Гiсторыя Беларусi
Кароткi нарыс (у 5-цi частках). Частка 2
Памер: 68с.
Мінск 1993
дзяряаўнага ўгварзннв.Выбухудоўга чакаць нв дрыйшлося., Кн адбыўея ў ЭЭя гады X? ст. у час барацьбы за вялікакняскі стол, які заотаўся пасдя сйврці Вітаўта ”ольным.
У 1430 га зялікім князем літоўсдім а^вЭДііж?мал<>ДШ брат Ягайлы Сзідрыгай^аАльгврд^чіч, які ў овой час зыотудаў апанвнтам вымучанац црапольскакаталіцкал палітыкі Вііаўта пвршых дэвояцігоддзяў ХУ ст. Характзрна, што барацьбу супраць колішняга ''гасйадара" Вялікага Княства ён вёў, выкарыотоўваючы праграму Вітаўта 90х гадоў ХіУ ст. праграыу отварвннн ЛітоўснаРусяай дзяржавы з апорая на цраваслаўаыя эламанты Вялікага ІЙМстм. Нк заўважаў храніст ХУі ст. Мацвй Стрыйкоўскі, Свідрыгайла змагаўся супраць вітаўта, "абапіраючыся на Руоь, што яму спачузала".
Свідрыгайла на вяліяае йняжэннв ўзышоў дры падтрымцы князёў і баяраў баларускіх, украінсніх, рускіх зямвль Вялікага Княства. Іаму няма нічога дзіўнага, што цоваііаоаджаны гасйадар пачаў абааіраода на гэтыя оілы ў кіраванні дзяржавая. Оры ім праваслаўная арыстакратыя "рускіх" воблаоцей «няотва эалмае, вышэйцыя пасады, засядав ў вврнай вялікакняскай Радзе (адязі Друцкія праоный, Баба * Кароаковічы, Хадкавічы, налазовічы ды інш.). Яны к прймаюць удзвл у вырааанні оамых адказньл дзяржаўных аытанаяў.
Узрастаннв палітычнай ролі ііраваолаўнай знаці, выааданне s рук каталіцлай арыстакратыі неабмежававяй улады лрывяло да змоэы апойаяй оудраць Свідрыгайлы Алыврдавіча. У ноч на 1 вераонй W?2r»Jls6tiJcB^^ янязя. Свідрыгайла рата
I '“ 13 "
■ ваўся ўцёкамі ў. Ііолацк, а змоўшчыкі дасадзілі на вілвнскі стол роднага бра.та Вітаўта лыгімонта Кежтутавіча.^югаціц, яаі ўвась чао снаходзіўся ў гушчы пау»:тычных ладэай, ствновіцца сталіцай Ййдікагакняств^^ мвнавіта такога дэяржеўва
га ўтварэнкя адзначав лвтааісвц: "Л Лнтва sp ііосаднза залякого кнвзя йігямонта Квсыутввнчь на велякое кнэяанм на Вялнг J? на ■Гроцвх мвсяца сбгііября I двнь. й првде Шавдрягайло *н Лолсгескь е на Смоленскь, н князн руськык й бояре посгдяйа кяязя Шз?даганло на велйкое княіквнка яа Русков".
Такім чынам2_££ДРР5£іхўна£2^сЕадарс^£а^э£^ pBa2HHaj£iBa|3BMU2_JhiJiiKa6j(HHCTBa_Jli^^ Рускав. Апошняя з прыгаданух дзяркаў, якая ствагалася і ункцы'нназала на асновз аўтаноміі ііолацкай, Віцвбскай, Смаленскай зямель у складзз Зялікага Княотва, icHaBWj^ яна загінула ў вцніку эааннега даражэння зойскаў Свідрага.ілй ў бітвв пад Зількаыірам ^сённяшняа Укмвргв) лвtan 1435 іч алз.^ «актычна Вялікае княства Рускае спыніла сваа існаэанне ў. 1*4ку авантурньа, неабачлівах дзвляяяў "хьяэя рускага", які хм ў ыоцы быў адалець тонкай дыаланатых "зялікага яяязя на йільна і на Троках", окаардынаванай з дольскім каралам.
