Гiсторыя Беларусi
Кароткi нарыс (у 5-цi частках). Частка 2
Памер: 68с.
Мінск 1993
Мацвоўскзга, як! павінен быу заняць мбоца Юрыя Радаісіла, lto 'сгаГкрЯкаўскІм «пісканам. Але канцлер вялікага княстза ЛІтоуска
іа леу Салега не прыклау пячаікі, а значыць ке зацвердзіу гэтага празначэння. Пасля доугай зацятай oapaL;bOa~j3__I59I_j?2_jia_JioOu_^ віланскав біскупства оыло пакінута за ліцьвінам £>еіібдзік"а:: і>о..нав. НакольяІ крннцыпова бцло гзтаь пытаняа оведчадь вйхрыыка з лісга канцлора Салегіі ”... хады паддайцвоя ва усім палякам, адмоуцеая ад літоўсказ пячахкі, марізальскага жэзлу I гетманскай оулазн* I няхай будунь польсяія жэзлы, пячаткі I булава, дн I агулвш скарб... Ц1 загіяуць, ці дьоівда таго, каб ліцьвін быу В1* ланокія біояулам". I у 1752 г.» калі віленокім канонікам спрабаwtt прызначыць паляка Вадзінокага, то віленокі капітул звярнууоя да. глвяховвга содміка ? заклікам ке ісці сукраць охатутовых нор*
38
мау. як I 150 гадоу таму назад гэсао прызначэнне не адбылося.
Упэуненасць у непарушнаоці свайго вядучага сгатусу у дзяржавв не патраоавала ад магнацкашляхзцкага асяродку Вялікага Княства барацьбы за оылыя сімвалы незалежнасці: беларускую дзяржауную мову, асобнае ■'цбраннв вялікага князя, асобннх соймау. Прауда, яшчэ водгалаокам таго свпаратызму, які быу моцна адчувальны у канцы ХУІ от., з’явіліся спробы отварання у часы цяжкіх знешнепалітычных оііуаццй у Рэчы Паспалітай нвзалекнаіе Вялікага Княо тва. у 1655 і\^даів£лй_да^чы_спрабава.'і аддзялі цца ад Карош. У другой палове 80х—90х гг. ХУП от. супраць яараля Рэчы Паспалііай Яна Сабаскага выступілі Сапег£, якія мелі намер отаць на чале самастойнага Вялікага княства Літоускага. Яасля іакіх выступленняу урад Рэчы Паспалітай ішоу на уотупкі шляхце ВялГкага Княства. ^іЕмзойме_і673_2\_^ылсміуш^^ My_2to®5i£_ip3u£j^ftMJWLL5?SJ^£!^^ скім v гораа»е ГароднІ“ 1 на !м маршалкам выбірацца адзін з мясцовых дэпуіатау. 3 1696 г. ввлікакняская шляхта канчаткова урауноувалаоя у правах з польскай у адносінах узмацненяя кантролю над дзейнасцю вышэйшых службовых аооб.
Беларуская шляхта, якая дамагалаоя з рук караля усё больаых прывілеяу, бачыла, што калі I надалей.будав 'сці разам оа шляхтай польокай, so наоудзе на гэтым шляху вялікія прыбыткі. Так яно і адбывалася. "Генрыкавы" артыкулы, якія канчаткова узаконьвалі сіотэму шляхецкай дэмакратыі надаваліся вародам як "польскаму, ®ак і лі тоускаму... I усіх ... зямаль і правінцый, шіо увахо дзілі у Рзч Паспалітую". Немагчыма было не спакусіцца на такія вольнасці, якія по2насц£_абмяжоуз^ надавалі маг
нагам I шляхце афіцыйныя правы не падларадкоувацца яму, калі soH адмовіцца ад прызнання і выканання шляхецкіх прывілеяу. Прычым прывілеяу немалых, бо кароль у Рэчы Паспалітай Оыу асобай, што выбіралаоя на шляхецкім сойме і поунасцю падяаЧальвалася рашэнням rasara вышэйшага заканадаучага органа.
Далейшая шляхецізацця Рэчы Паспалітай падымала пануючы клас гэтай краіны на новы узровень агульнадзяржаунай інтэграцыі. Але гэтая саслоуная аіульнадзяржауяая інтэграцыя прыводзіла да дззінзэграцыі грамадскай. У лрыватнасці шляхта на беларускіх землях, пвраймаючы псльскія узоры грамадскага ладу, усё болыі паварочвавцца да "пальшчнзны" увогуле. А гзта у першую чаргу да каіалі
39
. цызі<< які ,далучау;да^
у Рэчы Паспалі "ай паступова фарміруецца новая не толькі оа' цняльная, але недзе I .эінічкая^сулолвііасць —r J2L25i£——М223__ іііляхецкі",• ~ Явая аб’ядноувалаоя не іолькі адаінымі правамі :1
"дрызёлёямі. палітачная Ідэалогіяй, але I адзінай рэлігіяй (ката ліцызмам), Гадз!най мовай (польскай). Апалячванна пануючага ' класа на беларускіх. землях правяло да другой паловы ХУП ст. да такой сітуацыі, шм^еларускемзм^
стаяу ужо не толькі ланпрыг.’.ятальніі£, але ужо_^ _"пап?жнік^_І "лях" — прадстауіНк_чужой_ввры1_а^гачыць_1_^угога_народ[.
