Гiсторыя Беларусi
Кароткi нарыс (у 5-цi частках). Частка 2
Памер: 68с.
Мінск 1993
ся ў 1507 г., Ваёідю Ш было з рукі "узбунтаванне" дрмгранічных тэрыторый свайго драціўніка, што давала дадатковыя кЗнцы на легкую пврамогу» А дззля ж аслаблвння магугнага заходняга су* 0374 .«аскоўскі ўоад мог даясці х на стварэнне ыарыянатачнагд, 0^даіага_шсгааі.ііраяычна ў ідэалз такі зыход паўстання і "Іі^адглаТжі^ РЭ*й< сввдчыць змест дврамоваў паміж поадстаўніком васіля № Губай айкломавым і діхаілам Шнскім. йа іх ішла гаворка аб сумвсных баявых дззяннях, а таясама аС дврадачы лад уладу Глінскага заходлвных зямвль: “я которыв лмтовсклв городы возьмут Я на тех гродвх сядвтя вм» а ввлпкому князю (ма* скоўскаыу — Й*Ы в те гроды нв встунймся л на той на веем велдкого князя дьяк Губа йвклоков правду дал".
цэнтрам даўстаіння стаў горад Гураў^ саадчыднаа ўла^чна_ кнЬзёрГяТнсіПх^^^ атрадам даооў
^ТЙазырё'ТГ^адввда "Хроніка Літоўская | Імонцкая", "ійозыр ваял н своймя лвдмй осаднл". Далей лвтчпісе’ занатаваў, што "лрйоталм таж до нвго княжата Друцкяв я, ь'няэь лханл Мсг'славскйй з зэмком свойм, той э Друцквм, а сей Мстйславсяйм, так тзж й оршанцл, Крйчвв, Гсыель доддалйся ему". Сумесна з маскоўскім вонскем атрада Глінслага ўзялі yja6xory_j*eHCKj_ Аблога судраваджалася рэндамі асобных падраздзялвнняў мало Н8 до Вйльнй".
Размах даўстання лрымусіў ІыЕімонта дадрыхтаваць для барацьбы з "буатаўнік'амі" шматлікав польскалійьвінскаа войзка. надраздзялвняі Гліяскага судрацьстаяць яму не маглі, таму дачалі адыходзіць да Оржы, дм Лші скбнцэнтраааны асноўныя схлы арміі Ьаскоўскам дзяржавы. ііры набліканні да Оршы ваванах злучэнняў Ьігімоята рускія далкі сумесна з атрадамі Глінокага двраяшлі нвраз Днедр, уххліўшыся ад бітвы. Заарылася гэта супраі£ вслі ійіхала Глхнскага, які "остатнего шастя’ свовго й звйтяэстяа в той бятва услловал скоштоватш надомннал гзтманов москозсках, абы. ~ до бптвы доле далм, обвцуючн ям дввнов я яглмй снадяое звйтязство, яслй будут вадлуг ere рады лостудоватя"*
з
18 ^J'fM?^^ ўгавораў Глінскага.
.^к^^ «^нае пагаднанна ^
I X блізкім падлечнікад гарааіаваўоя свабодны вывзд з Бйлікага дняства ў ^скву. Гзты ж дагавор дацвярджаў граніад, што бші вызначаны іванам Ш і Аляксандрам.
