Гiсторыя Беларусi
Кароткi нарыс (у 5-цi частках). Частка 2
Памер: 68с.
Мінск 1993
Скрупулёзны падлік выявіу, што існавала недзе 120—140 сялянскіх_павіннасцей. Ка.зшне, не усе у адным уладанні. Але ж хай сабе нава? дзесятая іх частка прыпадала на асобную сялянскуд дастаткова? каб гаварыць ао высокім узроуніэксплуатацыі прыгонных падааных на Беларусі у азначаны час. ■
Калі гаварыць аб прававым становішчы селяніна, то ён быу поунасцю залежны ад феадала — уласніка зямлі. У любы час той I мог адабраць у евайго падданага зямельны надзел, перасяліць яго у іншае месца, запрадаць прыгоннага з усёй маёмасцю, зямЛ£й_і_С!ез_яе_іншаму феадалу, закласці пад пэуную грашовую суму, Карэц — адзінка вымярэння сыпкіх рэчывау у сістэме мер Вялікага княства Літоускага, якая была роуная 102 літрам.
69
ПРЫ Рэтмм лрадстауляючы пакупніху ці крэдытору поунае права ^п’араджайда лёсам селяніна судзіць, караць нават адбімць жыадё. Лрыкладам. пан Іерантм Аусяны у 1688 г. прадау 2 250 злотых свайго прыгоннага з маёнтку Сячэукі Наваградскага ваяводства Лявона Ляшакіна з жонкай і дзвюма санамі Амельянам і Мікітаю па»у Іосіфу Чудоускаму. А ў прадажным запісу, які быу улісаны у кнігі Назаградскага гродскага суда, пазначыу, што эбыу падданага без зямлі на "вечныя" часы, а нік атрымау права распарадаацца сям"ёй Ляшніма як сваёй уласнасцю : здарваць, закладваць, прадавадь, абменьваць.
У 1729 г. берасцейскі ваявода Караль Сапега абмяняуся с лйнскімі семяыі дзве на дзве з бвраецейскімі дамініка
He было ніякіх праблем ва уласнікау у выпадку адсутнасці гмшай закласці на год, два, тры сваіх падаммх пад нвхалькі соцекь ці тысяч элотых. Аперацыя гэта была ^““^®"^*" ваяа. Эдаеш прыгонных атрымліваеа грошы. He пагасіу у крэдыт тэрмін арэнды сялян доужвдца да канчатковага разлтку. S мсціслаускі етольнік Уладэіслау Анферовіч у 1689 г. за 1200 злотых заклау пану Яну Сулкоускалу на адзін ^ »₽“ «““ падданых з маёнтка Касценевічы Ашмянскага паввту : Максіма Іс і«— »»“"**’* •ы ■“"■‘t ■““’ коньмі і ІН.М »««»». пміамя»»» .•“»«* ““““*' 'J* закладныы дагаворы падкрэслівалася, што у у выэначаны час пазыкі арэнда наээаных сялянскіх сем у працягвашіа кожныя наступння тры гады, пакуль доуг не
чым у тання будзе будзе
У
нават ка ці
гЛак прадажнаабменназакладнай кругаверці здараліся драматычныя выпадкі, калі разбіваліся сем"і. Асобна мужыжоняу прадавалі пі здавалі пад заклад. Такое адбылося з небаракамселянінам п| прозвівчу Вярэніч з вёскі калькі разоу звяртауся ён да пана Раецкага, каб той вьдау яму
жонку з вёскі Кашалёва, але безпаспяхова.
Цяжкае эканамічнае становішча да прававая безабароккасць Ч^ е^« , Ч»«ь —— ’«“— >• ”■" ' *“Р“'“ свой гонар і дабра^т.
Буйнейшьм сяляяскім выступленнем на эеларусі у феадальну»
70
епоху было Крычаускае паустанне. На чале яго «any белару«і
зялічкаГмсТхіфПв^ 1690 Г> ^
^cv займеу зж^^ СТа₽
Аддавяскоуны выбралІ Важчыду войтам. Выбар селівчан быу невыпад
аоандатарау і адміністрацыі Крычаускага староства. «.н жсау даетауляу оялянскія скаргі фактычным уладальнікам Крычауацыяы ^зівілк А справа гатаябыла небяспечнал. Па ^1^*^лі прыслужнікі арандатарау, якія затрымлівалі тых, хто W^?
катавалі, кідалі у турмы. Так, у кастрычніку 1731
шчыла вяртауся а Міра ад Радэівілау, куда насіу чарговую скар гу, яго^атршіалі слугі арандатара Крычаускага староства ідал
му. Трохі раяей Вашчыла, як сведчапь дакументы, атршау 150 Храу біэуноы за тое, юо аскеліуся хадзіць са скаргай вжно у Вапшаву Пасля гэтага селіцкі войт доуга хварэу.
^ткі феадальны уці«, вайсковыя пагромы, шляхецкія наеэды пХсілі сялш і простых гарадаан Крычаушчыны УЗТО н* барацьбу супраць прыгнятальнікау. У маі 17 г.
