КНІГІ ОНЛАЙН
Кроме упомянутых выше фактов моей научно-органмзацнонной работы, пмтавшмхся этммм настроенмямм, укажу еіцё на проведенную в 1928 г. экспедмцмю для мзученмя района Осмностроя, на пропаганду пятйлеткм в моем курсе экономмческой географмм. В 1929 г. я выдвмнул вопрос о прннятмм БАН научного шефства над районамя сплошной коллектмвязацян, составял программу всей этой работы я затем уделял ей много вннмання н энергня. Я также являлся одннм нз актнвнейшнх работняков «Варнятсо» в Мннске. С 1928 г. я был председателем «Белварнясто», выступал неоднократно с пропагандой его ндей на сьездах н собраннях. Даже в частной беседе, в семейном н прнятельском кругу я до последнего дня затяіцал лннню советской классовой полнтнкн, о чем упомянуто в монх показаннях (н на вечере у Купалы весной этого года) я что легко провернть. Я нзложял здесь ряд фактов своей деятельностя, находяіцнхся в резком протнворечян с темн обвяненяямя, которые падают на меня заодно с нацдемовской группой заговоріцнков, факты этя ннсколько не уменьшают моей действнтельной вяны перед Советской властью, внны, которую я хорошо сознаю н о которой я много пясал в свонх показаняях, но онн все же отмежевывают меня достаточно отчетлнво от названной группы н ее антясоветской деятельностн. Оня доказывают, что нн в каком антнсоветском заговоре участня я не пряннмал, я не мог прнннмать, что я далёк был от этой мыслй я наооборот вел сам борьбу, может быть недостаточно актнвную, с антнсоветскнмн взглядамн н настроеннямя. Все это, однако, только усугубляет ужасную тягостность того морального положеняя, в которое я попал в настояшее время. Ведь я все свон преспектявы лнчные я обшественные мыслял только в советскнх рамках н потому удары советской обшественностя для меня особенно чувствятельны. Поэтому я н решаюсь беспоконть Вас просьбой о дополннтельной проверке хотя бы важнейшего нз обвяненяй, предьявленных мне обшественностью — об участяя в антнсоветском заговоре. Я уверен. что матерналы следствня подтвердят прнводямые мною факты н характернстнкя, убедят ОГПУ в нецелесообразностя смешявать меня, человека советской орнентацня я советской работы с нацдемовскнмн заговоршякамн, сознательнымн агентамн капнталястяческой реставрацнн. Нначе мое положенне было бы слншком у же странным н жалкнм, я доставяло бы ляшннй случай для злобного яздевательства непрнмнрнмым врагам Советской властн, н вместе с тем, монм врагам здесь н за граннцей. Я жнву надеждой, что Советская власть н на этот раз проявнт свое беспрнмерное велнкодушне н справедлнвость н даст мне, несмотря на всю мою прежнюю внну, возможность работать для соцналнстяческого стронтельтва. Нужно лн для этого мне моральное унячтоженяе? Я не враг Советской властн я ннкакой опасностн для нее сам по себе не представляю. К подпольной работе н авантюрам у меня нет нн способностей, ня склонностей, как это вндно уже нз всего сказанного в запнске. Опасность могла бы представлять в моей деятельностн разве только ндеологня белорусского нацноналязма, являютаяся пнтательным нсточннком для нацдемократяческой контрреволюцяя, ндеологяя которой лежала в основе всех монх прежннх ошнбок. Но от этой ндеологнн я уже решнтельно отказался, я разрушял ее своямн рукамн, не оставяв камня на каменн. Я готов в дальнейшем, еслн это понадобнтся, вестя с нею непрнмярнмую борьбу. Месяцы заключеняя даля мне возможность не только осознать свою вяну перед Советской Белоруссней, но я крнтнческн пересмотреть своя взтляды в нацнональном вопросе, тшательно сравннть нх с Ленннской нацнональной полятнкой н преодолеть до конца свой нацяоналязм. Н я уверен теперь, что нн прн какнх условнях я не повторю свонх нацяоналнстчческмх заблужденяй н не попаду в плен к какнм бы то нн было антмсоветскям элементам. Я очень проснл бы Вас, есля это будет возможно, уделять мне немного временн для лнчной беседы по затронутым здесь вопросам. 