Гакім чынам, выстудледне Шнскага эаклнчылася няўдачаа. ~нш Мўсаааня ^Я Гл^муеадназаачяіці. 3 аднаго боку на яго ўдзельнікаў абрушыўря жорсткі уэрор: "й была у Лдтвв послв Глннокого замятня велмнввлдкая, я лапов тых ядеяд, ноторав с Глмнокям мвшкалй гораад я некаторых нляхту. а мучоно" адзнаадв лвмдіс. 3 другога вярхоўная ўлада Зялікага Княства добра ўсвядоміла, nfro баз ярыцягнвння да свой бок драааслаўнай знаці ва ўмовах пастаяннага суодрніцтва з Мескоўскай дзяпжелан, ёй нв ўдасца ўтрыжаць сваіх рут багатыя. вялізныя ўоходаія тэрыторыі. д аадосіяы з Йасявой й?ладьаліся даледа нв прост і й0 заўс^ы на карйсць вялікакняснай дыпламагыі І^ойека. Іжнецвўсходняга сусвда пад ідэалагічным далкмам далучэння дравасдаўнага насэльніцтва Кяясгва да адзінаверцаў, вяртаняя да былога адзінства Ківўска# Руоі.лабывала язбяслочны для нвзалвкнасці Вялікага княства Літоўскага, Рускага, Іамояцкага раэмх,^і5і2_гоазв_^Ш^ расдачалаоя чаргоэая данна і ў хал г. войскі йоім Ц. яэдл°®У!®^9юлвюскамг^£ішл^^ Ор_
вш. іірылыяіць 80тысячнаа руокаэ во,ісва князя т.БулгакаваГоліцы ды баярыяа_г.Чалядніна магло толькі нв намнога болылае за 80 тыояч войска на чале з вядсмш ваяроц
і дасведчаньш далжаводцам, геммнам.Ланотаадіаам Астрожсдід. Сутцчяа паміж гягымі далёка не раўнамачншЛПп^оНк^^ «іші аДб^аласЯ8jsegacwiJj3L4_jj^^
^й._ Тонві тактлчны разлхд гвтмана Астрожокага, доорая ўзбровяаоць Іпрынамсі гдрматамі) войока йялікага Аяяства,. а, оамаа іалоўнае, мужнасць і радучасць воінаў,. яяія аоаранжі н^залвжJSSSLЯ®®®® дяяржавы, свав хаты і свм’і дазволілі
ўшчэат разбідь оудраціўніяа і гш одмЬч на цэўны чао одыніць памкнаняі лаонвы авалодаць с^седнімі ліцьэіяскімі «эрагорыямі.
Д Л Я 8 А Ув А Г
19
Д Л Я 3 А Ў В А Г
Тэма 6. АФАРМЛЕННЕ ФАЛЬВАРКАВАПАНШЧЬІННАЙ СІСТЭЛЫ I ШЛЯХЕЦКАЙ ДЭМАКРА'Ш (ХУІ—ПЕРШАЯ ПАЛОВА ХУП СТСТ.)
Бучэ£кыя_пытанніх I. Сацняльнаэканамічнае развіццё беларускай вёокі. 2. Гарада — цзнтры іандла і рамяства. 3. Лівонская в Jна., 4. Утэарэнне Рэчы Паспалітай — шляхецкай фвдэратыунай шматкацыянальнай дзяржава.
у ХІУ—ХУІ стсі. галоунай матэрыяльнай базай раззіцця грамадсіза БеларусІ, як I іншых чаотак Вялікага княотва Ліюуокага, Рускага, Яамойцкага, з’яулялася сельская гаопадарка, якой • спадарожнічалі цесна звязаныя з ёй промнслы і сельскія рамёотвы.
Асновай сельскай іаопадаркі было земляробства. Але ваанае значэннз адыгравала I другая яе галіна — хавёлагадоуля, якая ьабяспечзала земляробства рабочай жывёлай I угнаеннямі, а насельніцтва — прадукгамі I сыравівай. У якасці дапаможнах занязкау развіваліся разнастайныя промыолы (бортніцтва, рыоалоуства, паляванне) і ха іяе рамяство.
Галоуяы сродак вытворчасці — зямля — знаходзіуся ва улаонасці феадалау. Яна оыла матэрыяльнай асновай іх эканамІчЕаіа I палітычнага панавання. Гэты клас складауся з саолоуяу сввцкіх t духоуных феадалау.