I Ддя таго, каб выбіць у Сзідрьігайлы апору на праваслаўных феадалаў "рускіх" злмель,_£52<ас?рііч^^ каралём Ііоль
шчы УладзіславамЯгайлам б:»ў з^дадэзны са згоды Кыгімоаіа Кейсаутавіча прнвілей^ М яксму нрадеадўнікі ззакамітых родаў преваслаўнага ввравыэ.чання ўраўноўваліся ў нахаторых правах з фвадаламікаталінамі• Яраз год і свм ресяцаў, 6 мая_І4<4_г^.( быў абнародааану аналагічн^арувілей^лкі ўжо паходзіў толькі ад аднаго вялікагаПіПГнвГЁыгІм^^ лыдакяя
одмачыцца ў дрэамбулв sup, ікр ’Таспадар". кадае "нааыя г'млі Іітоўскхя х Рускія дрывврцх ў дарадах. і сдравы х даэасді Ьа наяледшага стану.,... каб ламіж народамі гжа зямвль зв было ніякзга раэладу ці. нвдзтрэбнага ўрону... «jsa^fiHsJtaoycBa^ лім рсўшмі міларцямі і тым больш гора.ча і насюалхва імадулі^Г^ёда~да~адзІнства душ і дапамагалі захеваннв яайшчаслхsarara стену г«ых зямел»'.' Ьмем пунктаў,. шо іжлі ўслвд за г«па арввмбулай, двравалі^цожіміянязя^^ бодяага расзарадхэнняоад^^
14 «ecu ''зысційшшх"; пра.ва атрыманая ў спадчыну зямельнух валодаяяяу хоакеді і дзвцьмх; вызвалялі. княжацкіх і баярскіх іад.гных_я: асобнд лзярюўных дадатяаў і павіннасцай; даз,валдлі . маць ва "ўштку празаслаўнай шляхцэ нараўнз з фаадаламі кьталікэ:,. хррбы * знакі мйхавдза.
Ала адао з галоўных патааняў — удзал праааслаўных фвадалаў у ніэ#заяйі дзлржавай — гэтайгралатай Жыгімояіа Квйстутавіча не вырашалася. Йарагрвф 9 Гарадзвдьскай ла.тановы, паводле якога драваслаўныя нв юлі праьЗ занмаць вышэйшыя дзяржаўныя дасады, не быў адменаны.
ійвяавіта ў сувязі э гэтым і драцягвалася далвяшая ўНугрцдалхтычнаа барацьба, яяая, часцяком, абумоўлівалаоя знзшнедалітычным о’анолхачам Баларускаліто^схага гасдадарстза, асабліза адносійамі з сусздняіі Маокоўскай дэярдамй»
Сіфава ў тым, што з канца ХУ.ст. усходні суоед княотва. — ййсХ5ўская дзярвава, нкая набірала Моц, дачала праводзіць палітьікўТад ло.зунгам збіранія ўвхадМстаяЯ^окіЛ зямель, а*© вжладалх некалі ^араштную Русь. У 50—80я гады ХУ ст. адя^Няа памік Вялікім княотвам Літоўскім, Руокім Хамойцкім і ласкоўдаай Руссю рэгуляваліся дагаворац?1449^. Казіміра і Васіля П« які ў гістарычнай літаратуры дваліфікуе*ца як «aHSiKiaKTjiaaMs^J’^ci^^ ^оіл™ 11
браў на сябе абаввзак "нв вступатнся” у вотчыну лазіміра: "ня в Смоленок, ня я Лкбутеск, ял во мценск, нн во всл... вкпаянныл мвста"., У сэаю чаргу лаэімір адмаўляўся ад дрэтэнзій на Ноўгарад Вялікі і нокоў. Дагавор заклікаў суовднія дзяржавы "жыта в любвл, бытн везде заодйн". •
Аднак, маючы м#і камень снатыкнвння Ш беларуск.ія, украіяокія, частка рускіх зямель а іх праваслаўным наоельніцтвам, цяжка было ажыццявіць гэты заклік. лйскоўская дэаржава тек фармулюв сваю аазіцыю ў аднооіяах да названых зяывль: Ано н то одно яаша отчнна, кол городы я волостн л ным за ннмн: м воя Руоская земля, Ялав н Смоланск а лныв гореды... з божьею волвю, лз степйны, от нашях драродлталвй наша отчяна .
