Гiсторыя Беларусi
Кароткi нарыс (у 5-цi частках). Частка 2
Памер: 68с.
Мінск 1993
ПСТОРЫЯ БвДАР^І КАРОТКІ НАРЫС (У5ЦІ ЧАСТКАХ)
частка II
ІНСТЫТУТ ГіСТОРаІ АКАДЭШ.1 НАВУК БВЛАРУСТ
УЙРАУВННЕ ^ШАУШ ра.боты міМІйрсгва
АБАРОНьі РЭСаУБЛІлі БЕЛАРУСЬ
гісторыя бвларусі
Кароткі нарыо.
I у 5ці частках)
Вучэбны дапамокаік для врйокоўца^
Узбровняых Сіл Р?спублікі Бвларўсь
Частка 2.
Мінск 1993.
Тэма 5. УаМЦМП® БЕЛАРУСКАЛІТОУСКАЙ ДЗЯРШЫ — ВЯЛІКАГА КНЯСТВА ЛІТОУСКАГА . У СЯРЭДЗІНЕ ХШ—ПАЧАТКУ ХУІ СТЙ.
Вучэбяыя пытаннід» I» Шл.яхі ўключэння Полацкага ды іяшых 66ларускіх кня.отваў у склад Літоўскай дзярвавы. 2. Абарода незалвжнасці Зяліхага княства Літоускага. 3. Зільня — адэін з цэнтраў аб’яднання ўсходнеславянскіх зямель. 4. Унутрыпалітычная барацьба і ўсходняя палітыка .Вяліяага кяяства Лігоўскага ў ХУ—аачэтку ХЛ ст.
Трыяавдатае стагоддзе для ўсходняга славянства отала з самых драматычных і цлхкіх часоў, калі варокыя зграі раманголы з даўднёвага ўсходу, крыжаяі — а па;:.очнага захаду — агаряулі іх землі пятлёюг якая пагроаліва задіскалася.. У. гэтых умовах унутрыпалітычныя супярэчнасці, бойаі адыходзі. лі на другі ллан перад пагрозай знішчэння. ідэя кансалідацыі набывала больш і больш прыхільаікаў, станавілася звышактуальдай. што існавалі яа тзрыторыі Бзларусі •
тата
Тыя 20 удзвльнцх кяномаў,
о ХШ ат., шукалі ўсё больш цвснага аантакту яяу эканашчнан,
Здаецца Полацкав княства., яков ў
Пад рэдакпыяй:
члэначарэспандзнта Ак₽д»мй навук
Беларусі М.П.Кас«^жал поктара гістаррчннх нявук М.В.БІча
У папркхтоўцк ручэбнага цапамояніка пркмалі удяел:
палкоўнік Нікулін я.І., Скомсяі М.І., Хамянкоу У.к., Шошкн У.М.
На першай смронпн вожладкл гэрб Віцвбскага ваяводства ХЛ стагоддзя
так і ў палітычнай сфврах. свой чао пертым вылучыласа гатыя традыцыі мвзалвкнага _
стаць тым аб’нднаўчым магнітам, «й сцягнуў бы ў адзіную дзяркаву змоглын ад феадальных усобіц і іншаземных вабегаў навакольныя землі. Алв ж Нолаччына Ждт. не была ўю йзст^ькі багатай і магутняй, як у дадярэднія XI,ХП ст.ст., стр х вышду да Балтыкі, мжкая зацяглая барацьба з крыкадкал агрэсіяй падтачыла сілы гэтага волата і ў сарэдзхнз ХШ ст., • што ўжо адзначадася, цэнтр палітычнага жыцця ва бвларускіх звмлях перахолзіць у Наваградак, які дадчао двух ВЙЛ^Х супрацьстаянняў з крыюяамі і татараманголамі быў адао
са складу Кіеўскай Русі і меда баі самастойнага іСЕавааня,. павінаа
сна бяснечнай тэрыторыям. »лМввя4Л« на
йабільнасць і магутяасць маладой дзяр®вы даставаліся нв толькі выгадным гваграфічным станоаішчам, алв тоакай дынламатыяй, сілай і крыййю. Цяжжую і працяхлую барацьбу рудраць эярхоўнай улады з'болу мждоввй знаці дытршйў вялікі кяязь Віцань (1238136)» мсі ўвёў агульнадзярюўны герб Наговя. Еолыамвйш стабільным яа ўнутрадалітычным йланв было княжаянв
Гедаіна (.1316—1341), ары якім граяіцы княства пашырыліся * I *
а«аль на ўсю боларусяую тэрыторыю. Цэлае отагоддзе,яават кры I
ху больш, дзяржава ў верхаім і оярэднім Лаяямонні, якая атоыыа I
ла ’’эзву Літва, стаяазілася Вялікім яняствам Лі^оўсзім. да I
сярздзіны ХУ ст. яна а$хцыйна называлася Вялікім княотвам Лі I
тоўскім і Рускхм, а ^азней — Вяліяій хкнс2д<ш Літоўскім, I
Рускім, Іамойцмхм | іншых зямель. У Зялікім л'янствз тэрмін I
"Літза" тады адносіўся да тэрыторыі вврхняга і’сяр.эдняга Паня I
