Беларускі Гістарычны Зборнік
11
Wystarczy porownac przemowienia obu poslow (dost?pne s^ stenogramy z posiedzenia Sejmu), zeby ocenic, ktory z nich bardziej bronil praw Bialorusinow i byl ich lepszym reprezentantem. Szymanowski mial niewielkie
253
szanse, aby sluchano jego glosu w obronie praw Bialorusinow i prawoslaw-nych. Byl Bialorusinem lojalnym w stosunku do Polski. Dlatego wladze po-pieraly go jako kandydata na posla. Miejscowi uwazali go za „swojego” — zarowno ordynat nieswieski, jak i polhektarowy chlop. Rozwazaj^c nad swojX prac^poselsk^doszedi do wniosku, ze ,jednak moze warto bylo narazac si? na podlostki starosty i na szykany wojewody po to, by przychodzic w po-trzebie z pomoca” (s. 233). Jako dowod zaufania spolecznosci lokalnej do niego przytacza we wspomnieniach slowa konaj^cego w wi?zieniu nieswie-skim chiopa, skierowane do innego wspolwi?znia: „Michas, pamiataj, da-hladaj pana Szymanouskaha. Hetaz nasz czalawiek” (s. 232).
Helena Glogowska
(Gdansk)
O. G. Sosna, D. Fionik, Parafia Ryboly, Bielsk Podlaski — Ryboly — Bialystok 1999, wyd. Biatoruskiego Towa-rzystwa Historycznego, ss. 210
Z wielk^przyjemnosci^po raz kolejny si?gam po pioro, by zaprezento-wac now^monografi? parafii prawoslawnej. Tym razem dotyczy to niewiel-kiej miejscowosci Ryboly polozonej na trasie Bialystok —- Bielsk Podlaski. Obaj autorzy napisali takze dwie inne interesuj^ce pozycje ksi^zkowe wy-dane przez Biaioruskie Towarzystwo Historyczne1. Nie trzeba ich rowniez przedstawiac czytelnikom, albowiem ks. Grzegorz Sosna i Doroteusz Fionik s^znanymi badaczami dziejow parafii prawoslawnych na Bialostocczyz-nie. Zrcszt^ w przypadku tej monografii spotykamy syntez? duzego dos-wiadczenia naukowego i metodycznego ks. Sosny z fascynacj^ badawcz^ mlodego historyka D. Fionika.
Monografia ParafiaRyboly stanowi nie tylko prezentacj? dziejow miejscowosci, ale sporz^dzona zostala z ukazaniem losowjej mieszkancow, prawoslawnych Bialorusinow. Przy takim zalozeniu autorzy pracy podzielili ksi^zk? na cztery cz?sci: zarys dziejow parafii, swi^tynie, kier parafialny, kultura ludowa. Do tych podstawowych cz?sci autorzy dolqczyli aneks, bib-liografi? i spis ilustracji. Nie wszystkie rozdzialy maj^jednakow^ wartosc poznawcz^. W niektorych podrozdzialach problemy zostaly jedynie zasyg-nalizowane i nie poddano ich gruntownej analizie badawczej. Jako przyk-lad mozna podac wiele znanych i opublikowanych materialow dotycz^cych kultury i obyczajow mieszkancow parafii rybolowskiej. Pragn? tu przywo-lac interesuj^ce zapisy kronikarskie ksi?dza Stefana Hrymaniewskiego w cy-towanej przez autorow Ksiqdze chrztow, slubow i zmarlych z lat 1751-1760.
1 O. G. Sosna, D. Fionik, Dzieje Cerkwi w Bielsku Podlaskim, Bialystok 1995; Orla na Podlasiu, Bialystok 1997.
254
Na karcie 87v tego manuskryptu znajdujemy tego typu wpisy: JaXStefan Hrymaniewski D.P.P.R. ochrzcilem corkq swywolnie splodzone imieniem Raise z nieuczciwej wdoty [Eudokii - A. M.] Semenowej Ulaciakowej, ktora corkq powila w niedziel lOpo slubie, ale nie z tym swoim m^zem, tylko z in-nym swawolnikiem, jakims huitajem. Kum Andrzej Roseruk, kuma Hapia corka Leona Ulaciuka z Wojszkow wszystkie2. Podobne oceny proboszcz zanotowal na Jamach swej Ksi^gi wobec duchownych parafialnych i bisku-pdw. Wydaje si?, ze postac ta nie zostala nalezycie doceniona w recenzo-wanej pracy.
