Гiсторыя Беларусi
Кароткi нарыс (у 5-цi частках). Частка 2
Памер: 68с.
Мінск 1993
йрацэс засялення з удзадам беларускага, украінскага, польскага, літоўснага насельніцтва адбываўся ў розных рэгіёяах Занёмання і Ладляшша. Аб гэтым гзвораць тапонімы ^авічы Рус кія", "Кулешы Літва", "Русь", "Ляхі" і іяа. дагазор э Ордэнау 1379 г. йрадугледжваў празы жыхароў Гародзвншчыны паляваць, лавінь рыбу, займаада іішымі промысламі ў Занеманскай пушчы.
У ХУ—яершай аалоьа ХУІ ст. пасля падзелаў Гародзвнскай, .Аврычскал, Пераломскай і інвых пуотаў паміж гаспадарскімі дварамі, а таксама ўладаняямі беларускіх х літоўоніх фвадалаў, паскорыўся npausc эасялвння Свяненскай, Аўгустоўскай, Сувальокай зяывль з удзвлам галоўным чынам йларускага 1 літоўскага этаасу.
Калані эацыйныя працэсы рознай інтэнсіўнаоці развівалхся таксама ў івжых нрыіраяічных рагіёяах, у тым ліяу ў раёнв іірыляці і ў нвкаторых эвмлях паўночназаходанй Бвларусі»
У сярэдзіне ХУ ст. этнічныя бвларусмія эемлі прыкладна ў тры разы перавммлі літоўскія. Па падліках сучасных гіоторыкаў суадносіны агулянай тэрыторыі Аужмаяціі, Іэмаяціі і ўсходнволавяясяіх эямвль ьялікага княства на працягу Х1УХУІ ст.ст. лаўстаюць у такой прапорцыі: 1:2,5 іу сярэдзіна ХІУ ст.)> 1X12 <у пврыяд макоіыальнага пашырэння дзяржаўных мйкаўЛ 1:7 (у сярвдзійв ХУІ ctj.
Увутранав асваанм зямвль Беларусі, што працякала пераважна пад увдзвяннвм сацыяльнаэканачічных *актараў, мвла больш важнав значанвв, чым змншія адносна нввялікія этна'гэрытарыяльныя эмены. йно ажыццяўлялася аляхаы эасялвння лясных і цяк ядастулных мвсц, етварэння ясзых зёсак, мястечак, засваванвя гарадоў, аракладкі шяхоў і інш.
айогія рэгіёны Еаларусі захоўвалі свав эгнаграіічныя аса
81 блхвасцх, якія адлюотроўваліся ў характяры расоялвняя, знешнім выглядзе .іасялвнняў, кылля, некаторых рысах гасладарчабытавога ўкладу. Нввялічія даояденні, дрыстасаваныя да ўмоў азёряажравага рэльа^у, быхі харакгЕрны.«х для ііолацкад і Віцвбскай аямвль. шматдворныя сёлы б:хлх раслаўседдадк на нсўдкі Бвларусі. НаЛбольш заселенам чаогкал яа было ўзвышанае бврасцвііска.9 Лалвсзв. Далвй на ўсход, асабліва за .Іціччу і Убарцк, ■ірасціраліся вялікія малазаселаныя ярасторы лнсо? і багнаў. йысояам шчыльнасцю рассяланчя адрозніваліоя заходнія давбіы кВаўяавыскі, Гародзенскх, Лідснх, Ашянряі). / ійагхлёўскія ладннлроўі, нк j ва ўсёй оярэдннй цалаое, параваяаў скучанагне здавы тші рассялання.
ноліэгнічны характар наовльніцвва йялілага княства Літоўокага, адрозненяі ў тэрытарыяльнаад/чізістрацыпным, празавш становхшчц зямаль Б@ларусі( нваднолькавы ўзровань асвазння« засаленаоці розяых рзгіёнаў і іоыя ректаоы абумовілі адначасовае рззвіцдё раэнатшных этнааб’яднальнух працэоаў. 3 аднаго боку арэалам хх лраяўлання былх сальсяхя абшчыны» ое~ льскія і гэрадскія дасялвннх* воласцх. павйту, замлх» Гэта знаашло адлюстраванав ў раслаўсвдлвнаі аддаведных этнанімічных ч/ормаў Сдрапойчычане", "чачэрана", "бврасцяае", "случа~ на", "палачане" і інш.). 3 другога боку кансалідацця і інтэграцыя насальнхцтэа на больш шырокай аснова лраходзілі ў асобных больш важнйх гвагра^ічных і тэра.'арыяльнцх рэгіёаах (заходнія звмлі Бвларусх( усходняя Бзларуоь, Ладвссв, ііадляшша), а гаксама аходлівалі ўвась усходнэславянскі этнас Кеяотва, аб’яднаны агульнасцю даходжання і іістарычных градыдый.
