Геаграфія Беларусі
Дадатак да падручн.
Выдавец: Народная асвета
Памер: 127с.
Мінск 1993
Якасць і канкурэнтаздольнасць тавараў. Паспяховае сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі магчыма на шляху сувязей з іншымі краінамі, пры выкарыстанні сусветных дасягненняў у галіне навукі, тэхнікі, вытворчасці. Наша краіна, размешчаная ў цэнтры Еўропы, зацікаўлена ў інтэграцыі яе гаспадаркі ў еўрапейскую супольнасць. Беларусь можа пастаўляць на сусветны рынак не толькі калійныя ўгнаенні і шыны, металічны корд, трактары, фанеру, ільняныя вырабы і бульбапрадукты, але і вырабы радыёэлектронікі, радыётэхнікі’, оптыкі. Патрэбна забяспечыць канкурэнта-
здольнасць прадукцыі на сусветным рынку. Гэта магчыма толькі пры высокай якасці тавараў.
Адсюль комплекс узаемазвязаных праблем. Высокая якасць прадукцыі дасягаецца пры ўкараненні прагрэсіўнага абсталявання, навукова-тэхнічных распрацовак. Тэхналогію і абсталяванне часцей за ўсё прьіходзіцца купляць за мяжой. Для гэтага патрэбны валютныя сродкі. Атрымаць іх можна за кошт экспарту канкурэнтаздольных вырабаў.
Існуюць сцвярджэнні, што якасць тавараў служыць люстраным адбіткам стану эканомікі той ці іншай краіны. Гэта сапраўды так. Паказчык якасці прадукцыі адлюстроўвае і ўзровень навукова-тэхнічнага прагрэсу, і ўзровень кваліфікацыі кадраў, і ўмовы працы, і адносіны да яе. Такім чынам, на якасць і канкурэнтаздольнасць тавараў уздзейнічае сукупнасць разнастайных фактараў: навуковатэхнічных, сацыяльных, арганізацыйных. Культура працы, пачуццё адказнасці за яе вынікі адыгрываюць сярод іх, бадай, галоўную ролю.
Сацыяльныя і экалагічныя праблемы. Гаспадарка Беларусі знаходзіцца ў стане глыбокага крызісу. Такі стан эканомікі суправаджаецца абвастрэннем шэрага сацыяльных праблем. Адбываецца паніжэнне ўзроўню жыцця значнай часткі насельніцтва. Грамадства павінна паклапаціцца аб забеспячэнні сацыяльнай абароны непрацуючых — інвалідаў, пенсіянераў, навучэнцаў.
Важнай сацыяльнай праблемай становіцца беспрацоўе, неабходнасць пераразмеркавання працоўных рэсурсаў паміж сферамі і галінамі гаспадаркі. Арганізацыя службы занятасці насельніцтва, перападрыхтоўкі і перакваліфікацыі кадраў закліканы садзейнічаць яе вырашэнню.
Усёабдымны характар набыла экалагічная праблема — пагаршэнне стану навакольнага асяроддзя, пагаршэнне ўмоў жыцця чалавека. Сацыяль-
на-эканамічнае развіццё Беларусі адбываецца ва ўмовах, калі неабходны вялізньія сродкі на памяншэнне вынікаў Чарнобыльскай аварыі. Экалагічная напружанасць у многіх мясцінах Беларусі выклікана дзейнасцю хімічных і машынабудаўнічых прадпрыемстваў, цеплавых электрастанцый, заводаў дрэваапрацоўчай і цэлюлозна-папяровай, харчовай прамысловасці, жывёлагадоўчых комплексаў. Запаволіць пагаршэнне экалагічнай сітуацыі, стабілізаваць яе нельга без незалежнай экалагічнай экспертызы дзеючых прадпрыемстваў, новых праектаў.
! 1. Абгрунтуйце неабходнасць структурных змен у гаспадарцы Беларусі. 2. У якім кірунку патрэбны змены ў галіновай структуры прамысловасці? Да якіх вынікаў яны павінны прывесці? 3. Прывядзіце прыклады, якім чынам можна памяншаць энергаёмістасць і матэрыялаёмістасць прадукцы.і. 4. У чым сутнасць сучасных праблем сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі?
ДАВЕДАЧНЫ МАТЭРЫЯЛ
Т а б л і ц a 1
Колысасць і наіуральны прырост насельніцтва (у разліку на 1000 чал.)
Гады
К-сць насельніцтва (тыс. чал.)
Каэфіцыент нараджальнасці
Каэфіцыент смяротнасці
Каэфіцыент натуральнага прыросту
1940
9046
26,8
13,1
13,7
1950
7709
25,5
8,0
17,5
1960
8147
24,4
6,6
17,8
1970
9002
16,2
7,6
8,6
1980
9622
16,0
9,9
6,1
1985
9969
16,5
10,6
5,9
1990
10260
13,9
10,7
3,2
Т а б л і ц a 2
Размеркаванне гарздскіх паселішчаў па колькасці жыхароў
Гарадскія паселішчы
К-сць гарадскіх паселіптчаў
К-сць насельніцтва ў іх (тыс. чал.)