падэел беларускага грамадства па.сацчяльнарэлігійнай прнкмеце, знішчзнне болыа чым нзпалову беларуокаіа этнасу ? DD— на пачатку ХУШ м., правялі да заняпаду беларуокаГ і^ дзяржаунасці, а значыць ’ нацыянальнага развіцця.
0
£Х<<;'8ІТВ<Г
\Д ІЙ^
злувлт
Д Л Я \ЗА У 2 A Т
40
ТЬма 7. ВОЙНЫ 1 САІЯЦІШПАЛІТЫЧЖЙ КАН4ЛЙГГЫ ДНУГОЙ MOSH ХУП — ХУШ СТ. ДШЧЭННЕ БШРУСІ ДА РАСІЙСКАЙ ІШІЕРНІ.
і&'Ззбныя^гЛанаі,, I. Казацхасяляасаая вайна 1648—1651 гг.
2 . Беларусь у час ваймы Расіі і Р&чы Паспалітай 1654—1667 / гг^ 3. Паўноодая вайна на Беларусі. 4. Раагул анархіі у R#
w Даспалі*ай. 5. Паустаннг Т. Каецвыкі. Падзелы Рачы Паспалітай.
Пасля Сналанскай вайны 1632—1634 гг. у Вяліяім княстве Літоуекім усталявауея унутраны спакой. He цярпела яно і ад суседніх дзіфжау. Аднак гэта было зацішла перад бурай.
У 1648 г. на Украіне пачалоея пауетакне казакау на чаяе з гешанам Б. Хыяльніцкім, якое хутка вшіяася у вяліяув выаваленчую вайну. Ухраінскі гетжш і казацкая старшяа мвлі плаю стварзняя сваёй дзяржавы, у межа якой яны хацелі уклпчыць і зеші паудяёваусхадняй Белврусі, — Падажфоуе і Палессе. Б. Хмяльніцкі яачэ у wai 1648 г. яачау ааеыяацк у гэ?ыя раёны сваіх агйатарау, а затьм і каэацкія эагоны для пачатху ваенных дзеянняу. Такім чынам у паветах,якія бн найбольв патрэбны жазацкай старонке, інеаіравауся выэваленчы рух мясцовага цаеельнійтва,
3"яуленне казацкіх эвгонау Галавацкага, Крыаааапкі, Мікулідаага, Гаркуяы ды інвых паякоунікау, у ехладае якіх было ямаг беларусау, выклікала ыасавае делучвмне да іх бядней«ага еялянсвва і мяючанства. Ужо летам 1648 г. на поудні і усходэв Валарусі началася шырокая барацьба сялянскаказацкіх аіфадау супраць шях?й. кулцэу, магнатау і каталіцкага духавекетва. Паяольжі еашялькыя вярхі грамадства былі у*о амал» іуілкам апалочакыа, гаты ві’звальнчы антыфвадальяы рух ма Seларусі, як f на Украіне, меу антыпольекую скіраванасць. Хоць аснову паусванцхіх аддзедау складалі жясцсзыя прыгонныя сяляне да мяячане, стркжнёвай і аргаяіаацыйкаА сілай эасваваліся кааякі,
Доўгі час s бску дчярхавы не прайодзілася міякіх ваенных акцыЗ еуярвць п&устанпау. Да восекі 1648 г. на іх балу апынулася яямала беларускіх гаралоу — Турау, йінск, Мазыр» Бра
41
еХскаГ IZ™’ ^У^ ^^ ^йек 1 ^' *»’«“»*емянскае войска сіфабавала нават здабыць Слуцк буйней«V» фартзодю еярэдаявечнай Веларусі, але пасля нддоугай аблогі горада адыівдо. *
«мояа нвжірому апш, амегам, адвела? mrai, s м. ■1»у. Л» »«вд t Item. ™ oawaM1 іра»™. .X.
* «ляхецкага войсжа, якімі кіравау Мірскі, паеля УПдріай барацьбы авалодаді Пікскам, а у студзені 1649 г. ка
I2^WU"W“' "^”"
кампаніг ’ 112:1 Уэяуся праводзіць буйну® антыказацкув
^ войска •***«»» гарадамі Турау, Мазыр, ^^’Л *“мы»1каУ абаронн жоретка пакарала.
