КНІГІ ОНЛАЙН
Пройдзе няпоўных восем месяцаў і ў падвалах Лубянкі па справе бухарынскага «антысавецкага праватрацкіскага блёку» апынецца і сам Васіль Фаміч Шаранговіч 7ам ён, псыхалягічна зламаны, у прысутнасьці галоўных дзеячоў судовага спэктакля Ач Вышынскага, У. Ульрыха, 1. Матулевіча, і Б. Іёўлева будзе самагубстваваць: «Я зьдзеіісьніў брыдкія подлыя, цяжкія здрады. перад краінай / народам. Яздрадзіў сваёй Радзіме і як здраднік не заслугоўваю ніякага памілаваньня» 10 Тады-ж на ліпеньскім (1937) пленуме ЦК Шаранговіч будзе настойліваць на ўзмацьненьні барацьбы з «двурушнікамі», «крывавымі памагатымі фашызму», «агіднымі польскімі шпіёнамі». На самом пленуме з партыі будуцьвыключаны чатырыпартыйнасавецкія работнікі — К. А. Дамброўскі, К.М Жэлудкоў. Л.Д. Ляхаў і Э.Б Вайсман A пасьля пленума з 101 першых сакратароў райкомаў і акружкомаў уцалее толькі 8. Лёс «ворагаў народу» напаткаў іх пазьней. Кампартыя Беларусі не знайшла ў сябе сіл каб супрацьстаяцьсфабрыкаванайворганамі НКУСверсіі аб існаваньніў БССР «агентаў варожых разьведак» і разгалінаванагаантысавецкага падпольля і сама стала ахвярай «генеральнай чысткі», колькасьць арыштаваных па абвінавачваньню ў контррэвалюцыйнай дзейнасьці ўзрасла ў 1937 г. ў параўнаньні з 1936 г. у дзесяць разоў і склала 40% ад усяго складу рэспубліканскай арганізацыі. Парадаксальна, але зьяўляецца фактарам, што і першыя асобы і партыйныя супрацоўнікі ЦК КП(б)Б нярэдка спэцыяльна вышуквалі выдуманыя падставы, абвінаваціць, каб нізавых кіраўніко$’ у шкодніцтве, шпіянажы, арганізацыі сабатажу дывэрсыяў, і тым самым наклікаць новыя рэпрэсыі. Працаваўшыя ў ЦК на пасадзе ўпаўнаважаных Аксёнаў і Земцаў спэцыяльна разьязджалі па абласыдях і раёнах, дзе зьбіралі «кампрамат» на адказных работ- нікаў і радавых камуністаў. Затым ён паступаў на бюро ЦК КП(б) Б, дзе на яго падставе прымалася рашэньне аб вы ключэньні з партыі або арышце. 3 гэтай нагоды ў адной з сваіх інфармацыйных запісак на імя Г Малянкова, таго што падбухторваў у Беларусі палітычны тэрор П. К. Панама рэнка пісаў: «Характэрным для практыкі зьяўляецца прыклад. калі 31 сьнежня 1937 г на пасяджэньні бюро UK за некалькі гадзін былі разгледжаны і прыняты па 5 раёнах Беларусі стандартныя аднатыповыя рашэньні, абвінавачваўшыя сакратароў райкомаў і старшыньрайвыканкамаў і пра вядзеньні шкоднцікайлініі, у садзейнічаньні шпіянажу і г.д. Гэтым рашэньнем бюро яны былі выключаны з партыі й арыштаваны Неабходна прывесьці яшчэ такі факт. Калі былы сакратар ЦК П А. Лявіцкі сумесна з Д Берманам выехалі ў Бабруйск на сход партыйнага актыву й пасьля яго за адну ноч арытштавалі 17 чалавек кіруючых раённых работнікаў, у тымліку пракурора. старшыню райвыканкама»" Садзейнічаўшыя, ці заганяўшыя рэспубліку ў адміністрацыйна-бюракратычны тупік у 1937-1938 гг. былі арыштаваны і прыгавораны да вышэйшай меры пакараньня старшыні ЦВК і СНК БССР Я. А. Адамовіч, Д.1 Валковіч, Д.Ф. Жылуновіч, М.