1959
1979
1990
1959
1979
1990
Усе гарадскія паселі-
шчы
184
207
211
2481
5234
6762
3 іх з к-сцю жыхароў, тыс.
да 10
152
148
124
672
698
591
10,1—20
15
27
48
216
375
625
20,1—50
7
13
17
220
394
538
50,1 — 100
6
9
10
426
623
766
100,1—500
3
9
10
438
1885
2133
500,1 — 1000
1
—
1
509
503
звыш 1000
—
1
1
—
1259
1606
Электрабаланс народнай гаспэдаркі Беларусі (млн. кВт-г)
Гады
П р ы х о д
Р а с х о д
спажыванне электраэнергіі
страты ў элекграсет-
ках
йДпушчана за межы Беларусі
выпрацоука злект-
раэнергіі
атрымана
з-за мяжы Беларусі
прамыслов.
с/гаспадарч. вытворч.
транспартам
інш. галінамі
1970
15083
673
9063
1145
625
2016
1414
1493
1980
34072
3921
18583
3412
2811
4280
2922
5985
1985
33174
9761
23093
4601
2573
5518
3610
3540
1990
39247
14166
27877
6897
3026
6548
4318
4737
Т а б л і ц a 4
Колькасць торфапрадпрыемстваў і здабыча торфу
Вобласці
Колысасць торфапрад^ прыемстваў
Здабыча усяго
торфу, гыс. т
Здабыча паліўнага торфу, тыс. т
Вытворч. торфабрыкету, тыс. т
1980
1990
1980
1990
1980
1990
1980
1990
Брэсцкая
9
6
3785
2565
553
617
334
426
Віцебская
8
7
4781
3262
537
385
284
238
Гомельская
5
5
2836
1846
479
413
215
234
Гродзенская
5
3
3266
1802
606
417
300
286
Магілёўская
5
4
2437
1033
280
126'
130
39
Мінская
16
12
7820
5234
2031
1480
750
847
Усяго па Беларусі
48
37
24925
15742
4486
3438
2013
2071
Удзельная вага абласцей у прздукцыі лёгкай прамысловасці (%)
Вобласці
Т К 8 Н ! Н Ы
шкарп. вырабы
Грыкатаж
Абутак
баваўн.
шарсц.
шаўк.
Брэсцкая
92,6
0,1
18,6
33,1
14,7
1,2
Віцебская
1,2
2,0
17,8
50,4
16,5
13,7
Гомельская
2,7
0,4
1,1
16,4
13,7
6,0
Гродзенская
1,3
12,0
0,4
—
0,4
42,0
Магілёўская
0,1
—
62,0
0,1
4,1
8,7
Мінская
2,1
1,0
0,1
—
48,6
2,4
г. Мінск
—
84,5
—
—
2,0
26,0
Т а б л і ц a 6
Агульная зямельная плошча і сельскагаспадарчыя ўгоддзі па абласцях (тыс. га)
Вобласці
Зямельная плошча
С/гасп. угодцзі
У тым ліку
ворыва
сена* жаць
паша
шматгадов. на* садж.
Брэсцкая
3279,3
1479,8
851,2
255,5
351,1
22
Віцебская
4004,7
1750,9
1200,3
188,7
338,9
23
Гомельская
4036,2
1464,3
869,3
285,2
280,9
30
Гродзенская
2511,6
1300,8
892,8
156,1
233,3
19
Магілёўская
2908,0
1512,2
1014,2
190,7
284,7
23
Мінская
4019,7
1906,8
1278,1
247,0
344,7
37
Усяго па Беларусі
20759,5
9414,8
6105,9
1323,2
1833,6
154
Ураджайнасць і валавы збор сельскагаспадарчых культур па аоласцях (у сярэднім за 1986—1990 іт.)
Вобласці
Ураджайнасць, ц/га
Валавы збор, тыс. т
збожжа
ільновалакно
Цукр. bypaid
бульба
збожжа
ільновалакно
шгкр. буракі
бульба
Брэсцкая
28,6
5,9
285
189
1099
9
582
1979
Віцебская
18,6
3,7
—
105
899
23
—
969
Гомельская
26,4
6,1
—
156
986
10
—
1874
Гродзенская
30,4
5,1
364
176
1291
15
534
1687
Магілёўская
22,0
4,8
147
1008
17
—
1396
Мінская
27,8
5,6
300
161
1533
15
476
2608
Усяго па Беларусі
25,2
4,8
312
157
6836
89
1592
10513
ДАДАТКОВАЯ ЛІТАРАТУРА
Гурскі Б. М. Як збудаваны і чым багатыя нетры Беларусі.— Мн„ 1992.
