Гiсторыя Беларусi
Кароткi нарыс (у 5-цi частках). Частка 2
Памер: 68с.
Мінск 1993
27
I у студзэні 1564 г. узнавіу ваанныя дзеянні. Са См? энсха да Орш вырусзла 50тыоячнаЕ групоука братоу Ся.пэораных, а з Полацка наоустрач ёй пайшло войска князя П.йуйокага на 24 тасячы. Яны Maxi загад злучыцца I ваяваць Менок і Назаградак.
Пад Чашнікамі, недалёка’ТдТГГІваніяПі^^ быу за
атакаваяы удвая меншым войокам Вялікага Княсжва Літоускага, якім кіравалі М.РадзІвіл, Р.Хадкевіч, Р.Сангушка., Ьітва адбалася 26 отудзеня І скончылася поунам разгромам Шуйсг"га. Уцёкамі у Полацк уратавалася голвкі 5 тыояч яго ратнікау,
Даведаушыоя пра такі выніі^ сп^зьмтад^^ князі Сярэб
раныя павярнулі сваё войска і хтка адашлі за мекы Вялікага Княстза, Гэтым I скончылася наступальная аперацыя Івана 1У.
ЕейкІ час абодаа оакі праводзілі рэйдч углыбкі тэрыторыі лраціуніка: маскоуонае войска 'да Віцебшчыня, Падняпроуя ды іншыя землі, а харугвы Вялікага Княстза спраоавал! вярпуць Полацк, хадзілг да Пскова, вялікіх Лукау, Чарнігава. Толькі у жніуні 1565 г. ваенныя дзеянні перапынілхся. Цар згадзіуся весці пе— рамовы.
КалІ у маокву заахала вялікае пасольстьа з Вільні, адоазу ж выявілася узаемаыепрыймальнасць пазіцыя аоодаух бакоу. Дзеля замірэння Вялікае Княсдва прас’ла вярнуць яму Полацк і Смаленск ды абмяяяць палонных, а Маскоуская дзяржава не тольк. цвёрда ярыма~ лася за нолаччыну, але патрабавала нават іншых зямель. Правёушы доугі чае у опрэчнах, паслы дамовіліоя тольк! ас тый, што далзйшыя перамовы трэба адкласці да наступнага году.
Спяшаючыоя умацавацца ка занятай зямлі, царокі ваяводй па— чалі будаваць на Полаччынс новыя_замкі. У 1566 г. яны узвялі цвердзі Сокал, Ула і Уовят, затым — Кап’ё. Йцгімонт Аугуст абурау| оя, пратэставау супраць будауніцгва маскоускіх замкау на тэрыУорыі яго дзяржава, а іван ІУ адваавау, што Прлаччы’а — яго 8ога« на. Леаам 1567 г* харугвы Вялікага Каяогва даэграмілі 8тысячны маскоускі ксрпуо, які ахоувау будауніцтва замка Кап’ё яа возера Cyisa. Якраз тады сарьауся чарговы этап пврамовау і ваенныя дзэянні зяоу актывізаваліоя.
Беларуокалітоуская дзяркава мабілізавала паспалііае pyrane. Увосекь 1567 г, пад Маладзечнам оабралася 50 тысяч жаунерау, lOOjrapMarTjraKOft^^ збірала. Планавалася ааыццявіць паход углаб І/іаскоуокай дзяржавы, "каб~йеранесці ваенныя дзеямні на яе тэрыторыю. Тым больш, што у
28
Масяве тада была апазіцая Івану ІУ, якая магла выступіць на баку Вільні. Аднак вапганаваны паход сарвауея. Цар з магутнцм войсяам сааяу каля Вялікіх Луклў 4 пагр&кгу^01^ ^^Жўначы. Ба~ юЧнся агаляць тыла, армія Вялікага Княства доуга отаяла пад Радасковічамі, затым — каля Барысава. Корпус Хадкев’ча слрабаваў эдабыдч Улу, але не здолеу. Так Г сышла ta wapta доо'ра падрахгаваіая буйнамастабная акцыя Ьеларускал!тоуокай дзяржавы?
Зноу празодзіліся малазначныя ваенныя аперацыі. Царокія ваявода опрабавалі захапіць Віцебск I опалілі ласад. конніца Вялікага Княотза хадзіла на Сыалэншчыну, потам азалодала замкам Ула, 250 ла Дйіке. Абедзьве дзяржавы оылі моцна стомлэны вайной t хіліліся да перамір’я.
Ваенныя цяжкасці оталі' ц! ііз зажлейдай прнчанай, якая падд^урхнула Зядікае Княсгва да дзяржаунага'ао’яднання з Польддчай. АктіПхІНнсйййГсоІмўТпркняй^^
і йарону у адну фбдзратыуную дзяркаву — Рэч ПаопалІ іув. Аднак спадзяванні на польскую дапамогу у вайне супраць Ізана ІУ ag дпваудлзаліся. He маючы сілау адваяваць страчанця ззмлі самастойна, Ьеларускалігоуская дзяржава пайшла за чарговыя перамова з Масквсй. феля часозай перадаак! яна пайзла на кахпраміо I на 3 гадьі саотупіла Івану ІУ акупаваную Ім час5ку Полаччынн. Але у ліпені 1572 г. вялікі князь і кароль Кагімоні Аугуот памёр, таму саоіуплепыя землі засіаваліоя пад царокай уладай на даўжэйшый часа.