уэначаліу першы узброены сялянскі атрад, ЯКІ паЧа перамогі дзеянні супраць арандатарск^ наймхтау І атрымау першыя перамогі
XI
ГІ
гс
по мо яг
пыхлівык шляхвцкНй войск&м*
Васіль Вашчыла быу не толькі вайсковым кірауніком паустанале і кірауніком, так сказаць, ідэалагічным, палітычнам. Па^танц» выгналі са староства жорсткіх прыгнятальнікауар^
’ узялі y«W ? свае РуКІ’ ^" ПБтанні кіравалня Крычаускім ^ароствам Васіль Вапмыла вцрашау са сваімі паплечнікау арэнду пра^ысловыя прздпры^вн х корчыы. Новьк арандатарау шукал: сярод гараджан, дробнапамеснай шляхты.
I
мі.
ння
пісаных Васілём Вашчылам і іншымі войтаШ. Прычым. кхраукжк паустання стараліся абмяжоуваць эксплуатацьов сялян арандатара
Шэраг дагаворау прадпісвау арандатарам пад пагрозай лакара(канфіскацыі таварау, штрафу) не займаода яввганнвм.
Былі прадугледжаны меры і супраць ліхвярства. Каб прыгонныя
не трапілі у поунуо залежнасць ад ардаарау, сялянм забаране трап л у вялікія сумы гропай і пазачаць многа
шшЛ ор® У ЧМ’” ' / “„„a ж зауеёда датмя
Ібож». Цж „кі пад пагрозай »?«фу
паслабтць феадальны np» „„..iMWTnaimi староства. Яны
супраць злоукыванняу арандатарау ралвчы не адау гаспадарабмзжоівалт ЛІХЗЧ»™. «« S™”» » «^'"^Х „«. „, »««о» првгошм « прв^отм "Н® « ”
ловых прадпрыемствах. сістэяы, што
Авнак барадьба гэтая была накіралана не супраць ’
двнак я cvnnaub яе асобных носьбітау.
OTV» J»»» ^? „ вмяаха рм» «. е»М
паплечніхамі. прагнаулы у пркгонныя ме выступа
пачау шукедь на іх м^аД ’ ^Д^увд^ Сяляне працяглі супраць і^^Прзнды корчмау і
валі плаціць Гадзівілу уее ,$»+«« у тэксце
ппйппвыемствау таксаяа Л®1 РаД іТВІЛУ’ прамысловых пр«дпры j . в„ nftamw і мтаы,
дааР0 з дагззорзу ^^ХХшз «зз «*• ГГХзіл^^^
”“ “’““’ bw“ “"'“■
Каб задушынь паустанне, княз ^ . .. І5 студ3еня 1744 Г
чаушчыну войска са сваей слуцк рэ ‘ сотняу казацкай некалькі сотняу салдат з гарматамі і руху выра
72
2МК^“ ^ “^ Г агкястрэльнай зброі, умі вагінч, *°Й'Час
’ малх вошт вдаэеяня ваенніж д^якняу, д?_
памагаді ім і гарадзкія я^аііні. Галоуная ж наіавісць да прьткягальнінау
зброяй баявой. Taw не лаіскя
* ж дзіуьа, ато радаівілаускае 4
за С^ ^’ ^^ ^7 ^^“W * адккула іх кріХва~
сялянская зброя— была вельмі слаба падмадайана
«=Z ІІГХХ^^"’'^ n9a— ««* ™ fТР ^ атайа^ЛІс* У вёсцы Цфковішча, збг
ралі сілы ® рьктаваліск да новых бітвау. ВасьГватгмгГ 2 оліжэйшыя паплечнікт іван Каппач S п ^
выпрацавалі план буду^^ГбЖ^^^
ДРУГІ раз атакаваць Крычау захапіпГ^ ГУ W ^Р^* прымусіць rcmaxZ bS’3Z^ V ’ ^1^^ эамак * лася 26 студзеня 1744 г ^ ^ настУплеше планава
л™ да№а„„ WXT“ XX™ X’ wA XrsXST “Хв™“ “^“^ ““*=’■"ST & ^“^“^»Х ZXX'
«^ »cXr хх’ х'“
пГеуХсцГ вё^Г^ ^^n^ Da,CTaHM ^icKoyBoaSr**'
« x»m £X»m X!? St “ “’•“J"'™ *ч»«» p » Усхед дсуга гналіся дзве харугвы
73
жаунерау. ^аунеры даекакалі аж да фарпоста, алв схапіць Вашчылу не зіаглі. Йа той час кірауніка наусташя пераслалі з Латакоускага фарпоста на Цімошынскую пагранічную заставу, а потыы і далей — у Старадуб, у Кіеу. Радзівтл накіравау ліст у Кіеусхуа губсрвсзу» канцылярыю э патрабаваннем вцааць яму важака np^ran^''бунтауш^ Д*ё ^фйу гэта было нельга зрабіць. Слачатку патрабавалася вызнайыць паходаанне Васіля Вашчылн.