В. Стакун, звыш 40 наркомаў і іх намесьнікаў, былыя сакратары ЦК КП(б)Б Я. Б. Гамарнік. A. I Крыніцкі, К. Гей. «Бацьку народаў» мярэшчылася што пагранічная Беларусь нашпігавана агентамі і шпіёнамі іншаземных дзяржаваў і ў тым ліку сярод моладзі. На праходзіўшай у ліпені 1937 г. нарадзе Сталіна з сакратарамі ЦК ЛКСМ і першымі сакратарамі ЦК камсамола заходніх саюзных рэспублік і абласыдей(размова ішла ў прысутнасьці Яжо ва), ён папракаў кіраўнікоў моладзі за тое. што яны не дапамагаюць ворганам НКУС у выкрыцьці «ворагаў народу». А пасьля гэтай нарады рэпрэсыі сярод моладзі пашыраліся. Разгром кіраўніцтва камсамола Беларусі пачаўся жнівеньскай ноччу 1937 г., адразу -ж пасьля пленума ЦК ЛКСМБ, на якім прысутнічалі сакратары і члены ЦК КП(б)Б. Усяляк распальваемая істэрыя падазронасьці і пошуку ворагаў і шпіёнаў вымусіла ўдзельнікаў пленума пацьвергнуць знішчальнай крытыцы работу бюро ЦК ЛКСМБ. Маўляў, яно не мабілізавала камсамольскія арганізацыі рэспублікі на выкрыцьцё і выгнаньне з кіраўніцтва і радоў камсамола «ворагаў» і іх «агентуры». Пасьля гэтага за «варожую дзейнасьць» былі прыцягнуты да адказнасьці сакратары райкамаў і адкружкамаў камсамола: Слуцкага —1. Галкоўскі. Віцебскага —У. Рагожкін, Мазырскага — А. Бычкоўскі і Б.Баранкін, Гомельскага, — М.Брагінскі, • Лагойскага—М. Жызнеўскі, Лепельскага— С.Міхалевіч, Полацкага— I Марголін, Мінскага—Г. Куксевіч і іншыя —усяго каля 20 чалавек.'г Узяты ворганамі НКУС пад «каўпак» першы сакратар ЦК ЛКСМ А. Аўгустайціс на допытах сьведчыў: «. наша падрыўная работа ў камсамоле Беларусі галоўным чынам была накіравана на развал палітыка выхаваўчай, абарончай і фізкультурнай работы і захаваньні варожых кадраў у кам самоле Мною былі завербаваны Галкоўскі, Бычкоўскі й іншыя, якія паўсюдна насаджавалі сваекадры». Для ворганаў НКУС гэтага было дастаткова, каб сьцвярджаць, што іх клясавае чуцыдё не падвяло. На падставе высасаных з пальца «доказаў» адбылася амаль поўная зьмена камсамольскага актыву. У многіх камсамольскіх аріанізацыях колькасьць арыштаваных і выключаных членаў ЛКСМ перасягала колькасьць зноў прынятых '7. Такія абставіны назіраліся ў маладзёжных арганізацыях у 1938 і 1939 гг. Страшэнныя страты панесла ў 19371938 гг. навуковая і творчая інтэлігенцыя. (Працяг будзе) Бібліяграфія 1 . «Аргументы і факты», 1988, №7, с.6-7 2 . XXII сьезд КПСС. Стенографнческнй отчет. М„ 1962, с. 215-216. З .'Правда», 7. 10. 1988, 4 . «Ннквнзнтор: сталннскнй прокурор Вышннскнй. М„ 1992, с. 234 5 . Тамсама с. 246-250 6 . У 1939 г. Б.Э. Быхоўскі быў асуджаны на 10 гадоў ППЛ —аўтар 7 . Правда нсторнк: память н боль, Мн., 1991 с. 98. 8 .ЦДА РБ, ф 15, воп. 4. спр 565, арк 13, 13-14, 17-20, 37-38. 9 . Правда йсторнн: память н боль. Мн., 1991 с.79, 82 10 ЦДА РБ, ф 4., воп.20, спр. 155, арк. 7. П.ЦДА РБ, ф 4, воп 20, спр.155, арк 7. 12 Правда нсторчм память н боль, Мн., 1991 с.59 13 Правда нсторчч память н боль, Мн., 1991 с.52 14 Коммуннст Белоруссйн, 1990, №1, с. 65 15 Тамсама, с. 70 16 Знамя юностн, 1990, 25 мая 17 Тамсама Паказаньні арыштаў А. Смоліча Начальннку ОГПУ БССР тов. Рапопорту от арестованного A. А. Смолнча Савецкая Юстыцыя (правасудзьдзе) Мастак Яўген Ціхановіч Прнзнаю вместестем, что я вчноват н сам в том, что своевременно не отмежевался от этой группы, хотя антнсоветскне настроення некоторых ее участннков можно было заметнть, что моя адмнннстратнвная работа в Мнбелкульте в свое время ( в 19251926 гг.) фактнческн способствовала укрепленню позмцнй нацноналдемократнзма, а потому должна счнтаться контрреволюцнонной. Но то, что от меня скрывалн деятельность подпольной органнзацнм. несмотря на лнчную блнзость ко мне отдельных участннков, говорнт в мою пользу, указвывает на тое, что н нацдемократы co своей строны чувствовалн разлнчне, которое суіцествует между мною н нмн. Я