Гісторыя Беларусі: XX ст.
Вучэб. дапам. для 10—11-х кл. сярэд. шк.
Выдавец: Народная асвета
Памер: 349с.
Мінск 1993
жыццядзейнасці. Але надзеі на тое, што ажыўленне кааператыўных прынцыпаў у калгасным жыцці паслужыць паляпшэнню іх гаспадарчай дзейнасці, на самай справе не ажыццявіліся. Таму важным у цяперашні час. побач з абаронай калгаснай дэмакратыі ад умяшання каманднага дзяржаўнага кіравання, з’яўляецца ўтварэнне ўмоў для развіцця і іншых форм гаспадарчай дзейнасці ў сельскай гаспадарцы. Толькі ліквідацыя вытворчай манаполіі калгасаў і саўгасаў і шырокая вытворчая канкурэнцыя ў аграрным сектары павінны даць адказ на пытанне аб іх далейшым лёсе.
Сацыяльная сфера. Становішча ў сацыяльнай сферы заўсёды знаходзіцца ў прамой залежнасці ад стану эканомікі і той палітыкі, якую праводзяць органы дзяржаўнай улады. На Беларусі ў другой палавіне 80-х гг. працягваўся рост эканомікі. Нацыянальны даход рэспублікі павялічыўся за 1986—1989 гг. на 3,5 млрд рублёў, адсюль павысіліся і рэальныя даходы насельніцтва. Пры нязначнай інфляцыі, якая ў той час, на думку кіраўнікоў, наогул адсутнічала, і ўстойлівых цэнах заработная плата рабочых і служачых у народнай гаспадарцы за 1986—1989 гг. павысілася амаль на 30 %, аплата працы калгаснікаў — на 32 %. На 32,4 % павялічыліся выплаты насельніцтву з грамадскіх фондаў спажывання. Падняты былі стаўкі заработнай платы і службовыя аклады педагагічным работнікам агульнаадукацыйных школ, сярэдніх спецыяльных, вышэйшых і прафесіянальна-тэхнічных навучальных устаноў і інш. У вытворчых галінах народнай гаспадаркі ажыццяўлялася ўвядзенне новых умоў аплаты працы — за кошт сродкаў, заробленых самімі прадпрыемствамі.
За гэтыя ж гады было пабудавана і ўведзена жылля на 24 % больш, чым за папярэднія чатыры гады. Амаль 2 млн чалавек палепшылі за гэтыя гады жыллёвыя ўмовы. Пашыралася будаўніцтва школ, бальніц, устаноў сацкультбыту. Выпуск тавараў народнага спажывання ўзрос у 1,3 раза, павялічыўся і аб’ём рознічнага гандлю.
Галоўным дасягненнем у сацыяльна-эканамічнай сферы гэтых гадоў з’яўляўся перш за ўсё пачатак пераарыентацыі эканомікі на сацыяльную сферу. Упершыню за многія гады вытворчасць прадметаў спажывання (група Б) пачала апярэджваць вытворчасць сродкаў вытворчасці (група А). Ствараліся рэальныя Mar-
чымасці падпарадкаваць вытворчасць інтарэсам і патрэбам працоўных, пераадолець узрастаючую сацыяльна-эканамічную напружанасць. Аднак ва ўмовах незакончанасці пераходу ад каманднага кіравання вытворчасцю да эканамічнага, перапляцення старых і новых форм кіраўніцтва карэннага пералому ў пераводзе эканомікі на якасна новы ўзровень, які адпавядаў бы дасягненням развітых краін свету, не адбылося. Выявіліся недастатковая канкрэтнасць у фармуляванні эканамічнай рэформы і асабліва шляхоў яе ажыццяўлення, узмацненне рэстаўратарскіх тэндэнцый у кіруючых колах рэспублікі, непрадбачаныя цяжкасці, якія ўзніклі на шляху канверсіі ваеннага комплексу вытворчасці, а таксама інертнасць мыслення людзей, якія былі заняты вытворчасцю, пагаршэнне агульнага настрою працоўных у сувязі з пагаршэннем іх матэрыяльнага дабрабыту і ўзмацненнем інфляцыйных працэсаў.
Нязмерную шкоду нанесла рэспубліцы аварыя на Чарнобыльскай АЭС 26 красавіка 1986 г. Яе эканамічны ўрон ацэньваецца ў дзесяць гадавых рэспубліканскіх бюджэтаў, а вынікі для здароўя людзей наогул непрадказальныя. Радыеактыўнымі нуклідамі забруджана пятая частка тэрыторыі рэспублікі, на якой пражывае больш за 2 млн чалавек. 3 гаспадарчага абароту выведзена 300 тыс. гектараў сельгасугоддзяў, а недабор сельгаспрадукцыі за 1986—1990 гг. склаў 3,5 млрд рублёў (у цэнах таго часу).
