Беларускі Гістарычны Зборнік
11
2 Журналь Сьезда Председателей Уездныхь Отделенйй Гродненского Епархй-ального Учйлшцного Совета й Уездныхь Наблюдателей церковныхь школь Гродненской Enapxuu, состоявшегося вь г. Гродне 11 й 12 января 1901 года, „Гродненскне Епархнальные Ведомостн” (далей: ГЕВ) 1901, н-р 12, с. 91.
3 Мз журнальныхь постановленйй, ГЕВ 1901, н-р 6, с. 42.
4 Журналь сьезда..., ГЕВ 1901, н-р 12, с. 91.
5 Do organizacji tej zastosowano kilka nazw, zamiennie uzywam terminow organiza-cja i towarzystwa sapomomocy nauczycielskiej.
6 Оть Епархйального Учйлшцного Совета, ГЕВ 1902, н-р 51, с. 438.
196
W praktyce tworzenie towarzystwa samopomocowego nie szlo naj-sprawniej. Kontrowersyjna okazala si? takze wysokosc skladek. Kwestia powolania organizacji stala si? przedmiotem obrad jednego zposiedzen Diecezjalnej Rady Szkolnej w Grodnie. Podj?to decyzj? o ponownym zwrdceniu si? do nauczycieli z propozycj^ zostania czlonkiem towarzystwa, podaj^c przy tym wysokosc skladki w wymiarze 1 procenta placy. Pracuj^cy w cerkiewno-parafialnej szkole 1-klasowej zarabiali wowczas 120 rubli rocznie7. Trudna i niestabilna sytuacja ekonomiczna pracowni-kow tych szkol stanowila istotn^ motywacj? na rzecz przystqpienia do organizacji samopomocowej.
Na posiedzeniu Diecezjalnej Rady Szkolnej w dniu 4 grudnia 1904 roku ustalono dat? i miejsce pierwszego zjazdu zalozycielskiego. Zjazd zaplano-wano na 28-30 grudnia w Bielsku Podlaskim. Miasteczko wybrano ze wzgl?-du na dogodne polozenie. Delegatdw na zjazd ustalala Diecezjalna Rada Szkolna, a zatwierdzal biskup. W obradach uczestniczylo 38 nauczycieli diecezji grodzienskiej, w tym 7 kobiet8. Powiat bielski reprezentowali: Antoni Soroko, nauczyciel 2-klasowej cerkiewno-parafialnej szkoly w Parce-wie9, Nikifor Zdan, nauczyciel 2-klasowej szkoly cwiczeniowej, dzialaj^-cej przy szkole cerkiewno-nauczycielskiej w Trzesciance, Doroteusz Mi-chalczuk, nauczyciel szkoly m?skiej w Bielsku, Mikolaj Lomanik, nauczyciel cerkiewno-parafialnej jednoklasowki w Zerczycach. Wszyscy uczest-nicy otrzymali zwrot poniesionych kosztow. Pokryto je z pierwszych wplat czlonkow za styczen 1905 roku10.
Na pierwszym zjezdzie zalozycielskim wybrano zarz^d organizacji okres-lono kompetencje i zasady dzialania. Do zarz^du jako czlonkowie weszli ks. Lomanowski oraz nauczyciele — Eugeniusz Kotowicz, Aleksander Smol-ski, Anna Kotowicz i Stefan Smolski. Przewodnicz^cym wybrano ks. Teofi-la Bielewicza". Wysokosc skladki czlonkowskiej ustalono ostatecznie na 1,5%, odliczanej od miesi?cznej wyplaty. Wplacana kwota byla zalezna od uposazenia12. Dwadziescia pi?c procent kapitalu obrotowego towarzystwa postanowiono przeznaczyc na jednorazowe zasilki wyplacane osobom
7 Лз журнальныхь постановленйй Гродненского Епархйального Учйлшцного Совета, ГЕВ 1904, н-р 1-2, с. 6-7.
8 Оть Гродненского Епархйального Учйлшцного Совета, ГЕВ 1904, н-р 51, с. 1484-1485.
9 Nazwy szkol podaj? na podstawie: Памятная Кнйжка Гродненской Губернй на 1905 год, Гродно 1905, с. 115-116.
10 Оть Гродненского Епархйального Учйлшцного Совета. Журнальное поста-новленйе Гродненского Епархйального Учйлшцного Совета относйтельно сьезда депутатов, ГЕВ 1904, н-р 51, с. 1485.
11 Отчеть обіцества взанмного вспомоіцествованйя учаіцйм й учйвшйм вь цер-ковныхь школахь Гродненской enapxuu за 1906 год, ГЕВ 1907, н-р 8, с. 69.
12 Лзвлеченйе нз отчета... за 1904/1905, ГЕВ 1906, н-р 11, с. 316-317.
