; (b) matematyka, fizyka wraz z chemi^. Kazdy abiturient wybieral dwa przedmioty z grupy (a) i jeden z grupy (b). Egzaminy pisemne abiturient zdawal z j?zyka polskiego, j?zyka nauczania orazjed-nego z przedmiotow grupy (a) poza historic oraz jednego z grupy (b).
Rozszerzony egzamin dojrzalosci typu matematyczno-przyrodniczego obejmowal pisemny z j?zyka polskiego, j?zyka nauczania, matematyki, fi-zyki oraz j?zyka obcego nowozytnego, natomiast ustny: z religii, j?zyka polskiego, j?zyka obcego nowozytnego, historii wraz z nauk^o Polsce wspolczesnej, matematyki, fizyki wraz z chemi^oraz przyrodoznawstwa.
Rozszerzony egzamin dojrzalosci typu humanistyeznego obejmowal pisemny z j ?zyka polskiego, j ?zyka nauczania, j ?zyka lacinskiego, j ?zyka obcego nowozytnego oraz matematyki, natomiast egzamin ustny: z religii, j?-zyka polskiego, j?zyka nauczania, j ?zyka lacinskiego, j ?zyka obcego nowozytnego, historii wraz z nauk^ o Polsce wspolczesnej, matematyki oraz fizyki wraz z chemi^37.
W gimnazjach prywatnych bez praw gimnazjow panstwowych ich wy-chowankowie zdawali egzaminy dojrzalosci w charakterze eksternow, co oz-nacza, ze obejmowaly ich egzaminy pisemne i ustne ze wszystkich przedmiotow obj?tych rozszerzonym egzaminem dojrzalosci. Uzyskanie swia-dectwa dojrzalosci bylo niezb?dnym warunkiem przy ubieganiu si? o przy-j?cie do szkol wyzszych.
Prywatne gimnazja bialoruskie w Wilnie i Radoszkowiczach byly typu humanistyeznego, natomiast w Klecku i Nowogrodku — matematyezno-
36 Dz. Urz. MWRiOP 1926, nr 2, poz. 8.
37 Dz. Urz. MWRiOP 1926, nr 7, poz. 55.
139
przyrodniczego. Gimnazja bialoruskie w Wilnie i Nowogrodku stosunko-wo pozno otrzymaly prawa gimnazjow paristwowych, co nie pozostalo bez wplywu na postaw? ich wychowankdw. Nie maj^c praktycznie dost?-pu do polskich szkol wyzszych znaczna cz?sc absolwentow gimnazjow biaioruskich wyjezdzala na uczelnie zagraniczne m.in. w Czechoslowacji i ZSRR, ktorych rz^dy udzielaly im stypendiow. Nie bez znaczenia byla przy tym nieprzychylna postawa rz^dow tych panstw wobec Polski. W 1922 r. w Pradze przebywalo 50 stypendystow biaioruskich z Polski, natomiast w roku nast?pnym juz 100 osob. Na emigracj? mlodziezy bia-loruskiej wplywal takze fakt, ze nawet po dostaniu si? na wyzsze uczelnie w Polsce byli oni wykluczani przez s^d kolezenski z szeregow studentow, jesli wczesniej nie odbyli siuzby wojskowej, gdyzjako absolwenci gimnazjow bez praw nie byli zwolnieni z obowi^zku odbycia siuzby wojskowej. Na Uniwersytecie w Wilnie liczba studentow narodowosci bialoru-skiej nigdy nie przekroczyla liczby 100 osob38.
Sytuacja ulegla pewnym zmianom po 1926 r. Na poczqtku tego roku MWRiOP wydalo komunikat dopuszczaj^cy mozliwosc zdawania egzami-now dojrzalosci wj?zyku bialoruskim39, a nast?pnie okolnik z dnia 29.11.1926 r., ktory glosil, ze dla absolwentow gimnazjow prywatnych bez praw (eksternow) mogly bye zorganizowane egzaminy dojrzalosci wj?zy-ku nauczania szkoly, o ile istnialy gimnazja panstwowe lub prywatne z pra-wami ztakim j?zykiem nauczania. Natomiast absolwenci gimnazjow prywatnych bez praw, dla ktorych nie istnial taki odpowiednik pod wzgl?dem j?zyka nauczania, zdawali egzamin dojrzalosci tylko wj?zyku polskim40. W kontekscie ustawy szkolnej z dnia 31.07.1924 r. i rozporz^dzen wyko-nawczych do tej ustawy, abiturienci zdawali poszczegdlne przedmioty eg-zaminu dojrzalosci wj?zyku ich nauczania w danym gimnazjum. Kwesti^ wymagaj^c^ dalszych badan pozostaje j?zyk, wjakim komisja egzamina-cyjna zwracala si? do abiturientow zwlaszcza na egzaminach ustnych.
Dopiero od r. szk. 1927/28 — czyli od momentu uzyskania niepelnych praw przez gimnazjum bialoruskie w Nowogrodku — abiturienci gimnazjow biaioruskich mogli zdawac egzaminy dojrzalosci w j?zyku bialoruskim. Wiosn^ 1928 r. kuratorium wilenskie powolalo specjaln^ komisj? egzami-naeyjn^ dla abiturientow gimnazjow biaioruskich w Wilnie i Nowogrodku pod przewodnictwem prof. M. Massoniusa z Uniwersytetu im. Stefana Ba-torego w Wilnie, w sklad ktorej weszli takze nauczyciele gimnazjum wilen-skiego oraz gimnazjow panstwowych. Do egzaminu przystqpilo 12 abitu-
38 W. Pobog-Malinowski, Najnowsza..., s. 627; „Przeglqd Wilenski”, 15.04.1927, nr 7; Jubileusz szkolnictwa...
39 Dz. Urz. KOS Wilenskiego 1926, nr 1, poz. 18.
40 Dz. Urz. MWRiOP 1926, nr 16,poz.231; Materiaty odnoszqce si^... w okresie od 15 maja 1926 do 31 grudnia 1927 r., s. 158-159.