Для перасялення жыхароў з зоны павышанай радыяцыі да сярэдзіны 1990 г. было пабудавана 173 пасёлкі, у якіх узведзена 11 тыс. кватэр і дамоў прысядзібнага тыпу. Тысячы кватэр перададзены перасяленцам у гарадах і іншых населеных пунктах. Адселены з небяспечнай зоны дзесяткі тысяч людзей. Для гэтых, а таксама аздараўленчых мерапрыемстваў у рэспубліцы выдаткавана і плануецца выдаткаваць дзесяткі млрд рублёў.
Мабілізацыяй сіл і сродкаў на пераадоленне вынікаў Чарнобыльскай катастрофы, побач з урадам рэспублікі займаліся грамадскія арганізацыі, дабрачынныя таварыствы, спецыяльны Дзяржаўны камітэт Беларусі. Арганізавана міжнародная экспертыза вынікаў катастрофы і дапамога ў іх пераадоленні. Неабыякавай у гэтай справе аказалася ААН. 6 лютага 1991 г. Вярхоўны Савет Беларусі прыняў Заяву ў сувязі з прыняццем на сесіі Генеральнай Асамблеі ААН рэзалюцыі «Міжна-
роднае супрацоўніцтва ў справе змякчэння і пераадолення вынікаў аварыі на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі». Ад імя беларускага народа Вярхоўны Савет выказаў глыбокую ўдзячнасць усім краінам-членам ААН за прынятую рэзалюцыю. «У маральнай і матэрыяльнай падтрымцы,— гаворыцца ў заяве,— мы бачым глыбокі сэнс, праяўленне новага палітычнага мыслення, зацвярджэнне ўзаемадзеяння паміж дзяржавамі на аснове агульначалавечых каштоўнасцей і гуманістычных прынцыпаў, умацаванне духу партнёрства і развіццё новых форм міжнароднага супрацоўніцтва».
На сацыяльнае становішча грамадства непасрэдны ўплыў аказвае і экалогія. На Беларусі з-за забруджання атрутнымі рэчывамі атмасферы, водных крыніц і глебы экалагічнае становішча ў 80-я гг. усё больш абвастралася. На сярэдзіну 80-х гг. шкодныя выкіды ў атмасферу прамысловымі прадпрыемствамі, аўтамабільным і чыгуначным транспартам склалі каля 3 млн т у год. Узровень забруджання рэк і вадаёмаў, а таксама глебы ў выніку сельскагаспадарчай дзейнасці, сцёкаў неачышчаных або недастаткова ачышчаных вод у рэспубліцы дасягнуў крытычнай мяжы.
Пад канец 80-х гг. становішча некалькі стабілізавалася, спынілася нарошчванне аб’ёмаў скідвання і выкідаў. Паўстала задача, каб дабіцца іх скарачэння. У гэтых мэтах былі пашыраны паўнамоцтвы Дзяржаўнага камітэта Беларусі па ахове прыроды, распрацаваны і прыняты ў 1989 г. «Асноўныя напрамкі аховы і аздараўлення навакольнага асяроддзя і рацыянальнага выкарыстання рэсурсаў Беларусі на 1991 —1995 гг. і на перспектыву да 2000 года». Распрацавана была таксама Рэспубліканская праграма аховы навакольнага асяроддзя на гэтыя гады. Аднак поспех гэтых планаў і праграм залежыць перш за ўсё ад таго, як хутка эканоміка зможа выйсці з крызісу, а таксама ад таго, наколькі кожны жыхар рэспублікі, ад школьніка да пенсіянера, прасякнецца адказнасцю за захаванне навакольнага асяроддзя і перш за ўсё прыроды.
На рубяжы 80—90-х гг. у сувязі са спадам вытворчасці, нязмерным ростам цэн, высокім узроўнем інфляцыі становішча ў саііыяльнай сферы ў рэспубліцы рэзка абвастрылася. Узровень жыцця большасці насельніцтва значна знізіўся, а многія наогул аказаліся за мяжой беднасці. Такія ахвяры патрабаваліся ад народа, які так наіўна і доўга верыў партнаменклатурнай уладзе,
за злачыннасць якой зараз павінны расплачвацца.