Autorzy nie poddali tez gruntownej analizie zjawisk zachodz^cych na terenie parafii na podstawie wykazu ksiqg metrykalnych z lat 1751-1998, znajduj^cych w archiwum parafialnym. Wykaz ten sporz^dzil ks. Grzegorz Sosna w 1984 r. i uzupeinil w wydanej monografii. Juz wowczas padly is-totne pytania badawcze odnosnie zjawisk zachodz^cych w parafiach pra-woslawnych na Bialostocczyznie. Na pytania te mozna sprobowac odpo-wiedziec w oparciu o istniej^ce ksiegi metrykalne chrztow, slubow i zgo-now. Sporz^dzone wowczas wykresy ukazuj^ nam zmiany demograficzne ludnosci tej parafii, odzwierciedlaj^ straty ludnosciowe w okresach wojen i kl?sk elementarnych oraz proces starzenia si? wsi bialostockich3. Obser-wacja zmian demograficznych na podstawie ksi^g metrykalnych jest szcze-golnie istotna w przypadku parafii rybolowskiej. W niej to odzwierciedlone zostaly procesy zachodz^ce na calej wschodniej Bialostocczyznie. Zesta-wienia danych ustalonych na podstawie ksi^g metrykalnych wymagaj^ana-lizy i historycznego komentarza.
Powyzsze uwagi nie mog^wplyn^c na pozytywn^ ocene monografii parafii rybolowskiej. Cz^sc historyczna zostala wykonana na drodze rzetelne-go wysilku badawczego. Wykorzystano przy tym rozproszon^baz? zrodlo-w^i obszern^literature. Godnympodkresleniejest wykorzystanieprzez obu autorow tradycji ustnej, przekazow i legend. Informacje te zostaly wyko-rzystane zwlaszcza w czesci drugiej, poswieconej swi^tyniom parafii rybolowskiej. O istnieniu niegdys cerkwi prawoslawnej w danej miejscowosci informuj^ nas nazwy miejscowe swi^te miejsce lub cerkwisko. Ks. Grzegorz Sosna i Doroteusz Fionik doskonale wykorzystuj^dane zawarte w tra-
2 Archiwum Parafii Prawoslawnej w Rybolach, Ksfga chrztow, slubow i zmarlych z lat 1751-1760, k. 87v; A. Mironowicz, Ksfga metrykalna z lat 1751-1767 prawoslawnej parafii rybolowskiej jako zrddlo do badah parafii i okolic, „Roczniki Humanis-tyczne KUL”, t. XXXIX-XL, z. 7, Lublin 1991-1992, s. 151.
3 Ks. G. Sosna, Zrodla do statystyki ruchu demograficznego wparafiach Bialostoc-czyzny, [w:] Koscidlprawoslawny w Polsce. Dawniej i dzis, pod red. L. Adamczuka i A. Mironowicza, Warszawa 1993, s. V-XXITI; A. Mironowicz, Ksfgi metrykalne w badaniach demograficznych wiernych Kosciola prawoslawnego, [w:] Mniejszosci narodowe i religijne w Europie Srodkowo-Wschodniej w swietle statystyk XIX i XX wieku, Lublin 1995, s. 62-63.
255
dycji z materialami archiwalnymi. Tylko tego typu metod^ badawcz^ moz-na poznac dzieje niewielkich miejscowosci, nieznanych obiektdw kulto-wych i losy parafian.
Duz^wartosc poznawcz^posiadaj^dane zawarte w cz?sci trzeciej pracy, poswiQconej klerowi parafialnemu. Cz^sc ta stanowi dopelnienie wczesniej-szego opracowania ksi^dza G. Sosny Wykaz hierarchii i kleru parafialnego oraz opiekunow cerkiewnych Kosciolaprawoslawnego na Bialostocczyznie w latach 1839-1986\ Uzupelnieniem pracy jest czwarty rozdzial, poswie-cony kulturze ludowej, obrzedowosci i folklorze mieszkancdw parafii rybo-lowskiej. Rozdzial ten inspiruje do dalszych badan i prezentacji unikalnego bogactwa kultury bialoruskiej. Sposrdd pi^ciu aneksow szczegdln^ uwage zwracam na wykaz ofiar II wojny swiatowej z obszarow parafii. Wykaz ten z podaniem wieku ofiar i miejsca ich kazni stanowi cenne zrddlo do historii najnowszej Bialostocczyzny.
