Весці Міжнароднай акадэміі вывучэння нацыянальных меншасцей
1 1997
Успрыманне моўнай сітуацыі ў Літве з'яўляецца кульмінацыйным пунктам практычна ўсіх сачыненняў. Захаванне народам свайго нацыянальнага аблічча бачыцца першнаперш у стаўленні да мовы. Літоўцы карыстаюцца роднай мовай ва ўсіх сферах жыцця. Канстатацыя гэтага бясспрэчнага для ўсіх рэспандэнтаў факта нараджае шырокі дыяпазон
70
рэакцый ад адчужанасці і варожасці да літоўцаў да павагі, змешанай са шкадаваннем з прычыны страты ўласнага культурнага аблічча. Некаторыя беларусы крыўдуюць з таго, нгго літоўцы ставяцца да іх "як да іншых рускамоўных" і не могуць зразумець прычын негатывізму, які яны адчуваюць у свой бок. Для іх літоўцы гэта "нацыяналісты, для якіх адмысловае значэнне мае вывучэнне сваёй нацыянальнай гісторыі і мовы". Але характэрна і іншае: кантакт з культурай Літвы ўзбуджае патрэбу да самаасэнсавання, да ацэнкі ўласнага культурнага аблічча і ў канчатковым выніку прыводзіць да культурнага ірэдэнтызму. Адно з характэрных у гэтай сувязі выказванняў: "Хоць мы ,беларусы, і маем сваю мову, але гаворым паруску і лічым гэта натуральным. У Літве гавораць на сваёй роднай мове". Адзін з рэспандэнтаў пасля наведвання Літвы з групай аднакласнікаў, перайшоў на Радзіме на беларускую мову.
Спроба зазірнуць у каштоўнасны свст літоўскай культуры выяўляе такія рысы, як высокую нацыянальную самасвядомасць яе носьбітаў, згуртаванасць нацыі, яе "еўрапейскасць", павагу да ладу, парадку, гаспадарнасць, уменне арганізаваць жыццё, у якім ёсць месца і для добрай працы, і для нармальнага адпачынку. У сукупнасці яны дазваляюць намаляваць першасны партрэт культуры Літвы, якой яна ўяўляецца беларусам Варыятыўнасць рыс гэтага партрэта залежыць ад ступені адчужанасці ад уласнай нацыянальнай кулыуры або яе засвоенасці самімі беларусамі.
Леанід ЛІСОЎСКІ, канд. пед. навук, дацэнт (Мазырскі пед. інт)
БЕЛАРУСКЛЎКРАІНСКАЕ ПАМЕЖЖА: НАЦЫЯНАЛЬНЫЯ МЕНШАСЦІ МАЗЫРСКАГА ПАЛЕССЯ
Мазырскае Палессе знаходзіцца на поўдні Гомельскай вобласці (беларускаукраінскае памежжа) і ахоплівае тэрыторыю Мазырскага, Ельскага, Лельчыцкага і Нараўлянскага рнаў Беларусі.
Яўрэйскае насельніцтва на тэрыторыі Мазырскага Палесся пражывала з даўніх часоў. Галоўнымі іх заняткамі былі ў мястэчках розныя рамёствы (краўцы, шаўцы, бляхары, кавалі і ііпп). Пасля рэвалюцыі 1917 г. і ў першыя гады савецкай улады ў мястэчках Палесся сталі з'яўляцца ўласныя прадпрыемствы яўрэяў: карчмы Гарэліка, млыны Немермана, воўначоскі Фішмана і інш. На тэрыторыі Мазырскага Палесся яўрэі (1925 г.) мслі невялікія скураныя заводы, маслабойкі, кавальскія і сталярныя майстэрні, крамы. У 1924 г. на землях былога памешчыка Горвата былі створаны дзяржгасы, у тым ліку і яўрэйскі дзяржгас.
Патрэбна адзначыць, што пісьменнасць сярод яўрэйскага насельніцтва ў мужчын складала 95%, у жанчын дасягала 50%. У сямігадовай яўрэйскай школе навучалася 220 дзяцей, акрамя гэтага працавала адна трохкамплектная
71
яўрэйская школа. У 1931 г. ў Нароўлі працавала яўрэйская ўзорная няпоўная сярэдняя школа, дзейнічала сінагога. Але "сталінскія" законы прывялі ўсё да знішчэння. Гітлераўская акупацыя завяршыла справу...