Да масілізацыі сілау на выгнанке йепрыяцеля з краіны дайало [ трлькі пры новым гакарху Сцяпане Баіура^—У_і579_г. ён оаорау 40іасячнае войска каля Свіры і адтуль па Дзвіне рушыу вйзваляць~ПІолацк. У ззароце да ратнінау Івана ІУ Сцяпан Ьатура абвяоціу вайну 1 прапанавау уоім аоо пераходзіць на оок Рзчы Паспалітай (таяім гарантавалаоя захаванне правоу І асаоістая бяспека) ,• або пакідаць беларуокія гарады 1 воласц’. Войска падышло да Полацка II жНіуня I аблаадла яго Шасцітысячны гарнізон горада, ператвоpawns царом у непрыотупную фартэцыа, упарга баракіуся, але праз
I 20 дзён капііулязау» Пакінууаы у Полацку каля тыоячы жаунерау, 11 галоуныя сілы Сцялана Багуры рушылі вызваляць Ілаыя замкі.
3 Краснава, СітьА I Іазьянаў нопрыяцель оыу выбіты яачэ да аблогі Полацка. У верасні удалося заняць Туроулв і оасля ўпартых
। втурмау — Сокал. 3 Суша ?ласкоуокІ гаряізон уцёк сам, пакінуушы зброю 1 неразбураяыя ушцазанні. Нарзыцё у снежні раптоуныя уда
' рам была вызвалеза Няшчэрда. Гэгы?л Полацкая кампакія 1579 г.
29
окончылася. У наступным годэе пад чао паходу на Вяліг'я Лукі вояока Рэчы Паопалііай выбіла непраяцеля з Сеоежа, Завалачча, Азярышча I Усвятаў, чым завярвдла вызваленве ооларуокіх зямель. Агулам у Полацкай кампані! было забііа ці узята у палон каля 10 тыояч царокіх рагнікау J 16 ваяводау, здаоыта у якасц! графеяу 120 ця^кіх гармаг, сотні зацікных пішчаляу, клосгва Іншай збро!.
ja !6 гадоу акупацы! пауночныя зомлі Ьеларусі абязлюдзелі.
На адбудову замкау 'Потаччыны пасля вайны рпатчзбілася орадь оялян з Івшых раснау кр_івк. А Полацк, буйкейаа оеларуск! хзрад, оыу да гакой отупені знішч&ны, што ўжо нікол! больш нв дасягау ранейшага узроуню развіцця.
Цалкам прайграючы вайну, цар Іваа ІУ муоіў падпіоаць у D82jr4jlM^nojn£\Y^
3 канца ХУ—пачатку ХУІ омт, вялікакяяскі урад пачынае пра* водзіць палітыку ўцягвання знаці ўоходаіх зямель дзяркавы у пал! тычную эліту Вялікага Княсгяа. 3 гзтага чаау значна пашыраюцца зямельныя уладакн' прадоіаунікоу зяакамігых беларускіх родау. Зя» мальнае багацце давала палітычную вагу. У каг j ХУ at.—двршай палове ХУІ ст. оярод засядацеляу зышэйшага органа дзяряаўнзй улады — Рада — знаходзім прадстаунікоу беларуакага краю; Глябовічау, Ільівічау, Сапагау, Зяноуевічау, Храптовічау, агавіцінаві ■ чау, Вяжэвічау, Друцкіх, Солтанау, Копацяу, Адзінц&вічау, «..раіоЯ вічау, Саламярэцкіх I Іншых. Н
У першай палове ХУІ от. праваслаўных феаддлау усходніх зя Н j«^_Si5lKara21$i?°™C3Hi^ |
пярэдняй Рады. 3 1522 ла 1529 гг. праваолауны князь К.Аогрожск! Н займау пасаду трококага ваяводы, шго дазволіла яму оесці на nep Н шае мооца раднай лавіцц. А у 1559 г. на пярэднюю "лавіцу" трап* ■ ляе празаслаўны украінскага паходжаняя р.ХадкевІч, які атрымау Н трокскае кашталянотва. ' I
Такім «ннам, калі адпазедіш параграф Гарадзельскай пасгано М віЛ_2нп_^5абараш£2_^ц«ізаола2н^^ Н
2Ox_js£oy_j^ о у адносінах да Рады пярэдняй), то з Н
наэначэняямі Асгрожскага I Хадкевіча, ён практычна губляу сілу Н закона 1, як зжаушы сяое, _Оыу_канча£2ОЗ£аД^вяеныуі563 г. ■
Больш чым стогадовая барацьба, якую вялі праваслауныя феада^Н лы "рускіх" зямель Вялікага Княства за палітычнае раунапрауе з Н
31
30
;і юус ка~катал і цкай арыотакраіыяй 1<взакон«аваш^іхлш^ Свя’
ікавала яе Оеларуская зваць ро У 20ын гады ХУІ ст., a 1563 г.