действнтельно нн в коем случае не мог бы согласнться на что-лнбо подобное тому, на что шла эта группа. Прнчнной этому былн не толькн мон советскне сммпатнн, яо н совершенно определенные мон отношення к буржуазной Польше, к Балаховнчу, к перспектнве войн. Онн делаюточевндной невозможность для меня участововать в нацдемовском заговоре. Было бы, думаю, даже странно. еслн бы я восемь лет назад порвавшнй с полонофнльской полнтнкой, бежавшнй нз Польшн в БССР, сжегшнй за собоювсе мосты, начал бы теперь снова орнентнроваться на Польшу. Контраст нацнонального угнетення белорусов в Польше н нацнонального стронтельства в СССР за последнне годы стал во много ярче. Этому контрасту был посвятен ряд монх выступленнй на собраннях, в прессе. даже в научных работах, начнная с 1922 г. н 1923 гг.. непосредственно после моего прмезда в Мннск н последуюіцііе годы. Мон многочнсленные антчпольскче 18 Заканчэньне. Пачатак у 9(291-6(36) 19 выступленпя во время разгрома процесса Громады нмелн место не только в Мнске. но н в Москве на сьезде научных работннков, прнчем я отнюдь не жалел Польшн, как некоторые нацдемократы. Я был одннм нз актнвнейшнх членов Комнтета по зашнте Громады н всей душой ей сочувствовал. В резко антнпольском духе я публнчно выступал до самого последнего временн на профсоюзных, рабочнх собраннях, прошлой знмой я чнтал в АБВШ на курсах комсостава лекцню об экономнческом положеннн Польшн в связіі с ее подготовкой к войне, прнчем слушателн вынеслн благодарность н постановнлн напечатать ее в газетах. Мою познцню по отношеннй к Польше хорошо знают польскне полнтіікн, которе счнтают меня злейшнм врагом Польшн. Так охараткернзовал меня, между прочйм, ннкто нной, как Балаховнч, в своем открытом пнсьме к Тарашкевнчу, помеіценном в газете «Рэч Посполнта», кажется в 1924 йлн 1925 г. (выпнска есть в монх матереалах у следователяі. Чтобы больнее уколоть Тарашкевнча, он сравннвает его с «такнм врагом Польшн, как Смолнч», который «продался большевнкам». В дальнейшем, насколько мне нзвестно, польская пресса пыталась не раз спровоцнровать недоверне ко мне Советской властй, лнцемерно уднвляясь, как это большевнкн доверяют своему бывшему протнвннку, сочнняя обо мне разные провокацнонные нелепостн. Надо думать, что по мному пнсалн бы газеты польского фашнзма о человеке на сочувствне, а тем более на содействне которого можно было бы рассчнтывать. Онн старалнсь бы укрепнть его положенме в Советской стране, а не провоцнровать. Вообше в Польше н Западной Белоруссмн помнят меня как органмзатора й первого председателя Товарнтества белорусской школы. помнят мою борьбу с разлнчнымн белорусскнмн фашнстскнмн группамн того временн Алексюка, Павлюкевнча й др В Западной Белорусснн н Латвнм знают еше меня. как автора нзданной в Внльно. но впослсдствнн запрешенной «Географнй Белорусснй», распространейне которой рассматрнвается как государственное преступленче н влечет за собой тюрьму. К этому я могу добавять, чтонмкакнх связей с Польшей н Западной Белоруссней за все время пребывання в БССР я не нмел. Я не напнсал туда нн одного пнсьма М только Громадовцы прнсылалн мнепособственной нннцнатнве свою антнфашнстскую газету. Прнчйсленме меня после всего этого к сторонннкам польского нлн белорусского фашнзма выгляднт невероятно н доставнт, вероятно, немало удовольстнвя нацноналфашнстам тнпа Луцкевнча н Островского.