Гэтая вазідыя нв дарадзілася на пустым меоцы. Ява .была падрыхтавана палітычнымі выстудленнямі драваслаўнаі знаці рускіх
1'5
аямвль аялікага AHBCMa.j^i48.!Ljj_&ji^^ *a®*“*5L2_*ie£e^JL’8*®_™^^
Алвлькавіч^ яго стрывчны б^т ^едар Іваяавічйльскі і адзін з кяязёў Галыланскіхй Сафійскі легадіс так за^іксаваў мзту гэтай змсвы: "восхотеша вотчячй — Ольгансжл* да Олалькозач, да князь *вдор Бельбялй по Березлну рвяу отоасзв на велнкого «нязя Оіаокоўскыа іі.л.)".
Змова абаліралася( хутчэй за ўс.ё, яа Пэўнаа кола мясцозых чіеадалаў, якія знаходзіліся ў адазіцыі да лрахаталіцкага ўреда ВМлага днястла.і сярод каторах былі лдчувальн^ драдаскоўскія ,на_стр.оі_. аацверджаннем талу з’яўлявцад* часгкя двр^Пс^ гадах ХУ ст. црочаслаўных «еадалаў "рускхх" зяы<ль лнясісз на бок Масквы. 3 148? да 1493 г. "на службу ў Аіаскву" выйшді кяязІ:8араЬіа^іа,;ійв&^^ Зіізеяскія. йкходзіді яны нв с голымі руаакі, а ,са сзаШ ўдзеламі, акія з дадамвгам рускага зойска далучадіся да ласкбўскаіі дзяряавы. Ш гэтыя гады лрактычна ішла нва$іцы^ая ваяна даміж Гнасквой і Вялікім кяяствам Літоўскім.
У 1494. г. лў заключаны новл мірны дагавор ламіж сусе‘дні«і дзяраавамі. івая Ш і Аляксандр мацз.залі сзаі.чі доддісамі дакумвнт, лаводлв якога ліцьзінскі бск арызнаваў усв ад’еады жяявЦ і далучзняе да Ласявы іх уладанняў, а вавоама адмаўляўся "на вечныя часы“ ад дрэтэнэій на Ноўгарад Зялікі, йскоу, Цяер, Разань. Ізан Ш у оваю чаргу дацвврдзіў абавязацальства Васіля Й не "встудатлся" у Смаленск. Аднак гзтага мірнага дагавора хаділа толькі на 6 гадоў.
і' Х/1 стагоддв Вялікае княства Лх'гоўсмае і Аіасноўская дзлржава ўааходзілі ў стане вайаы даміж сабою. Ваеннае сутыкяеяне зяоў sa было одралахавана дзвйнасцю араваслаўных хнпэёў аэгранічных зямвль і.няства. 1 аанцы 9Сх гадоў ХУ ст. на бок.й^сдзы ііврайшлі яявзі Сшіёя Ббльскі, .Сямён і Ізан Нзнайскхя., Васіль Й&мяціч. Пад уладаа Ійсазы аказаліся багатыя воласці a гарадамі НоўгарадСевврскі, Чарнігаў» Стзрадуб, Граель ды Днш. 2№юа рааліццЬ мдзм, нагуральнв, нв магло не дрыввсйі да вавляага кэнфлікту. 1 саграўды, 14 лідвяя 1900 г. "зехалосй *рйс«^ лгтэвскоа з мосховсжш на бедрошы, я учяндлн мажы собою н сачу млжуй, я лобйла .кіосква Лягву". Зынікаы дврамокнай
16 .