16 декабря 1930 года. Праз браму Менскай турмы пмць іші Тадэвушу Касьцюшку прысьвячалася Анатоль Грыцкевіч Летась у Менску прадстаўнікамі патрыятычнай грамадзкасьці быў створаны Нацыянальны арганізацыйны камітэт па сьвяткаваньню ў Бедарусі 200-х угодкаў Вызвольнага паўстаньня 1794 г. У склад яго ўвайшлі навукоўцы, мастакі, грамадзкія дзеячы, рэжысёры, журналісты, сябры Беларускага Згуртаваньня Вайскоўцаў, Згуртаваньня Беларускай шляхты й іншых адраждэнскіх арганізацыяў. Старшынёй Нацыянальнага арганізацыйнага камітэту быў абраны беларускі мастак Мікола Купава. Большасьць сябраў аргкамітэту складалі сябры Беларускага Народнага Фронту. Камітэт працуе больш года. Ён намеціў, падрыхтаваў і ажыцьцявіў цэлы шэраг імпрэзаў, выставак і урачыстасьцяў. Па яго ўзору ў некаторых гарадах Беларусі былі створаны аналягічныя камітэты. Мэтай усёй гэтай дзейнасьці, якая вялася пад эгідай Беларускага Народнага Фронту, было як мага шырэй адзначыць слаўны юбілей паўстаньня пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касьцюшкі, славутага сына зямлі беларускай, узнавіць у сьвядомасьці беларусаў далёкія гераічныя падзеі змаганьня нашых продкаў за незалежнасьць Бацькаўшчыны. Улетку мінулага года экспэдыцыя сяброў аргакамітэту выехала ў некаторыя мясьціны, у асноўным заходняй часткі Беларусі, наведала месцы былых бітваў і агледзела, якія помнікі мінулага там засталіся. Нацыянальны арганізацыйны камітэт зьвярнуўся з адозвай да беларускага народу і уладаў з заклікам шырока адсьвяткаваць юбілей, правесьці ўрачыстыя сходы, надаць вуліцам беларускіх гарадоў імёны кіраўнікоў паўстаньня і паўстанцкіх камандзіраў. Устанавіць помнікі і мэмарыяльныя дошкі. Аркамітэт распрацава ў канкрэтныя пра пановы, у якіх гарадах і мясьцінах паставіць помнікі, дзе перайменаваць вуліцы (асабліва паблізу былых вітваў паўстанцаў). Таксама ён прапанаваў уладам адмовіцца ад назваў вуліцСуворава, расейскага фэльдмаршала, які жорска падавіў паўстаньне 1794 г., а на Берасьцейшчыне загадваў разбураць і паліць сялянскія хаты ў тых месцах, адкуль паходзілі сяляне-касінеры, якія змагаліся з расейскім войскам Нават цяпер, у 1994 г. вуліцы імя Суворава існуюць ва многіх гарадах Беларусі, шматлікія калгасы названы таксама імем гэтага ката беларускага і польскага народаў. Вайсковая вучэльня ў Менску, якая рыхтуе юнакоў (кадэтаў) для афіцэрскіх акадэміяў застаецца з назвай Сувораўскага вучылішча. У Кобрыне музэй, вуліцы, парк таксама носяць імя Суворава. На жаль, гэтыя заклікі патрыятычнай грамдзкасьці ўлады не пачулі. Праўда, вясной 1994 г„ калі ўжо рыхтвалася юбілейнае паседжаньне, урад Беларусі хутка стварыў свой паралельны аргкамітэт на чале зь міністрам культуры і інфармацыі. Гэта было зроблена з меркаваньняў міжнародна-дыпляматычных: юбілей паўстаньня адзначаўся ў Польшчы і Літве, яго адзначалі ў Францыі і Польшчы. Акрамя таго, урад вырашыў узяць пад свой кантроль правядзеньне юбілейных мерапрыемстваў. Аднак практычна ўрадавы камітэт амаль не працаваў. Нацыянальны арганізацыйны камітэт па сьвяткаваньню ў Беларусі 200-х угодкаў Вызвольнага паўстаньня 1794 г. падрыхтаваўіправёў Ібкрасавіка 1994г. (удзень, калі 200 гадоў таму ў Беларуска-Літоўскай дзяржаве пачалося паўстаньнеі навуковую акадэмію, дзе было прачытана некалькі дакладаў беларускімі навукоўцамі. 