тысйчны казапкі корпус палкоуніка І. Галоты, вызвадеета/ Sow ^і!^1 ^’^ *“* * радэівіл рмпмжіу
■ Прыпяці, гетман Хмяльніцкі прнслау на Белапусь яшчэ 6 тысяч казажау m w , Гаркуаам f ж1х
^№^^ЛУЧЫ,СЯ W°H "^*0^8 *• Крьтускага (беларуска^ ’ а^і ««с^сялвнтысІаГ ’“““^ е1® «Р^Уемга сягалі 30
»мчау. Каб ме даць і« злучыода з Пабадайлаж, Януш
У Басожжы ды іншых раёнах Беларусі. Разам з рэгу
S Z т^^7Г“°“? ”’ в^в'1 *»~^ а^Тп а «ыуленке руху летам 1650 і 1651 гг
“ nXS°iS Т^ І’еп‘анам ^*’^’ «ойска «0акінула Беларусь і нактравалася на Украіну. Анткфеадальная вайна 1648—Т65І a
Довай часткай ^’ на ЬелаРУСІ была скла
~=
Р асаблівасцяу не дазваляюць ставіць яе на адзін . уз
42 росень з вызваленчай вайной украінекага народа ці сялянскімі войнамі у Расіі. АдааК^м^лардокай^ самая цаатабная адкрытая узброеная барацьба яіжзйвапс слаау Hjyaog^j^n^aSLj^ дас»рук»ыуным уздзе
яняі на гаспадарку краіны і яе дзмаграфхчмаа cjaaoeiama ан~ тыйеадальная барадьба 1648—1651 гг. стала падобна да вялткай спусташальнай вайны. У зоне ваенных дзеянняу загінулі дзееяткі яжяч людзей, былі знішчаны вёскі і маёнткі, папсаваны і папалены храмы, пабураны гарадк і жетэчкі.
Калі у Вялікім княстве Літоуекім на нехалькі гадоу усталявауея унутраны спакой, у Кароне Польскай вайна паміж украінскімі казакамх і палякамі працягвалася і рабілася усё болыі цяжкай. Б. Хмяльніцкі цраеіу даішюгі у Часкоускай дзяржавы, бо еам не мог у гэтай барацьбе nepawarw. Царскі уред, ямі у 1648—1649 гг. ст&віуея да увраінскіх к&закау д&ста«вова варока, цяпер змяніу свае адяссіны да &яльніцка?а. Огала відазочнай магчнмасць внкарысдаць зручную палігычнув сітуацде і, умяшаушыся у камфкісв Украіны з Польшчай, нанесці па І^чы Паслалітай вырашальны удар.
Пасля адлаведнай дапламатычнай і ваеншй падрыхтоукі. афіцыйна укхючыушы у свае квжы і узяуав пад абароку «врмормі украінскага і етмакату. Маскоуская дзярмььа^уц£аі_1.654 г. распачала_ва«ау_супрм» Н»чы_Паспалітай. Лсчоунай яе мэтай быу захоп нов« з®«едГГ^ п^ва'?н*і^^ Зажодмй
Украімы, фыбалшяі. Ведавчы канфееіймыя праблемы Вяяікяга вняетва Лхтаускага, мйскоуекі урад зрабіу стауку на лраваелауцае навеліміцтва Бедарусі, якая стала галоуным тзатраы вазшшк д>«Ашяу« Шматлікія церскія грамагы, вто засылаліся еюды, пераконввлі жыхароу у гуманных мэтах вайны (мауляу, рар ідзе тольхі для абаронк праваслауя, супредь "досаднтелей it ра?сря*алей евятой восточной церквя") і агітавалі пераходзіць М бок маекоускай арміі. Шмат дзе ?акая агітапмя мела пэукы поспех.
Заатаквваушн Беларусь з роэкык бакоу адмачаеова хрымя арыіямі і атрымаусы дапамогу — зяучэнне ухраінсаіх казаsay 1« Заяа»арзнкі— пар Алякеей Міхайлавіч засяродзіу на невялікім тзатры дгеянняу, у Падзвінні і Верхнія Падняпроуі
43
вййека_ла^1Хкз!ьйхліі^малаііш^ мела на пача?
.кУ.1яй^*вЛь^І05ыеот^ Радзівіла, які
адчайна слрабавау абараніцр краіну, але не мог етрымадьнаввсця. Лерамс^на займаючы герад за гораддм, маскоускія вая~ воды за першы год вайнк авалодалі практычка усёй тврыторыяй Беларусі да Дняпра х Дзвіны. Поспеху царскага войска напачатку у пвунай ступені спрыяла лаяльнаець мяоцовага праваслаунага жнхарсзда у в»рагу раёнау Усходняй Беларусі. Аднак стауленйе насальніцтва да заваёунікау хутка мяяялася. Рабувчм ды хапавчы у палон як каталікоу, так і праваслауных, маскоускія ратнікі гіжлікалі партыаанскі рух на занягай хмі тврйторыі. Сялг :кія атрады самаабароны сталі утварацца на усходэе Беларусі у перкыя месяцы вайяы. Узброеныя косамі, ріламі і бердыаамі, яны епрабавалх абараняць свае мястэчкі і вёскі, перашкаджалі заваёуміква эыводзіць у няволв дзяцей і жанчын, нярэдка дапамагалі рэгулярналіу войску Вялікага Княства і ўступалі у адхрыты бой з непрыяцелем. Tak, у ліпені 1554 г. 3тысячны партызанскі аірад з Калеенікаускай вслаеці заатакавау групоўку заявода А, Трубяпкога (не менш 15 ?ыс.), якая збіралася вк?урмаваць Мсціслау, і прычыкіу 8й сур"ёзку» шкоду.
КНІГІ ОНЛАЙН