Варта зазначыць, пгго многія яўрэі ураджэнцы Мазырскага Палесся храбра змагаліся на франтах Вялікай Айчыннай вайны, а аднаму з іх Співаку Маісею Лейкавічу было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Яго іменем названа адна з вуліц Нароўлі.
Палякі з'явіліся на Мазырскім Палессі ў асноўньгм у XVI ст. Яны заснавалі свае вёскі У рэгіёне пражывала да 10% палякаў ад усяго насельніцтва. Яны працавалі на зямлі, займаліся лесапілаваннем, рыбалоўствам, паляваннем, пчалярствам, рэгулярна адзначалі каталіцкія святы. У 1925 г. былі ўтвораны Кустаўніцкі і Аляксандраўскі польскія сельскія саветы, на тэрыторыі якіх працавалі аднакамплектныя польскія школы. У 193738 гг. усе нацыянальныя ўтварэнні перасталі існаваць. Вялікая колькасць палякаў, асабліва з вёсак Кустаўніца, Грушаўка, Аляксандраўка, Красноўка, былі адпраўлены на пасяленне ў Сібір. Былі зачынены ўсе касцёлы.
Толькі з аднаўленнем незалежнасці Беларусі пачалося адраджэнне нацыянальнага, рэлігійнага і культурнага жыцця. Пачалі дзейнічаць касцёлы у Нароўлі і ў Мазыры, будуецца касцёл у вёсцы Грушаўка. Былы будынак Юравіцкага касцёла перададзены МазырскаТураўскай епархіі. ІІачала выдавацца газета "Мазырскі касцёл", дзейнічаюць нядзельныя польскія школы.
Адзначым, што на Мазырскае Палессе па розных прычынах траплялі і прадстаўнікі іншых народаў: чэхі, немцы, латышы, балгары і г.д. Так, у 1872 г. буйны землеўладальнік Горват прывёз з Курляндскай губерні цэлую групу латышоў для пражывання і апрацоўкі зямлі. Ён пасяліў іх паміж вёскамі Ласка і Кныраўка (Калінічы). Так на Палескай зямлі ўзнікла латышская вёска Фізінкі. Продкі тых латышоў і цяпер пражываюць на тэрыторыі Палесся, аб чым сведчаць іх прозвінгчы: Піке, Луче, Цандер, Грынвальд і інш.
У пачатку XIX ст. з усходняй Прусіі на тэрыторыю Мазырскага Палесся перасяліліся нямецкія каланісты. У 1925 г. утварылі Дзернавіцкі і Бярозаўскі сельскія Саветы, на тэрыторыі якіх працавалі нямецкія школы.
72
ЗМЕСТ
ЗАЙКОЎСКІ Э. Вілія і Вільня свяшчэнныя рэкі славян і балтаў......3
ДАВІДЗЮК Г. Балцкі субстрат у фарміраванні беларускай культуры.....5
ПІВАВАРЧЫК С. Этнакультурныя працэсы ў беларускім Панямонні ў раннім сярэднявеччы.............................................7
КРАЎЦЭВІЧ А. Балтаславянскія кантакты на Панямонні ў другім тысячагоддзі н.э...............................................10
МІРАНОВГЧ А. 'Градыцыя аўтакефаліі праваслаўнай царквы на
Беларусі...........................................................13
МІХАЛЮК Д. Мельнік як прыклад фарміравання горада на этнічным і
культурным польскабеларускім памежжы (ХШXVI стст.)...............16
КЕМПА Т. Стаўленне магнатаў Вялікага княства Літоўскага да
Брэсцкай уніі ў першыя гады пасля яе заключэння....................20
АЛЕКСАНДРОВІЧ С. Нясвіж як цэнтр развіцця картаграфіі ва
Усходняй Еўропе ў часы Мікалая Кшыштофа Радзівіла (Сіроткі) . 23
СЛІЖ Н. Уплыў польскай культуры на фарміраванне шляхецкай сям’і ў Вялікім княстве Літоўскім у XVIXVII стст....................26
ДАНІЛЕНКА С. Семіятычны аспект магдэбургскага герба Геранён........28
ЮФЕ Э. Роля Вільні ў кулыурным жыцці беларускіх яўрэяў (XVIII ст. першая палова XX ст.) .......................................32
СОСНА У. Спробы асяляніць цыганоў на Беларусі ў канцы XVIII ст.першай палове XIX ст...........................................35
САБАЛЕЎСКАЯ В. Да пытання аб хрысціянскаіудзейсюх стасунках на
Беларусі ў XIX ст..................................................36
ТОКЦЬ С. Літоўскае насельніцтва ў Гродзенскай губерні ў XIX ст. пачатку XX ст..................................................37
ЧАРАШЦА В. Беларускалітоўскія вытокі акторскага майстэрства В.І.