197
w trudnej sytuacji materialnej13. Stawkg tg potem systematycznie obnizano. W styczniu 1914 roku ustalono ostatecznie na 10%.
Zgodnie z decyzjq. zjazdu, o zapomogg mogli ubiegac sig czlonkowie to-warzystwa nie wczesniej jednak, jak po dwuletnim okresie placenia skla-dek. Wszystkie sprawy biez^ce zwi^zane z udzielaniem pozyczek i zasil-kow oraz ustalaniem terminow i tematow zebran rozpatrywal Zarz^d, ktory obradowal w Grodnie. W 1906 roku odbylo sig osiem posiedzen. Najwaz-niejsze decyzje zapadaly na walnym zebraniu. Brali w nim udzial delegaci z 9 powiatow, wybrani przez nauczycieli14. Obradom przewodniczyl ins-pektor diecezjalny. Nauczyciele, bgd^cy czlonkami organizacji samopomo-cowej spotykali sig raz w roku podczas walnych zebran powiatowych. Po-czqwszy od 1906 roku wczesniej ustalono terminy takich spotkan. By! to dzien swi^teczny, ostatnia sobota wrzesnia lub pierwsza w pazdzierniku15. Oficjalnie towarzystwo rozpoczglo dzialalnosc 1 stycznia 1905 roku16.
Po blisko polrocznym okresie dzialalnosci kapital organizacji samopo-mocy nauczycielskiej wynosil 385 rubli i 28 kopiejek w gotowce i 500 rubli w obligacjach. 200 rubli z tej sumy pochodzilo z dofinansowania Diecezjal-nej Rady Szkolnej, pozostale — to wplaty skladkowe czlonkow i darowizny od osob prywatnych17.
Pocz^tkowo ustalono, ze rok operacyjny bgdzie pokrywal sig z rokiem kalendarzowym. Kiedy jednak okazalo sig to niewygodne, przyjgto rok szkol-ny — od 1 wrzesnia do 31 sierpnia18.
Rozpigtosc placowa pokazala, iz ustalona procentowa zasada nalicza-nia skladek czlonkowskich nie jest trafna i zachodzi potrzeba jej zmiany. Powszechnie domagano sig ujednolicenia skladek. Na walnym zebraniu w grudniu 1906 r. ustalono nowe zasady placenia skladek. Zrezygnowano z dotychczasowej skladki procentowej na rzecz stalej, przypisanej okres-lonym przedzialom placowym. Nauczyciele szkol 2-klasowych placili po 6 rubli rocznie, pracuj^cy w cerkiewno-parafialnych zarowno 1-jak i 2-klasowych (zarabiaj^cy powyzej 240 rubli rocznie) — po 3 ruble i 60 kopiejek. Natomiast ci, co otrzymywali mniej niz 240 rubli rocznie uiszczali po 2 ruble i 40 kopiejek. Miesigczne skladki ksztaltowaly sig odpowied-nio: 50, 30 i 20 kopiejek19.
13 Журналь заседанйя Обіцего собранйя депутатов —учйтелей Обіцего взайм-ного вспомоіцествованйя учаіцймь й учйвшймь вь церковно-прыходскйх шко-лахь Гродненской Епархйй состоявшегося 3-го января 1914 года, вь Гродне, ГЕВ, 1914, онф, с. 29.
14 Отчет обіцества взашйюго всполюіцествовацйя... за 1906г., ГЕВ 1907, н-р 8, с. 67.
15 Отчет обіцества... за 1906 год, ГЕВ 1907, н-р 14, с. 146.
16 Отчет обіцества... за 1906 г., ГЕВ 1907, н-р 8, с. 69.
17 Мзвлеченйе йз отчета... за 1904/1905 г., ГЕВ, н-р 11, с. 317.
18 Отчет обіцества... за 1906 г., ГЕВ 1907, н-р 14, с. 145.
19 Tamze, s. 145-146.
198
W 1906 roku organizacja samopomocy skupiala l^cznie 440 nauczycie-li20. Gdy okazalo si?, ze uzyskanie zapomogi nie jest latwe, a w skromnym budzecie nauczycielskim kilkadziesi^t kopiejek stanowilo ogromn^ wartosc, placenie skladck stalo si? problemem. W powiecie pruzanskim doszlo na-wet do otwartego sprzeciwu. Podczas wainego zebrania czlonkow w 1906 r. nauczyciele jednoglosnie podj?li decyzj? o wypowiedzeniu czlonkostwa. Jed-noczesnie zaz^dali zwrotu skladek. Sprawa ta byla przedmiotem dyskusji wainego zebrania diecezjalnego 28 gradnia 1906 r. Podj?to wtedy nieko-rzystne decyzje dla petentow z powiatu pruzanskiego. Ponadto ustalono wpro-wadzenie obowi^zkowego czlonkostwa dla wszystkich nauczycieli cerkiew-no-parafialnych szkol 1- i 2-klasowych, jak rowniez 2-klasowych panstwo-wych. Natomiast nauczycielom prowadz^cym wiejskie szkolki-„gramoty” pozostawiono wolny wybor21.