Народу неабходна зрабіць з гэтага горкага вопыту вывад аб тым, што надзеі на рынак, як і раней на светлую будучыню, маюць падставы аказацца чарговай пасткай, рынкам наменклатуршчыкаў. Есць ужо і тэарэтычнае абгрунтаванне гэтага — рэгуляваны рынак. Таму для працоўнага люду выйсцем можа быць толькі поўная перамога дэмакратыі, якая і павінна стаць палітычнай базай пераходу да рынку. Урад рэспублікі, на чале якога стаіць В. Ф. Кебіч, прызнае сваёй перша-; чарговай задачай правядзенне радыкальнай эканамічнай рэформы. Аднак у адносінах да рынку ўрадавая палітыка, як і палітыка Вярхоўнага Савета, не вызначаецца выразнасцю і паслядоўнасцю, таму рэспубліка не застрахавана ад новых хібоў.
Заданні. 1. Растлумачце, чым была выклікана неабходнасць карэннай эканамічнай рэформы. 2. Раскажыце, у якім напрамку вяліся пошукі шляхоў эканамічнай рэформы ў другой палавіне 80-х гг. 3. Растлумачце, у чым заключаліся цяжкасці правядзення рыначнай рэформы на Беларусі. 4. Падвядзіце вынікі пераўтварэнняў у эканоміцы ў 1986—1992 гг. і вылучыце перспектывы пераходу да рынку ў рэспубліцы. S. Раскажыце аб становішчы ў галіне сацыяльнага развіцця Беларусі ў 1986—1992 гг. 6. Растлумачце, чым выклікалася неабходнасць дэмакратызацыі на вытворчасці і які напрамак яе развіцця.
§ 49. Пашырэнне міжнародных сувязей. Набыццё дзяржаўнай незалежнасці
Павышэнне актыўнасці Беларусі ў дзейнасці ААН. Дэмакратызацыя грамадскага жыцця, пераўтварэнні ў эканоміцы і сацыяльнай сферы прывялі да ўсталявання новага палітычнага мыслення ў сферы міжнародных адносін, прызнання рашаючай ролі агульначалавечых каштоўнасцей. Гэтыя каштоўнасці існуюць рэальна і вызначаюцца агульнапрызнанымі міжнароднымі дакументамі, перш за ўсё Статутам ААН, дэкларацыямі, пактамі, канвенцыямі, рэзалюцыямі, якія прыняты і якіх прытрымліваецца пераважная большасць дзяржаў свету. Іх прызнанне і строРае выкананне, no634 з пастаяннымі пошукамі шляхоў вырашэння ўсіх пытанняў, якія ўзнікаюць на шляху ўмацавання міжнароднага міру, недапушчэння новай вайны, прывяло да павышэння ролі ААН. У гэтай сувязі больш спрыяльныя
ўмовы склаліся і для плённай дзейнасці ў ААН Беларусі, тым больш што і ўнутры Савецкага Саюза складваліся спрыяльныя ўмовы для пашырэння міжнароднай дзейнасці рэспублік Саюза.
Да распаду СССР Беларусь праводзіла ўзгоднены з ім знешнепалітычны курс, які ў апошнія гады істотна змяніўся. Крытэрыем эфектыўнасці, грунтоўнасці знешняй палітыкі стала адэкватнасць яе мэт і прынцыпаў грамадскім ідэалам і каштоўнасцям, спадзяванням і надзеям людзей. Такімі мэтамі ва ўмовах, калі ядзерная вайна азначала б пагібель усяго чалавецтва, з’явілася перш за ўсё стварэнне ўсеагульнай сістэмы міжнароднай бяспекі. 3 гэтай прынцыпова новай ініцыятывай на XLI сесіі Генеральнай Асамблеі ААН (1986 г.) выступіла разам з іншымі краінамі і Беларусь. У 1987 г. на XLII сесіі Беларусь стала ў ліку іншых краін аўтарам мемарандума і прынятай рэзалюцыі аб усеагульнай сістэме міжнароднага міру і бяспекі. Рэзалюцыя прызнала важнасць новага палітычнага мыслення для ўсіх краін свету і прыярытэт агульначалавечых каштоўнасцей у міждзяржаўных адносінах, вызначыла шляхі забеспячэння надзейнай бяспекі для кожнай краіны і ўсіх краін на аснове канструктыўных сумесных намаганняў і пошукаў узаемна прымальных рашэнняў. У апошнія гады Беларусь выступала таксама ў ліку сааўтараў па рэзалюцыях аб раззбраенні, умацаванні мер даверу, праве народаў на жыццё ва ўмовах міру, па Дэкларацыі аб барацьбе з апартэідам і інш. Гэту палітыку рэспубліка паслядоўна праводзіла і ў шматлікіх міжнародных арганізацыях. Яна з’явілася ўдзельнікам амаль 160 дзеючых міжнародных пагадненняў і актаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