Praca ks. G. Sosny i D. Fionika stanowi znacz^cy wklad w poznanie dziejdw Kosciola prawoslawnego na Bialostocczyznie. Ksi^zka Parafia Ryboly bedzie podstawow^monografi^ miejscowosci i parafii, wazn^publikacj^na temat regionu. Praca ukazuje specyfike lokalnych ojczyzn, charakter miejscowosci ijej mieszkancdw. Monografia jest tez fragmentarycznym opraco-waniem historii Bialorusindw w Polsce. Z wyzej wymienionych wzgl^ddw znajdzie ona swoich czytelnikdw wsrdd badaczy regionu i dziejdw Kosciola prawoslawnego oraz mieszkancdw parafii rybolowskiej.
Antoni Mironowicz
(Bialystok)
4 Praca ta zostala wydana w Biatymstoku w 1986 roku przez Chrzescijanskie Stowa-rzyszenie Spoleczne.
Antoni Mironowicz, Zycie monastyczne na Podlasiu, Bialystok 1998, wyd. Bialoruskiego Towarzystwa Historycz-nego, ss. 120
Problematyka zycia monastycznego w Kosciele wschodnim posiada nie-liczn^ literature. Rdwniez temat ten nie wzbudza zainteresowania u obec-nych badaczy dziejdw prawoslawia w dawnej Rzeczypospolitej. W konsek-wencji, obok znanych opracowan rosyjskich pochodz^cych sprzed 1914 r., posiadamy kilka publikacji powstalych gldwnie w srodowisku historykdw katolickich1. Z tego tez wzgledu za szczegdlnie cenne nalezy uznac podje-
1 P. Pidrucznyj, Wasylijanskyj czin wid Berestejskoho zjednahnia do 1743 riku, „Analecta Ordinis S. Basili Magni”, seria II, vol. XIII (XIX), Romae 1988; P. Pidrucznyj, Wasylijanskyj czin wid 1637 do 1743 r., „Analecta Ordinis S. Basili Magni”, seria I, vol. XLVIII, Romae 1992; S. Senyk, Women s Monasteries in Ukraine and Bielorus-sia to the Period of Suppressions, Roma 1983.
256
cie tematyki zycia monastycznego przez znanego historyka Kosciola wschod-niego profesora Antoniego Mironowicza.
Pretekstem do powstania pracy Zycie monastyczne na Podlasiu stala si? rocznica 500-lecia ufundowania monasterow sw. Onufrego w Jablecznej i Zwiastowania NMP w Supraslu. Oba osrodki klasztorne odegraly wazna rol? w dziejach Cerkwi prawoslawnej w Rzeczypospolitej. Obecnie monastery te pehi^ funkcj? prawoslawnych osrodkow monastycznych i centrow zycia duchowego.
Tradycja zycia monastycznego na Podlasiu si?ga XIII wieku i wi^ze si? z powstaniem klasztorow drohiczynskich. Antoni Mironowicz prezentuje czy-telnikom histori? osmiu osrodkow zakonnych z roznych epok i o roznym zna-czeniu2. Niektore z nich przestaly funkcjonowac w XVIII wieku, inne zakon-czyly swoj4 dzialalnosc po dot^czeniu ziem polskich do Rosji. Taki los spot-kal monastery drohiczynskie, ktore bronily prawoslawia przez XVII i XVIII stulecie, by ulec rozwi^zaniu w wyniku decyzji wladz rosyj skiego Kosciola prawoslawnego. Decyzje takie nie braly pod uwag? tradycji historycznej, ani oczekiwan miejscowych wiemych. Dopiero dzis si?gamy do tradycji tych osrodkow zakonnychjako do pewnego rodzaju symbolu postawy naszych przod-kow. Tradycja taka, dzi?ki pracom Antoniego Mironowicza, zostala utrwalo-na, by mogla bye przekazana nast?pnym pokoleniom.
Dzi?kuj дс za przypomnienie dziejow podlaskich osrodkow zakonnych na-lezy oezekiwae, ze wkrdtce powstanie ich druga cz?sc poswi?cona prawos-lawnym klasztorom w XIX i XX wieku. Wlasciwym byloby rowniez zamiesz-czenie w pracy elementow ikonograficznych, ktore zilustrowalyby poruszone w monografii problemy. Praca Antoniego Mironowicza z pewnosci^ wzbudzi szerokie zainteresowanie historykow, teologow i religioznawcow.
Ks. Grzegorz Sosna
(Ryboly)
КНІГІ ОНЛАЙН