алі б кірауніка Крычаускага яаустання пачічылі падданым Расійскай дзяржавы — ыаларасіянінам, яго б не ввдалі Гйчы Паспалітай згодна з Вечным міраы 1686 г. паміж суседаімі дзяржавамі. Калі ж аказалася б, што ён беларус, ураджэнец Крытаушчыны, падданы Рэчы Паспалітай, то рускія улады мусілі б выдаць Вашчылу палякам як уцекача. ^ходаатшеЬасіля Зашадлы_чыноунікі расследровая цягаяхна паыіж Старадубам, Кіевам, Пецярбурга» працягвалася з лютага аж да верасня 1744 г. Пакуль перасылыліся лісты, указы, загада, Васіль Ваачыла, якога трымалі пад аховай у Старадубскай крэпасці, цяжка захварэу. Наглядчыг эа кірауніком Крычаускага паустаккя адзначау ; " А хвароба у Вашчылыкрывавы мыт"
ЛНІ*НЯ ^0?® БЯЗНЯ старадубскай турмы рэзка пагоршылася,
Але пагалосак Крычаускага паустання доугім рэхам адазвауся па усёй і'эрыторыі РЬчы Шспалітай. Лраз 4 гада пасля падаей на Крычаушчыне адзін э радзівілаускіх слуг пісау свайцу пану : Гэта ж ва усёй Кароне (гэта значыць Полыпчы) і Літве (гэта эь^чыць Вялікім княстве Літоускім) вдпома Крычаускае выступлен
Буйнае узброенае высі’упленне сялян у 50х гг. ХУШ ст. адбылося на лауднёвьім усходзе Беларусі ва уладашіТ^іленскага капі3£ла_ДкалегН2^ хагаліцк^епіскапе) ТймйлшчдааПЖзьгоск^ вет)^ ХваляЕаннГЧў^ пачалюя яшчэ у 173'6 г, х праптю^Гпе. радынкайі больш даух даесяцігодааяу. Прычынай & быу непасільны црыгнет, які доугі час трывалі сялянв ад адміністрацыі калітула.
У І?б£г. сялянскія хваляванні перараслі ва узброенае выступ
паустанне гайдамакау адбылося на Жытоміршчыне, якая недасрэдна прымыкала да Каменьшчыны. З^ба думаць, што ке выпадаова у гэты ж час супраць сваіх прыгяятальнікау са зброяй у руках выступілх
74
сялянеКамв^ ім выстуішенні адносявда
~энада загад да 7 верасня 1754 г. Пад хапугваў пад к^андаьаннем
аб накіраванні ва >аданн ^ яаг* ^ падаулення сдаянскага выступлення. Напэун * месца дыслакадаі.
вы бйлі адазваны на і не сПЫНілася. У кастрычніку
Аднак, барацьба ва уладаі^ | ^ ^ дзвЮМ харугвам
Р ва уладаяне капітула. На
1 бо Pa
яге 4 харугвы коль
1755 г. сяляке зноу узяліся за
ЯК і год наэад, прыйшлося bW»J«^ падданых не хапхла, гэты раз такой СІЛЫ ^* ^ ^ Каменьшчыну яшчэ 4 харуг
дэівіл цераз месяц накіроу • Панятоускі«. Аднак і та
SeW 70 коннікау на чале са ^^ яуна был0 недастаткова. кой колькасці для падаулення ^Сдзеня 1756 г. Панятоускі павеХГ« L"^^ — ’ “°""“™ ^г^^ К^ ~£ КІ і хаты I накіравал ае супраціуленне войску. Так і ад
эгуртаваупмся, аказаць у Р „пзей Ііамятоускага яшчэ перад былося. “““ i?.4”’
Славечнам. ^7*7^
лу конмікау перайалі у ^^‘^гГІ^дступаць. Спачатку ^' не здолела B^^J^^^ *аРУгвы ака3'
■ступленЯе «ла ме эатым кінуліся ва ^1^
валі некаторае супраціул ’ 4 мЯСТОчка, якое размяшча
нятоускаму ^0^ ^ідя ад Каменьшч^ Тут ён вырашыў залася на адлег^сш 10 “^ * эе чаканая дапамога ад
Трк«аша »а та™ 7/;^ з наяунай сілай ісці супраць Радзівіла, бо у*о не меу
згуртаваушыхся сяяян* вадзіВілаускага войска таксама х
Рыхтаваліся да сустр р Славечна і стваралі там
паустанцк.
у««м»™ ^J мласда ж» далі «™>У "S"™”* S
с j t:r^^^з UaT“; w ’““”“““
75 капітана Ціля. Да таго ж да Оуруча па загаду Радзівіла была накіравана гетмамская міліцыя на чалв з палкоунікам Матавідлам.
Панятоускі са сваімі лвдзьмі внетупіу з Убарці, каб злучыцца пад Оуручам з міліцыяй, а потым атакаваць лагер паустанцау. Пасля аб"яднання пад камандаваннем Панятоускага налічвалася ужо каля 400 чалавек. Гэта былі і гусары, і лёгкая конніца, і пяхота з артылерыяй. 3 гэтай сілай ён мог разлічваць на поспех у сутычцы з сялянскім атрадам, таму адразу накіравауся^д^Славечна^
КНІГІ ОНЛАЙН