моаяя, а лад "Руссю" рааумалбся верхпяе йадавіяпв і йадяялро^е. I цучасяыя заходнхн этнхчналітоўскія зшш (Хмудзь) канчг^кова ,
далучылхся да Здлік^уа Княотва ў лзроай паловв ХУ ст. I
Ййяхі ўваходжаннн бвларускіх гямель у склад Дітоўск^ дзяр I
вевц .былі розныя. Алз скупыя, адрывачныя зэее2Кі, што дайллі ад I то»; Дбры, йа дзззаляюць вызначадд данладяую карціву гзтага ара I uscy. 3 уііэўнзнасцю мсжна гаварш» толькі абдабра;.ользагагэворвзг; асяозе ўваходжаннн ў склад Літоускай дзяржзвы найбольш буйяых беларускіх зямель — хіолацкэя і Віцебскай, Абгэтым сведчацс зелскія прывілзі вялікіх князёў літсўскіх, нкія зацвярдкалі аўтяномны статус гэтдх зямаль у складзе Зьліяага лнастза. Галоўныя рьюы гэтай аўтаноанзсці былі звяааны, лаяершаз, з праэам далачан х віцеблян зыказваць сваюдумку цры назначэнні надвсяілаў і ваяводаў у сваіх земхях, якую абаэнзяоза да г вінен бцў улічваць вялхяі в?іязь літсўскі. £н быў збавязаяы "км дазатн воеводу no сі'арому, 40 ех зож» ж «сторый зм будзт люб всевода..., лно нам воеводу mt жтого датл, яв нх золй".
Аўтано«насць зймвхь, падругов, ярадуглвдыала абменаванне судовай улады намеснінаў хааааод» Тая, у іірыгаданых зааснід прыйілвнх сдзцыяльяа агааарвалася: *А воезода нашому полоцкому машчан не судктн одяому, судлтл 8.чу с бояра н яеш.чаны". Фэктарам аўтаномнасці, па?рэцяв, засгазалася фўнкцыяніразгяг>8 п.олачдага і зіцебскага веча, на якіх выраызліся .«яо»ія йытаняі лхясцовага самаяіравання: выбраваз ўладаў, яясвння воі.чомай слукбы, гас.чадарчая гарадскхя сдравы. ланапсльнаа нрава нолацкага і віцебокага баярства на ўса аасад# млсцовага кіразання таксама было йактарам аўтанод'нага статуса гзтж зймвль у склздЗз Вялікага княства Літоўгкага х Рускага. ■
Змеот гэтых дакумантаў даззалне газзрйць э< федэрзтйўввс
ці створанай дзяряавы, у якой вакол лераапачатновага ядрз Суласаа Літва") аб’ядноўвадіся’абласныя аўтаяомхі. Раянесярздяявачныя нняствы^дзяргавы, ято ісззвалі на тэрыторыі Бвларбох» меназіта наяўаай у іх а чаооў Кіеўскай Русі развітай эканомікай, аразавой сістэмей і сістэмай улады, культурай удыхвалі оваа багатыя традыцыі і новай Літоўодай дзярхавв, робячы яв Вялікім Княстзам. Уое аароды,. якія прыуалі ўдзсл у далітычайм; ваана*ічя.ыі! і культурнь кыцці Вялікага Дняства, а найаврш баларуові і літоўскі, з’яўляюцна гістарычньші спадкавыцамі гэтаа дззрнав.ы.'Га,чу асць падсі*авы ўжызаць тэрмін для вызначэная дзарваўнаоці Вялхкага княства Літоўскага, Рускага х кымойцкага: БеларусваЛі.теўскаі гаспадарства (гасладаром у гатый дзяркава наз'ыіалі вяліяа^а янязя літоўскега).
Голькі аднасць славянскіх і літоўсвіх ззммь. у, барацьбе э хцівымі'ворагамі дазволілі аародам, нто яаоялялі іх,' суарацьотаяць агрэсіям з паўаочнагазахаду і паўднЗвагаўсходу, зберагчы сво.й этна.о і дзярдаўную дезалек'насць. 5/сіы аездарма .беларускалітоўскія латапісы, калі оадаюць лагеэдарныя звасткі аб гараічных отаронках барацьЗл яашчх продкаў супраць татарамангольскай равалы», увась чао пільна адзначаюць, штэ дврамогі над таварскімі ордамі ў аізоўі Лрыпяці, пад Крутагор’ем (оённяшні Дзяржывск меаокай воблаоці), »зе «тром на paw Акунвўцы" эдабылі ’'лхтва а руоь", дзв плячо ў алячо э руосю "новгорожаны, олонямчаны, шшшанып — стаялі войскі са' "жмондама в лгтвою".