140
rientow, z ktorych 10 otrzymalo swiadectwo dojrzalosci41. Istniej^ce w tym czasie gimnazja bialoruskie w Klecku i Radoszkowiczach nie uzyskaly praw gimnazjow panstwowych, z tego wzgl?du ich abiturienci byli zmuszeni zda-wac egzaminy maturalne w charakterze eksternow, niemnicj jednak takze w j?zyku bialoruskim.
„Upanstwowienie” bialoruskich gimnazjow w Wilnie i Nowogrodku wply-n?lo takze na zakres zdawanych w nich egzaminow dojrzalosci — abiturienci tych szkol zdawali od tej pory zwyczajny egzamin dojrzalosci. W zwi^zku z likwidacj^ klas VII i VIII gimnazjum wedlug dawnego ustro-ju, ostatnie matury w j?zyku bialoruskim odbyly si? w r. szk. 1937/38.
Nauczyciele gimnazjow bialoruskich
Ministerstwo WRiOP w pismie z dnia 24.01.1929 r. wyjasnialo, ze kwa-lifikacje do nauczania j?zykabialoruskiego w szkolach srednich ogolnoksztal-c^cych i seminariach nauczycielskich stanowi egzamin wedlug rozporz^-dzen z dnia 29.01.1923 r. lub z dnia 9.10.1924 r. W oparciu o te przepisy kandydaci na nauczycieli winni byli posiadac obywatelstwo polskie, nie-skazitelnosc moraine wyksztalcenie wyzsze uzyskane na wydziale filolo-gicznym uniwersytetu oraz ukohczone studium pedagogiczne w panstwo-wym instytucie pedagogicznym lub na uniwersytecie ewentualnie odbyly dwuletni^praktyk? w jednym z zakladow wskazanych przez ministra WRiOP. Po spelnieniu tych warunkow kandydaci mogli przystqpic do panstwowego egzaminu na nauczyciela szkol srednich. Egzamin skladal si? z cz?sci prak-tycznej (lekcja prdbna) i teoretycznej (praca pisemna — z pedagogiki, dy-daktyki ogolnej lub dydaktyki szczegolowej danego przedmiotu na jeden z trzech tematow; egzamin ustny — z psychologii wychowawczej, pedagogiki, dydaktyki ogolnej i szczegolowej, organizacji szkolnictwa w Polsce, historii wychowania, higieny wychowawczej, znajomosci programow i pod-r?cznikow szkolnych, zwlaszcza w zakresie danego przedmiotu nauczania, oraz ze znajomosci ustaw i najwazniejszych rozporz^dzen dotycz^cych szkolnictwa sredniego). Kandydat po zdaniu egzaminu panstwowego otrzymy-wal dyplom nauczyciela szkol srednich42.
Poza tym zostal opracowany egzamin uproszczony dla nauczycieli czyn-nych szkol srednich ogolnoksztalc^cych i seminariow nauczycielskich, kto-rego program wymagan dla j?zyka bialoruskiego zawieralo rozporz^dze-nie ministra WRiOP z dnia 24.04.1930 r. Egzamin skladal si? z nast?pu-j^cych cz?sci:
41 S. Wyslouch, Bialorusini..., s. 256, „Przeglqd Wilenski”, 15.07.1928 r., nr 13; w r. szk. 1926/27 na 12 947 osob, ktore otrzymaly swiadectwo dojrzalosci, 9 757 bylo narodowosci polskiej, 591 — rusinskiej (ukrainskiej), 301 — niemieckiej, 2 170 — zydowskiej, 24 — bialoruskiej, 104 — innej, RocznikStatystyki RP, GUS, Warszawa 1929, s. 406.
42 Dz. Urz. KOS Wilenskiego 1929, nr 3, poz. 48; Dz. Urz. MWRiOP 1923, nr 9, poz. 68; Dz. Urz. MWRiOP 1924, nr 18, poz. 185.
141
I. Egzamin pisemny:
Kandydat otrzymywal do wyboru dwa tematy: z historii literatury lub histo-riij^zyka w zaleznosci od tego, na ktory z dzialow wskazal w swym podaniu.
II. Egzamin ustny obejmowal:
Nauk? oj?zyku, dokladnq. znajomosc gramatyki wspolczesnego j?zyka biaioruskiego (fonetyka z uwzgl?dnieniem dzwiykow, slowotworstwo, flek-sja, skladnia), podstawowe wiadomosci z gramatyki historycznej, umiej?t-nosc czytania i objasniania tekstow staroruskich, elementam^ znajomosc gramatyki j^zyka staro-cerkiewno-slowianskiego.
Dziela pomocnicze do zdania egzaminu: B. Taraszkiewicz, Bielaruska-ja hramatyka dla szkolau, wyd. 5, Wilno 1929; S. Szober, Zarys j^zykoz-nawstwa ogolnego, Warszawa 1924 r.; A. Bruckner i T. Lehr-Splawinski, Zarys dziejdw literatur ij^zykow literackich slowiaiiskich, Lwow 1929; J. Los, Gramatyka staroslowiahska, Lwow—Warszawa—Krakow 1922.
Wymagano takze dokiadnej znajomosci literatury bialoruskiej, opartej na lekturze wybitniejszych utworow.
КНІГІ ОНЛАЙН