Да пачатку ХУ ст. свецкія феадала, якімі з’нуляліся зоінйрыцары, называл!ся оаярамі. 3 чаоу ж Гарадзбльока.і унІІ (1413 г.) сталі пашырацца польскія назвы свецкіх феадалау "шляхціче" I "зямяне". Нашчадкі Рурыкавічау, Гедымінавічау 1 ’чшх родау захоувалі іытул "князь", а тыя феадалы, якія займалі вахныя пасады У дзяржауным апараце, з пачатку ХУ ст. аірымлівалі тьтул "пан". Аскоуная маса шляхцічау Беларуоі з’яулялаоя беларусам. I спавядала праваолауа. . j
У сярэдзіне ХУІ ст. кольвасць ^еадалау, як!я мел! гямельныя уладанні на Ьеларусі, складала прыблізна 162 тйс.чалавек, г.зн. 9% уояго яе насельніцтва (прыблізка 1,8 млн.чалавек), або 46% усіх феадалау Вялікага ішяства (прыкладна зьО тыо.чалавек). Найбуйнейшйм феадалам .оыла дзяржала, якая у асоое зялікага клмзл літоускага з’яулялаоя не толькі о^зерэнам дзярк&унай тэрыторыі, але I непасрэднш: уласнікам вялікіх так ■ заных іьспадарокіх зя ‘ мельных угаданняу ("валасцвй"). Поруч з зямелышй уласнасцю овецкіх феэдалау на Ьеларусі развівалаоя I землеуладанне зышэйшага
20
духавенсзва I аоабліва карпаратыунйх духоуннх феадалау: празаолауных і, галоуным чаяам, каталіцкіх епіслапотнау. манастыроу I цзрквау. Зак&на гарантава,.і феадалам права перадаць овае маёнткі у спадчыну, прадаваць, абменьваць, закладаць, дараваць альбо зазншчаць ва устаноуленым парадку.
Разам з умацаваннем права уласкасці феадалау яа зямлю пашырауся іх па/.аткова 1 оудовл Імунітэт.
У ХІУ—ХУІ сеф. у Беларусі працягвала развівацца панская гаспадарка, яяая вялаоя, як правіла, пры усіх "двфах" — адміністрашйнагаспадарчых цэнграх маёнгкау. Прыкладна да сярэдзіны. ХУ сг. яна мела заключна натуральна хараквар, саму што задавальняла толькі асабістая паірзбы феадалау, але у далсйшым пад здзеяннем пашарэння сувязей фе далькай эканомікі з унутраяым I аоасліва знеанім рынкамі пачынаоцца ргарганізацыя панскай гаопадаркі у фальварак. Да сярэдзіны ХУІ ст. оальзарак ях асобы тып паяскай гаопадаркі усталявауся амаль вкключза у басейнах Баходняга Буга, Нёмана I чааікоза 2аходняй Дзвіны, якія звязвалі адпаввдныя рэгіёны Ьеларуоі з буйнымі цэнтрамі мікнароднага гандаю — балтыйскімі партамі Гданьск, Каралевец (КенІгсоерг, цяпер Калінінград) I Ркіа.
Сяляяе (“’вдзі", "му^акі" ці .’’паддаяыя") ОФадалі асноуяы вытзорчы клаооаслоуе фэадалькага грамадстда. Асноунай вытворчай ячэйкай сельскай гаспадарк! з’яулялаоя іаспадарка селяніна. У крыніцах яіа фігурыруе пад тзрмінам “wm". Дым уяуляу саооа гаспадарку, як правіла, адной оялянокай сям’!. ГаопадаркІ аднаго сяла складалі суоедокую сельскуй абшчыну, а некалькіх бліжэйшых вёсак, якія належалі адяаму пану — валас^а абшчыну.
Кожная сялянская гаспадарка мала зямлю, якой сялян надзялялі феадала— улаонікі зямлі. Гэта абумсулівала павіннасны характар сялянскага землеуладання. «реадалы звычайна празнавалі яго спадчыннасЕЬ. Празы сялян па радпараданнв надзеламі оалі істотаа абмехаваны: "муанк простый не мает моцы звмш господарокой обель продаватк". У снрэднім на адзін дым прападзла 10,6 га розных угоддаяу.