для 'Зокоўсхай дзяркавы вайны з’явіўся яірны дагавор 1503 г., аа лхому да Ліасквы афіцыйна бялі далучаны Чарнігаў. Ноўглрад С&верскі, Гойель, Бранск, Луцхўль, Старадуб, ійанон.
ХУІ отагоддзе, такім чынш для Вялікага княства Літс^скага, Ру$кага, і &амодцкага дачалося няўдала ~ са отратц значцай і’эреііорыі ўсходніх зямель» Аднак на гэздк беды пв скончыліоя. Нявйраіійяае "рускее" пытанне, яхое раздзірала ўяутранае адз.інотва Ьялікага Хняства з каяца Ш ст. | дьло аб оабв зяаць і ў яозым стагоддзі. Гаворка ідзе аб так званым яаўстаані Глія^ ркага самым буйныл далітычнылі выстудла jmj на тЭрытОпчі <й^\ яаруояНЗяйёль^пас^ ~
чале зыстудлвяня отаў кяязь нііхал Гліяскі,. Йрыфііжйяы ў свей час да вялікага кяязя Алякоаядра, Глінрві быў адуяаваны, топкі лалітыкдыпламат, аднак» грашыў лалітычным авантурыаW, ‘Атрымаўшы адотаўяу. пры двары Хыгімонта I, славадюбівы ;? князь адярыта выстуліў і судраць новага "гасдадада" t судраць свалго асабіотага ворага і канкурента, ааяводм трокскага Яна За.бера.зі^окага. Пасля таго, ях апошняга ён зяівчыў. фізічва, Глінскі дачаў ствараць йааліцыю для барацьбы з Кыгімоймм: "збярал прыятвла одны кревные, другяе ,за данязл ,так з Русй, яко з Лйтэы". Разам э тых, водытцы палітык, які ведау сэдя сдраў у дзяржавв і яаотроі розных колаў наоельні'цгва Вялікага йаяства — Міхал Гліяокі добра разумеў, што мою разлічваць на лослех свайго дастаткова авантурнага дачынаяня толькі лры дгдтрымцы шцрокага Фронта седаратыоцкі яастроеных фвадалаў > ды і наседьніцтва "рускіх" зялаль Княства, якія выотупалі сулраць. каталіцкага драніянвння. He выдадкова ён раодаўскджіаў чутяі, што хутка ўсіх драваслаўных ў дялікім Кяястве пачнуць гвалтоўна абарачаць у каталіцкую веру.
Гакая дадрыхтоўчая работа дадзалнічала, і, як адзначае ў сваёй "Хрояхцы" аі.йррьшоўові, "было іх уко. вельмі многа..., якія Гліноваму дадамагалі і з ахвоіаЛ эастадіся б э ім да каяца j дамагаліся таго, што задумалі...” А гадукаў Міхал Гліяокі з "брагьею овоек" аі многа ні ыала м отварэння оамасюйяага кяастза s адо^й на "руокі" элемоят Вялікага княотва Літоўокага, ^окага, Хамодцкага. Аб гзтыц ц дав.одавдоя _ад таго в ікацая Сірыкоўокага, які дісаў, шіо Міхал Глінскі
сладзявцца "узнавіць Вялікаа княства ад Літвы да Руоі" і "адрадзіць кіаўскую манархію".
Разумеючы, што без моцнага знвшняга саюзніка не абыйсціся, кііхал Глінскх заручфоадтршаНа^ ііал час вайны памік Вялікім княстваіПІітс^скіТі^ я«®я пачала
КНІГІ ОНЛАЙН