Качалава (18751948 гг.)...........................................39
ПАЗНЯКОЎ В. Праблема дыфузіі культур: структурнатыпалагічны аналіз.........................................................40
КАЧУРА В., ТАЛМАЧОЎ Я Музычнакультурныя традыцыі як сацыяльны феномен грамадства...................................44
БАРТЦ Б. Палітыка ў адносінах да нацыянальных меншасцей у Еўропе...48
НІКІФАРАВАБ. Памежжа як культурнапсіхалагічны феномен.............51
73
ШІЫГАЎКА Л. Некаторыя аспекты тыпалагічных доследаў беларускалітоўскіх рэгіянальных кантактаў...............................53
ШАТРАЎКА Н. Нацыянальныя і міжкультурныя кампаненты ў дыялогу культур беларускапольскалітоўскага сумежжа...........56
ЛЯЎКО А. Асаблівасці культуры беларускапольскалітоўскага сумежжа і іх адлюстраванне ў асабістых якасцях яго жыхароў...............57
ШЭЛЯГОВІЧ Н. Універсальнасць мастацкіх стыляў барока і ракако ў аспекце ўзаемаўплываў архітэктуры народаў беларускапольскалітоўскага сумежжа.............................................61
СІМАКОЎ А. Індзейскія культурныя элементы на беларускапольскай этнічнай мяжы..................................................64
АНЦЫПОВІЧ М. “Старакаталіцтва” як палітычная форма тлумачэння этнамаргінальнасці ва ўмовах беларускалітоўскага памежжа......66
БЯСПАМЯТНЫХ М. Культура сучаснай Літвы вачыма беларусаў памежжа........................................................69
ЛІСОЎСКІ Л. Беларускаукраінскае памежжа: нацыянальныя меншасці Мазырскага Палесся.............................................71
74
CONTENTS
ZAIKOVSKI E. The Vilia and the Vilnia sacred rivers of the Slavs and the
Balts.......................................................................3
DAVIDZIUK G. Baltic substratum in the formation of Belarusian culture......5
PfVAVARCIIYK S. Ethniccultural processes in the Belarusian Niemen region in early Middle Ages.................................................7
KRAUTZEVICH A. BalticSlavic contacts in the Niemen region in the second millennium A.D.............................................................10
MI RANG VIC H A. Autokefal tradition of the Orthodox church in Belarus.....13
MIKHALIUK D. Melnik as an example of town formation on ethnic and cultural PolishBelarusian borderline region (XIIIXV1 cent.).............16
KEM P A T. Attilude of the Great Principality of Lithuania magnates to the Church Union of Brest (1596) in the aspect of their confessional belonging and cultural orientations......................................................20
ALEXANDROVICH St. Niasvizh as a center of cartography development in
Eastern Europe in the time of Mikalai Kryshtof Radziwil (Sirotka)..........23
SLIZH N. Influence of the Polish culture on the formation of a gentry family in the Great Principality of Lithuania in the XVIXVII centuries..............26
DANILENKA S. Semiotic aspect of the Gcrancn Magdeburgh coatofarms........28
IOFE E. The role of Vilnia in the cultural life of Belarusian jews (XVIII cent. first half of the XX cent.).................................32
SOSNA U. Attempts to convert Gypsies into peasants in Belanis at the end of
X VIII first half of the XIX century.....................................35
SABALEUSKAYA V. To the question of ChristianJewish relations in
КНІГІ ОНЛАЙН