Абараніўшы омп зямлю ад мтар.скіх нашзсцяў у 1275, 1277, 1287, 1315, 1825, 1338 гг., войскі аабраўшага моц Вялікага кяя» ства Літоўскага і Рускага, ў сваю чаргу наноояць у другой далове ХІУ ст. магутныя ўдары ардыяцам, вызвадяшь ад татарамангольокага вааэоця нвкаюрыя славянскія.звмлі«^У_бітв8_І^62_г. на рацэ Сіаія Воды лввай дрытоцы Наўднёвага Буга — войсда? ^йНОІтЗльгёрда разбіла тагарокз£2^
раў і былі далучаны да Вялікага Княства.
He заоталіоя ў баку воіны э зямвль Бчларуоі і ў вызначаль
6
нвя для уаіэрснага панавання на Русі кулікоўскай бітве 1280 г. Князь Андрэіі ііолацкі, які абаціраўсяЗ*"дда^ суп~
pans брата'Ягайлы на маскоўслага князя Дзімітрыя, прывёў на none Кулікова, здзсдлв "Хронікі Літоўскай і £мойцкай", "войско зеляОе” Амярзувць, што ў ім бало каля 2 тысяч пслацкіх і цсзоўскіх войў) і яаландаааў у бітва з іламаем паласм правай рукі. Йолк адбхў yes аааадй ворага і дрьыусіў яго адступіць. Раэам a Андрэем зкагаўся і яго родны малодшы брат Дзмітрый Альгердавіч. Заеадйы/ж полк, на чале якога стаяў іх етрыечны брат Дзіштрый БабродВалынскі, практычна выззачыў зыход бітвы на карыоць рускхх во.іск. Неадарма s аўтар вядокзя "Эадонвчына" тадімі ^знеслыкі елозамі ўхзаляо гэтах герояў луліксўскай перзмогі: "Га бо суть сыаовв хрябрдя..., вадоыл полководцы, дод тру балш $. под мзлймн всалелеяны, конец кодкя вокормлзяы".
He меянук небяслвку'для бёларускіх задель у Х&Х1 У ст.ст. уяўлялг крыззцчая навала. Халх не болыаув. Бо татарааанголы валі свае заваевы дзеля йгацця, з пріылаеннем тольнх ваеннай сілы, без вынарыстаяня ніяхіх палітычяых сродкаў. Чаго нельга сказаць яра Ордэн. Яго агрэсія ішла пад знакам місіянёрскай дзейнасці і одграюла не толькі раэбурэнаямі славяясяіх і балцкіх гаредоў і зёсак, фізічнам зяішчэнйам народаў, але і знішчэянем'духоўпым, анямечваннек этеічйкх груп, ато насялялі Урходнев 2ўропу. Таму барацьба з тэўтояамі стала барзцьбоя 32 выжнэанне славаяотаа. Д Да^ігі£эднг£2^^а^ кія звааі» беларускі народ, які закрыааў сабою ад крыжацкай чаі^лн^вдьіз^сходні^^ ЕЫЦяў, гора
і слез гое каштавала. Летапісы адзначакь амйль штогадовыя набегі крыжакоў яа йолаччыну.Гарадзеяшчыну, Наваградчыну. А ў асобныя гады такіх наскокаў налічвалася да 8мі., Барацьба з Ордэнам нараджала сваіх герояў. У йаалах гісторыі захазалася імя rapanseHcxataBaa^yuaJJaBiga^^
і жяхаы «tepid — уяучхі'Алахсандра Нвўскага. У 1?І4 г. Давы„Гарэдзввскі са сваей друшйД ^ напалі на
Назаградал., У 1219 г. ён узяачаліў пврадокны паход гарадзенцаў на Прусію. У 1322 г., калі ордэнскав войсва трымала ў абігозэ Псзоў, "послаке дскойячя к Давыд.у янязю з Яяіау" за далаыогай. I той выратаззў Ескоў ад крыЕацхай наяалы, пагнаў
7 .
шы лівОнскіх рыцараў. за раку Велікую. Настумы ўдс» . Срдэну Давыд нанес у Фзоліі ў 1324 г. А драз дэа гадн аргаяіззаэў law на Брэндэнбург, пад час якога б< паздрадшкку — ударам яака ў опіну — забіты дасазеадім рыцарам Андрээм Еоіныгара,давнцы прынаслі цела сзайгс ваяводы да«оў аа ачытах і пахавэлі
на бераза Намана каля старьЕртнах дрыгаікуні даложы.
А нолькі нязяаных гарояў засталося даза іАюмі xaraniewoc крааіц, Ш®о дайшлі да нас. Алз аднэго . наззацд з дакяаднасад rata баларускх
оведчадняў, гістарычнйх з гэтых гэрояў № мовам
народ. Народ, які ўвесь як адзін аадняўоя на смяротную равіучую ворагам. 15ліпвня 1410 д. еэ в; кім
ся яа
біт.ву са азаім адввчным
ярлі каля вёсачак Грунвапьд, Людвіказа і Танненберг ,зыш.
бітву аб’яднаныя войскх Вялхкага княстза Літоўскага і йольскага каралеўста з войсдам крыжаодім. Гэта бітва ўвайшЛа ў гісторыю як "вялікая". Вялікая таму/што гпьоді^^
чча не збірала TaKcajcpjiwrcULJ’o^
КНІГІ ОНЛАЙН