Станаўланнв і развхццё оаларусхак народнасді драходзілх ў складаных грамадска~палхтоічных умовах. J параўнанні з этадам ^садальнал дробнасхіі Зялідаа княсгва Лхтоўскаа прадстаўдяла яовы ўзровань далітачнад, дздрваўнай і сацчяльяааханамічнай арганізаші зямель. Судольнаа супрадьотаянда народаў Дялікага княства Лхтоўскага мапголататарскілі аабагзм, агоэсіі Ордзна, даршараднао значэнна ўсходнаславяяскіх зямаль у экада«хчным, грамадскалаліТ:»чным і яулмурным кыцці Княства малі дазітыўныя ацніхі ў этнакансалідацыйных і інтэграцыйяых драцэсах. Фарміраванню баларускаі; народнасцх садзвлліча^ ла шырокае выкарыстоўванне стараббларусЕад ^"pycKati"; мовы
8г х дісьмвннасці ў. двяржаўнш сдрававодствз, грамадокім жыцці, міжэтнічных кантактах.
J тоа на час у ноэым дзяржаўным ч>армхраванаі > нвадаароднш да этнічнаму складу насальніцтва, узроўню аацыяльяаэ«анамічнага, далхгычдага, кулыуряага развіодя залоўваліся шмат янхя лршшеты фвадальдан дробнасдх, аў'ванадія неяаторых бушых зямвль Баларусі і Украіны, йрацэсм ^рміравання баларуозам народнасці асабліва ўсьлдняла адміністрацыанатэрытарыяльнае адасабленне ед іяшых зямаль Бвларусі аначнай яа часткі ў межах так званад Літоўсааа зямлх. /ніфійацыя адміяісхрацшяатэрытарыяльнаа струятуры. якая адбыдаоя ў выніку акыццяўлення адмінхстрацынных рздорм ХУч)яредзіаы Х/і or. мала што змяяхла ў гэтым плаяа.
У грамадскадалітйчаым шцці Баларуоі і ўсяго Звдікага княотва Літоўскага іу розных суадяосінах у роэныя гіотарычныя дврымды) навіраліся як аб’яднальныя, так і овдаратыоцкія тэндэнцыі. / іх адлюстроўваліоя інгарасы ўсіх прывілеяваных саслоўяў, внрхоўнад улады дзяржавы, мшцовых ^аадалаў. Лрацвоам «армаввння беларуская народнасці ііарашкадвалі этнарэлігій ныя і грамадскапалхтычныя суннрэчнасці, абумоўлвныя некаторші тэндэнцынмі ў аввяцвь і ўнутранай далітыцы кіруючык колаў Вялікага кнногаа Літоўскага.
Стацаўлвнна і развхццё беларускаа народнаоці праходзіла гаксама дад уздзвяннвм уласна этнічных ^аквараў. йажаўк ролю адыгрывала зтнаганатычназ роднасць усходнволввянакіх (аырам кажучы і олавянокіх) народаў, гістарычныя традыцыі. На чрацягу смгоддзяў на землях уоходніх славян эахоўвалізя вцра зяая моўная блізасць, адзінсгва веравйэаання <у нвваторыя д»р^іуды нвваг адэіная цардоўная мхтрадолхяЬ многія рыоы мшівтнхчнаа саыасвндомасці, развіваліс.і экана.чічныя і духоўаыя оувязі.
Добач з сэтш аачв у дерыад ^аададьаад адаооблвнаоці буяных княстваў, накшгалх ііодацкага, узнікнвнне аовых фявдад»аых цэніраў, нкія звязвалі больш моцнымі далітычнымі і саць.Яльна~а#аймічшші оувяаямі пэўныя рэгіёю* povi гаредоу, развіццё магэрыяльнай і духоўнай кульгуры стваралі ўаўграныя церадуыовы для церыіравання ўсходаасдаваяокіх народнасцнў.
дежную ролю ў фармаванні беларускам народнасці адыгрывалі сацыяльныя ^ак.ары.
83
Узнаўленна матэрыяльных кадаоўнасцай і самога насальніцтва, як вядша, неабходны для іонавання ўояляка.й эінасацыялонай оуподьяасці. Лрагрэс у выгворчасці ўздзайнхчаў на фармазаяна оаслоўнайласазад отруіыуры этнасу, забнслечваў узраставчае зтнакулыурнаа і гаспадарчаяультурнаа адзінства народяазді, зызяачаў многія дэлйгра^ічныя змены.
Натуральяая гаодадарка, як і раяай, паяавала ў эканоміды Беларусі ХУ—ХУІ ст.ст. , але таваряагроаазыя адкосіны ўсё ў большай стулані ўдзвйяічалі на лрацзо окладвання народнасці., Пры ўсёй важааоці знешяіх зяосія, яяів йрыкметна ўплызалі на рост таварнага абароту і раззіццё экакомікі (аб чым сзедчаць отанаўланяв ^льзарачнай схстэмы, павелічэнна экспартяаімдартных адерацый), у гісторыкаэтнічным плане найбольш значную родю адыгрызаді ўнўтраяыя гаспадарчыя оувязі. Нны садзалнічалі інтэясіфхкацыі разнасмйяых унутрыэтнхчных, экаяамічных, оацыяльных, уласна зтнічных каягактаў, этнакулыурнай, моўнай інтэграцыі, нхваліравалі некаторыя гасдадарчкя і бытавыя адрознеыні,. . .