Прыкладны да каьда м ст. абноунай фОрмай фвадальнай рэніа была даніна прадукіжяй сялянскіх гаспадарак — збоажа, куры, мёд, фугра і Інп., а пераваяавч&й катэгорыяй сялянсіза па характару галоунай павіняасці з’яуляліся даннікі ("лвдэі данныя"). Адзін
~ 21
кай абхладання даннікау олувду дым. Аднак члены сельскіх ;
сных абвчын ("валаятаяАіп ■ ₽вл*СКгх 1 зала
ладанчане"; неслі калектыунуя ажаэяяс’т. *
нае заканаЕ”е ўс5йкпччайч^ г д зяаСі.л за cnpajM
устаноулеьах пазінкасцей. Аоаблівув rovnv
^^Г^' “”“•"“—х^^ чашертз. часяеі ( долі») урадаап. ДольнікІ былі аднсй з аоно?ных катэорый сялянсгаа Падзвіння. У
тачваі ^«^Г’* ^ БеЛа₽усІ ^^оза рззімлася адрабо™em * Р" ЯКаЯ складеКася 3 Разнастайных работ (“слухса
6 Й 38’ “^®11*00® 1 1НШ« Сяляне, галоунай павіннасцэ якіх ыла тая слуаоа, звычайна называліся "людзылі цяплымі" кладХ' ^®^ «я^®^ Ш ст. аскоунай адзінкай абнТХ ТГІТ L”^ ^ З’яулялеся “<^«>a". Адпазед
S * Ь?®0»**0*1* ^вче эзычаана назавалася "ярзбілч" ’ лі’ Z ®ораачам“’ 8нн “вра за 70S азначалі ўчвомі зямчы™»? і Т ® ОЯЛЯке неслі У^ноулешя цяглыя ("паншнавішшоці. у Ш м. адау службу выконвачі у «„ рэдаім дга~»ра дшн, гаспадары якіх чаота былі вмяюмі. ЧуЛая
Оші у д ішзнв^діся звычнйі^ ^Дбчужяічамі ®
лалан^ТТ^ * СЯрэдз1на ш °”’ ^^ 3 адаімі абкладаяня j 14 дзен ка год павялічылася да 2 дзёз на гы^внь г У 7,4 ралы. ww«, ь?«,
лвве ліся ■аіх
Узкцяеаье оувязей сельвзай імпадаркі з уэт азым І асаблі^ ^ знеан м ранкамі аоумовіла таясама значнав паадрэане тловай ^?”’ ^3^ Ш ^’ яаа стала ^0^ ^нааацв
атэгорі. людавй вунічных", "асаднах", або "чынаазых" і адлой M»T^IaKaCW ІатХ КаГЗГ°Р^ СЯЛЯ«’ * ^ “ кспадаркі для дазолі значаай мсмі сяляяства я> ’ лоунай тНнвасцв оылі разнастаййая апацняльныя слуябн. Тмія оя 1 склдалі кагэгодав сялян^лут. fe іх, у йрйвамасці, адмЖ I ігенння слугі (панцарная, пугныя і ім. слугібаярык Апо~ ’ асг. ,л:ва мыога бало на усходніх ускэаінах мі* 3» айна раэам s галоувдш мляяв розных каэгорчй ваконвал! аэнг асяоуяых пазіннасдей (“«алоя!" оельскатспадарчыя
" ^“«Р^ r ^ і* разгару, да і? даён легам; даніны, або де. яа . яыгам, аўсом, куражі, яйкамі, хусшЛ, свнам і а тансанл дадатковых (будауяіцгва, ршюдт і варта яанскіх дварсў * перавозк; грузау і ішй).
КНІГІ ОНЛАЙН