Dzialalnosc tego typu organizacji byla wazna. Wielu nauczycieli znajdo-walo si? w trudnej sytuacji i potrzebowalo finansowego wsparcia. Swiad-czy o tym fakt, ze w 1906 roku, pomimo iz nie minql jeszce okreslony statu-tem okres skladkowy, do zarz^du wplyn?lo az 17 wnioskow o zapomog?22. Kapital, jakim dysponowala organizacja samopomocy nauczycielskiej, stale rosl. Na pocz^tku 1906 r. wynosil 2 716 rubli i 74 kopiejki. Bylo to jed-nak wciqz za malo w stosunku do potrzeb. Wielu czlonkow ubiegaj^cych si? o pomoc nigdy jej nie otrzymalo23. W 1914 r. pomoc przyznano zaledwie 9 osobom na l^czn^kwot? 330 rubli. Z powiatu bielskiego zapomog? otrzy-mal Antoni Soroko z Parcewa24.
Czlonkostwo w organizacji dawalo prawo do ubiegania si? o zasilek w przypadku utraty pracy pod warunkiem, ze nastqpilo to nie z winy nau-czyciela. W sytuacji, kiedy dana osoba pozostawala bez srodkow do zycia, mialo to ogromne znaczenie. Bezrobotny nauczyciel, zgodnie ze statutem organizacji, mogl ubiegc si? o zasilek skladaj^c prosb? do zarz^du. Przyzna-wana kwota nie przekraczala 10 rubli miesi?cznie, wyplacanych przez pol roku. Teoretycznie istniala mozliwosc przedluzenia i zwi?kszenia zasilku. Decyzj? tak^mogi podj^c wylqcznie zjazd diecezjalny. Zapomog? wyplaca-no do czasu podj?cia nowej pracy. W praktyce tego typu spraw o zasilki dla bezrobotnych bylo niewiele25. Na przyklad, nauczyciel cerkiewno-parafial-nej szkoly jednoklasowej w Dawidowiczach Klemens Nikiforuk stracil pra-c? w koncu roku szkoInego 1905/190626. Wedlug moich przypuszczen w wy-znaczonym terminie nie zdobyl on tytuhi nauczyciela i kwalifikacji pedago-
20 Отчет обіцества... за 1906 г., ГЕВ 1907, н-р 8, с. 67.
21 Отчет обй{ества...за 1906 г., ГЕВ 1907, н-р 14, с. 145.
22 Отчет обіцества... за 1906г., ГЕВ 1907, н-р 8, с. 69.
23 Отчет обіцества... за 1906г., ГЕВ 1907, н-р 13, с. 130.
24 Журналь заседанйя 3-го января 1914 г. вь Гродне, ГЕВ 1914, онф, с. 31.
25 Отчет обіцества... за 1906 г., ГЕВ 1907, н-р 14, с. 145-146.
26 Памятная Кнйжка Гродненской Губернйй на 1906г., Гродно 1906, с. 118-120.
199
gicznych. Decyzj? w sprawie przyznania Nikiforukowi zasiiku podj?to na walnym zebraniu w Grodnie w 1906 roku. Otrzymal on jednorazowo 40 rubli oraz po 10 rubli zasiiku wyplacanego przez 8 miesi?cy27.
Organizacja samopomocy nauczycielskiej podejmowala roznorodne ini-cjatywy, sluz^ce pomoc^ i daj^ce wsparcie swoim czlonkom. Diecezjalna Rada Szkolna jeszcze w 1905 r. rozwazala mozliwosci otwarcia sanatorium b^dz przytulku dla nauczycieli szkol cerkiewno-parafialnych. Za wlasciwe miejsce na lokalizacj? uznano pomieszczenie cerkiewno-parafialnej szkoly zenskiej w Druskiennikach. Budynek nalezal do miejscowego Bractwa Pra-woslawnego. Szkolna Rada Diecezjalna uznala jednak, ze nie jest w stanie sama sfinansowac tego przedsi?wzi?cia. Dlatego tez zwrocila sie z ofert^do towarzystwa samopomocowego o wspoldzialanie w organizowaniu przytulku. Ze swojej strony oferowala wsparcie finansowe w wysokosci 125 rubli. Wdrazanie tego projektu trwalo dose dlugo28. Latem 1907 r. otworzyla si? przed nauczycielami mozliwosc korzystania z leczenia wodami mineralny-mi w Druskiennikach. Odplatnosc za pobyt byla bardzo niska29.
КНІГІ ОНЛАЙН