24 красавіка ў памяшканьні Беларускай дзяржаўнай філярмоніі было праведзена (разам з урадавым аркамітэтам) урачыстае паседжаньне, на якім выступілі з прамовай міністр культуры і інфармацыі А. Бутэвіч і старшыня нацыянальнага аргкамітэту М.Купава. Выступілі таксама паслы Польшчы, Літвы, ЗША і Францыі ў Рэспубліцы Беларусь. Адбыўся вялікісьвяточныканцэрт, дзе былі выкананы музычныя творы ўдзельнікаў паўстаньня: Тадэвуша Касьцюшкі, Міхала Агінскага й іншыя тагачасныя твоРЫ- Навукоўцы, сябры Нацыянальнага аргкамітэту, падрыхтавалі да друку шэраг артыкулаў аб паўстаньні 1994 г. , зь якімі выступілі ў друку, на радыё і тэлебачаньні. Доктар гістарычных навук Язэп Юхо, кандыдат гістарычных навук Уладзімір Емельянчык падрыхтавалі і выдалі кнігу пра паўстаньне 1794 г. У Беларускім гістарычным часопісе (№1,1994) прафэсар Анатоль Г рыцкевіч апублікаваў вялікі артыкул «Паўстаньне 1794 г. перадумовы, ход і вынікі». У жніўні 1994 г. недалёка ад месца сутычкі авангарда С. Грабоўнскага з расейскім атрадам, у ваколіцы Менска на Ракоўскай шашы сябрамі і прыхільнікамі БНФ была пастаўлена драўляная каплічка ў памяць нашых продкаў, удзельнікаў паўстаньнш 1794 г. 3 нагоды асьвячэньня каплічкі сьвятарамі праваслаўнай і грэка-каталіцкай канфэсыяў адбыўся мітынг, пад час якога я даў інтэрв’юкарэспандэнту радыё. Аднак новыстаршыня радыёкамітэту, прызначаны прэзыдэнтам А. Лукашэнкам, сп. Ядранцаў, забараніў перадаваць гэтае інтэрв’ю. На жаль, улады, намагаліся зьвесьці да мінімуму значэньне ўсіх юбілейных мера прыемстваў. У наменклатуры захоўваецца ідалей культывуецца пачуцьцёпрыніжэньня для годнасьці Беларусі адносіны да Pace!. Нават Прэзыдэнт рэспублікі лічыць беларусаў <малодшым братам» «старэйшага» — Расеі. Таму і палітыка ў дачыненьні да нацыянальнага Адраджэньня, мовы, гісторыі праводзіцца такім чынам, каб дагадзіць расейскаму Прэзыдэнту й яго ўраду. Прыемным выключэньнем было сьвяткавньне юбілею паўстаньня ў Гародні, 29 верасьня 1994 г. На гэтае сьвяткаваньне былі запрошаныя дыпляматы Польшчы, ЗША, Францыі і Літвы, а таксама прадстаўнікі Нацыянальнага аргкамітэту. Нацыянальны арганізацыйны аргкамітэт працягвае сваю дзейнасьць. Яго сябрамі падрыхтаваны ўзоры паштовых марак і канвертаў, плэкатаў і мэдалёў,якія хутка выйдуць у сьвет Нацыянальны аргкамітэт шмат зрабіў для таго, каб паказаць, што Вызвольнае паўстаньне 1794 г. пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касьцюшкі было ня толькі польскае, але і беларускае. У беларускіх паўстанцаў былі свае мэты—вызваленьне й адраджэньне сваёй дзяржавы ад расейскага панаваньня. Мэты паўстаньня ў Беларусі і ў Літве былі больш радыкальнымі ў параўнаньні з праграмай паўстаньняў Польшчы. Віленская праграма была разьлічана на больш пасьлядоўныя рэформы, у тым ліку пра- Тадэвуш Касьцюшка Мастак Яўген Ціхановіч дугледжвала вызваленьне сялян ад прыгоньніцтва. У паўстаньні ўдзельнічала перад усім шляхта, але ня толькі яна. Шматлікія групы мяшчан і сялян, каталікоў і праваслауных, таксама прымалі ўдзел у паўстаньні. Пагроза паўстаньня, мела вынікам трэці падзел Рэчы Паспалітай і ліквідацыю беларуска-літоўскай дзяржаўнасьці.