Эканамічяыя сувязі ўзаемадзелні''алі на розннм зтнатэрыта'рыяльным узроўяі. Дзякуючы грамадскаму дадзелу працы, сельояая гаспадарка ўсё больш уцягвалася ў гандлезы абман з гарэдамі. Вакол буйных гарадоў складваліся лакальныя рынкі, што, у прыватнасці, абумозіла доўгае ісяаванне мясцовых мар побач з даотудозым раодаўсаджаяяем гандлёзазымяральных стандартаў. Некаторыя з адошнхх былі ўзая^неіш ў Огагутах йнлікаха дняства. На Баларусі ў якарці мясдовых аб’ёмяых wap, надрыялад, выкарыст.оўваліся бочкі і лаўбочкі "менская", "лукомльсная", "з.ядро дхяскаа", "берасцедскае", вагі і берказоц "лолацкіе" і інш. Разам з тым устойлівасць лакальнай матралогіі дэўным чыяам адлдотроўвала слабасць лрацэсу развіцця эканамхчнай судольяасці х зэязанай з хм этнічнай інтэграцыі. Некаторая унхфікацыя ў маштабах дялідага княсгва Літоўскага была дасагнута дврш за ўсё ў аообяых загавых адзінках і ў грашовай сістэме.
Пераадользанню лакальна.й замкнутасцх садзбйнхчалі гаядлёзря оузязі паміж гарадамі і іх удзел у рэгіянальным і транзітным гаядлі. .У ХІУ—ХУІ ст.ст. узрасдо зяачэнна буйных гарадоў Баларусі (Полацк, Бнрэсце, йгілёў, Гародна, Віцабск
~ 84■“
і інш.) 8К вавных пунктаў лалітычных, сацаяльнаэланамхчяых і культурных сувязяў беларуо.ліх зямаль» Імклівц рост колькаоцх мяотэчак у ХУІ ст. быў выяікак далайшага раззіцця таварнаграшозых аднооін, уцягвання ў іх. новых тэрыторый.,
У гааграфічных умовах Беларусі. важную р.дю ў оіогэме гандлёвых камуні.кацый адыгрызалі рэхі, якхя зыкарыстоўваліся таксама і ў зімні чао» лрыкмэтна падыраласях змянілася ў ХіУ—хА ст.ст. сетка асяоўных сухапутных дарог, у. тым ліку найболыа занных гандлёвых камунікацый, ато звязвалі эемлі. Беларусі S ііаўночнаУсходяяй і ПаўночнаЗаходняй руссю, Літвой) Уяраінай, Нольшчая»
Новы ўзровзнь оацыяльнаэканамічвых адносін выяўляўся. таксама і ў развіццх оаслоўяакласазай отруктуры. Да сярэдзіяы ХУІ ст. уоа асяоўныя класы і саслоўі беларускай народнасці як цэласнага этнасацыяльнага арганіэма дасягнулі ўзроўня сталага феадальнага грамадства. Афармланна панувчага класа ў шляхацкаа саслоўе было замацавана ў Огатутах Вялікага Яняства 1529, 1566, 1588 гг., агульназамскіх дрызілаях, сеймазых пастадовах; саслоўная каноалідацыя і лравы мяшчан — у магдэбургокіх граматах. Сялянства ў ХУІ сі. канчаткоза дараўі’дарылаоя ў адзінае саслоўеклас.
У лрацэоа сацыяль.наэканамічнага, палхтычяага. і кулдтурна~ га развхцця баларускдх зямаль б.ольш разнартайныц сталх яуль~ туряыя сувязі мміж іж’ Мвогімі агульнымі рыоамі адзначаны вуояая народная творчасць і літаратурныя гворы, яародныя ласні і танцы, абрады, маомцтза і рамяство і г.д.
Супольнасць бадарускай дультуры асабліва зыразна выявхлася ў станаўлапні. і развіцці беларускай яароднай х літара?ур~ най мовы» Спецыфічяыя рыоы беларуокай мовы пачьшаюць узахкаць эдаўна — яа пазней ХШ ст«
Характ.зряыя рыоы баларускай~мовы ^дзаканна,. цаканна, цвёрдаа "р" і інш.) ластулова драні^юцр у дсмяікі. дісывняасці ХІУ—ХУІ or.es. Асноўныя іэндэндыі ў раззіцці беларускай літаратурнай мовы зяайшлі адлюстразаняа ў свацкіх мастацкіх творах, ваанных і гіоіарычяых адозесдях, у бвларускх.х дегаліоах, справаводст.ве., У Мвньшай стулені ў царкоўяарэлігілнай (аоабліва літургічнай і кананхчнай) пісьмаянасці. Галоўаы напрамак у развіцці беларускай літаратурнай мовы ў УШ ст.сг. вызяачаўся эацверджанявм у ёй граматычных і лакоічаых ®орм
КНІГІ ОНЛАЙН