Кісялёў В. Н. Неўміручая песня лясоў: Кн. для вуч.— Мн., 1992.
Курскоў A. М. Таямніцы беларускага лесу.— Мн., 1987.
Манак Б. А. Геаграфія насельніцтва Беларусі.— Мн., 1992.
Рогалеў А. Ф. Сцежкі ў даўніну: Геаграф. назвы Беларускага Палесся.— Мн., 1992.
Сахута Я. М. Фарбы роднай зямлі.— Мн., 1985.
Стома В. У глыбінках адвечнага бору.— Мн., 1991.
Фядотаў У. Л., Цытлёнак A. М. Мінералы, горныя пароды і глебы роднага краю.— Мн., 1987.
3 М Е С Т
Беларусь сярод краін Еўропы і свету
§ 1. Беларусь у еўрапейскай і сусветнай супольнасці 3
Геаграфічныя даследаванні Беларусі
§ 2. Даследаванні прыроды і гаспадаркі Беларусі на працягу XVIII — пачатку XX ст 7
§ 3. Навуковыя працы па геаграфіі Беларусі ў 20—60-х гг. XX 11
§ 4. Напрамкі і задачы сучасных геаграфічных дасле-
даванняў 16
Тэрыторыя Беларусі як прыродны комплекс
§ 5. Геалагічная будова 19
§ 6. Глебы 23
§ 7. Расліннасць 27
§ 8. Жывёльны свет. Запаведнікі I заказнікі ... 31
Умовы жыцця чалавека на тэрыторыі Беларусі. Прыродакарыстанне
§ 9. Карысныя выкапні і іх выкарыстанне .... 35
§ 10. Рэкрэацыйныя рэсурсы 39
Геаграфія насельніцтва
§ 11. Працоўныя рэсурсы і іх выкарыстанне .... 42
§12. Рассяленне. Гістарычныя тыпы паселішчаў . . 46
§ 13. Сучасная сетка гарадскіх паселішчаў .... 49
Развіццё і размяшчэнне сацыяльнага комплексу
§ 14. Структура і задачы сацыяльнага комплексу ... 52
§ 15. Геаграфія народных промыслаў 55
§ 16. Лёгкая прамысловасць 59
§17. Вытворчасць тавараў спажывання ў іншых галінах прамысловасці 62
Аграпрамысловы комплекс
§ 18. Геаграфія раслінаводства 66
§ 19. Геаграфія жывёлагадоўлі 71
§ 20. Перапрацоўчая прамысловасць 74
Развіццё і размяшчэнне цяжкай прамысловасці
§ 21. Хімічны комплекс 79
§ 22. Лясная, дрэваапрацоўчая і цэлюлозна-папяровая
прамысловасць 82
Трансцарт. Тэрытарыяльная структура гаспадаркі
§ 23. Транспартныя сістэмы Беларусі ..... 84
Эканоміка Беларусі ва ўмовах пераходу да рынкавых адносін
§ 24. Сутнасць рынкавых адносін 89
§ 25 — 26. Новыя формы гаспадарання . ~ 93
§ 27. Галоўныя эканамічныя паказчыкі 102
Раянаванне Беларусі
§ 28. Раянаванне тэрыторыі. Віды раянавання . . . 105
§ 29. Фізіка-геаграфічнае раянаванне Беларусі . . . 108
§ 30. Эканамічнае раянаванне 113
Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі
§ 31. Сучасныя праблемы і напрамкі 117
Даведачны матэрыял .121
Дадатковая літаратура 124
Вучэбнае выданне
СІДОР Сяргей Іванавіч ГЕАГРАФІЯ БЕЛАРУСІ
Дадатак да падручніка, 9 клао
Адказная за вьшуск С. С. Аніскевіч. Вокладка мастака М. М. Гры бава. Мастацкі рэдактар Л. А. Дашкевіч. Тэхнічны рэдактар Л. П. Сопат. Карэктар Р. С. Ахрэмчык.
Здадзена ў набор 13.04.93. Падпісана ў друк 03.06.93. Фармат 84ХЮ8'/з2.
Папера друк. № 2. Гарнітура школьная. Афсетны друк. Умоўн. друк.
арк. 6,72. Умоўн. фарба-адбіт. 7,14. Ул.-выд. арк. 5,2. Тыраж 193 500 экз.
Заказ 366. Цана 45 р.
Выдавецтва «Народная асвета» Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Ліцэнзія ЛВ № 4. 220600, Мінск, праспект Машэрава, 11.
Друкарня выдавецтва Беларускі Дом друку. 220041, Мінск, праспект Ф. Скарыны, 79.
КНІГІ ОНЛАЙН