іамацавау дасягнуіае.
Неабходаа звярнуць уваіу такса® на той W*. *™ ^ ««o®’ ^ )аВальнай грамата вялікага князя «ыгімонга Ayiycsa ад 7 чэрвекя '563 г. з’яуляецца пераканаучым доказам удзелу праваслауннх фва ^лау у пасядкэннях гаопадарсаай Рады I да адаеаы § 9 Гарадаельікага прывілея. У гэіам дакуманце адзначаецца, ®w "... бнваючы
в лавкца
te іолько рммсвого костела послушные, але я грецкс вады предков нашях к нашое, іак ке я we вбй сіаны, » розных ;лужбах нашх оываючв, вернооть я оіал«сь свою к службам предков taw м нашнм охотно, яко доорым й верным подданым налекят, эав8ДЫ со всякою сгалмтья сказызаля". I У гэтым оапрауда Мв даводзіцца сумняваада, пто оеларускія феадалы "охотнв" служалі Інтарэсам Вялікага Княства, выказваючы пры гэтым I "зерность к сга
у першай палове Ш от. карэкні сепараз#МУ У асооах родавах князёу I баярства, шіо іх акрукала, былі у аоноуным ліквідаваны. На пасадах дзярхаунаіа кіравання Вялікаге шсква ма оачым рускую" знаць, якая увайма у моц пра вялікіх князях, лашырмла сзае зямельныя уладакяі за кошт вялікакнясйіх падаравлнняу !, зР^®' ла, падтркмлівала палі^.ку "гаспадара’Ч^^^а^^ шсадалы Вялікага Княсэда ял лНоускага, так і беларусаага, УКра^ П^^Грўсіайм^
уяулялі аднусацыялмію rgjnijJiKaio^^ —ГГТТ^?
окае, РусЕаеіЯамойша£_о®вла^^ Нездаріла у перьай
гаспадарскай Радзе
— не сусіракалаоя груповак, якія б угаарыліся на ас.чове этнічных ці рэлігійных адрозкенняу. , а
Шім чынам, паоля першай заеннаабарончай кансалідацыі ХІУ GKS. оеларускіх і літоускіх зямсль у Бялікае Княства Літоускае 4 Рускае і амаль двухаотгадовага перыяду "прыціркі этнасау гэіага поаіэгаічнаів даярхаунага угаарэаяя, у Ш сг. адоылася • другая — даяржауналалітачная каксалідавдя грамадстза Вялікага іняоява, калі на другі план адаходзілі мясцовая,.этяІчныя, рэЛіійныя іятарэсы. а нааперш уоведамляуся даіікаіа^^ дзяраауны патрыяіызм. Заотаеода меркаваць як надалей Ішло 0 pas
віццё Беларускалітоускай дзяркавы, калі б не унія з
што У 1569'г. аб’яднала даве суседнія краіны у федэратаунай Р ?
Счы Паопалітай. Заключэяне унН. паміа давюма
— Вялікім чняствам Літоускім, Рускім, Ламойцкім 1 Ііольскы . палеуотаам — было падаеяй, якая прадвазначыла далейіш лес ае ІХсі ах народау» ®™ насялял! гэтыя краінй, ал® “ уплыу I на стен опрау за усёй Еуропе. Бо ж на яе ьар^з о^ J новая даяожава — Рэч Паспалітая — адна з самых.вялх^іх і У^ ІШХ. йр‘од насельніцтва гэтага пштэтнічіша аб’яднання аьаза.оя
1 ^ГГпІХсіла кіРУ»™я вярхі Вяліаага.Княства
такі звышцесны, нв мяаа страты самасгойнаоці, саюз?^я^Д В£^У ......тч« * owns з самах ваяных 6a4auua_£HnP^JL°^^
^І^^^^^^ ооку шмаілікай «робкай
іХІ шляхты элітарнае ^гнацтва. а™ *Р^ W { Ie aeZmo б на яе падзел з кімсьці. А улада тая у вялікаккяскай магнатэрыі была амаль што неабмвжаваная. Панырада праводзілі
овае рашэнні на сойме у Вялікім Шстве, ^W™™ дле свайго меркаванна болььаоцю аляхіы, якая не м®ла л ‘ льнай улады. Такога налыа было оустрэць у ^^ па5
шляхта уплывала самам рашучум чынам на унуіраную . знашнюю пал пол^кік шляхецкія вольнасд^^і»^^
^акое’ГвыэначальЕае становішча у сваей дзяржава, як. полмкая
^^нутрылмііычвы крызіс у ВЯЛІКІМ КНЯСТВ6 літоускім, Рускім, аамойцкім, s»0 оыу выклікана супярэчйасцямі у сіане пануюча/а аовас^рыуся у 60я гада Ш «. Супрацьо^нне
КНІГІ ОНЛАЙН
