КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Часта звярталася В. Гаўрылюк да анімалістычнай тэматыкі. Яе пеўні, коні, буслы, паўліны значна адрозніваюцца ад традыцыйнай саламянай пластыкі з простымі прыёмамі пляцення і абагульненымі статычнымі формамі. Майстрыха знаходзіла і смела выкарыстоўвала новыя тэхнікі пляцення, вар’іравала традыцыйныя, дасягаючы значнай дэкаратыўнасці і вобразнасці. Яе творы паклалі пачатак цэламу напрамку ў сучасным беларускім саломапляценні. У творчым актыве В. Гаўрылюк — шматлікія вырабы утылітарна-дэкаратыўнага характару: шкатулкі, хлебніцы, кошычкі, сумкі. Майстрыха ўмела перапрацоўвала традыцыйныя формы вырабаў у адпаведнасці з сучаснымі патрабаваннямі, узбагаціла іх дэкаратыўны бок, адначасова захоўваючы характэрны нацыянальны каларыт. У жаночых сумках акрамя традыцыйных відаў пляцення яна прымяніла ручное саламянае ткацтва, увяла каляровыя ніткі, лён, скуру, дрэва. Умелае спалу- чэнне гэтых матэрыялаў, арыгінальная сучасная форма забяспечылі саламяным сумкам пастаянны попыт. Праўда, у сярэдзіне 70-х гадоў на яго паўплываў адпаведны напрамак моды, часова сумкі былі зняты з вытворчасці, але ў пачатку 80-х гадоў заўважаецца новы рост цікавасці да іх. Майстрыха зноў стварае серыю арыгінальных, сучасных рэчаў. На Магілёўскай фабрыцы мастацкіх вырабаў традыцыі саломапляцення прадаўжае К. Арцёменка. Яе творчасць вызначае яркае творчае мысленне, свабоднае валоданне матэрыялам і тэхнікай пляцення. Многімі сваімі рысамі яна блізкая да творчасці В. Гаўрылюк. Гэта тлумачыцца як агульнасцю традыцый, на якія абапіраюцца майстрыхі, так і пастаяннымі творчымі кантактамі. У той жа час работы К. Арцёменка маюць і пэўныя адрозненні. Яна смялей выкарыстоўвае дасягненні прафесійнага мастацтва, яе работы больш дынамічныя, сюжэты, як правіла, сучасныя: «Ураджай», «Хлеб-соль», «Жніво», «Звеннявая», «Загад». Так, у апошнім творы адчуваецца яўны ўплыў жывапісных і скульптурных твораў прафесійных мастакоў, але майстрыха здолела па-свойму, у новым матэрыяле перадаць досыць складаную сцэну развітання. Дынамічны паварот фігуркі каня, псіхалагічна дакладныя вобразы юнака і дзяўчыны сведчаць пра адмаўленне яе ад сухіх статычных формаў, характэрных для некаторых ранейшых работ К. Арцёменка. Імправізацыйны падыход, ярка выяўленая дэкаратыўнасць, дынаміка ўласцівы цыклу твораў, прысвечаных жанчынепрацаўніцы. Акрамя саломы майстрыха шырока ўжывае каляровыя ніткі, точаныя драўляныя загатоўкі з падфарбоўкай, нават штучныя матэрыялы, умелы падбор і далікатнае скарыстанне якіх не супярэчыць агульнаму характару кампазіцый. Адзін з найбольш выразных твораў гэтай серыі — трохфігурная кампа- зіцыя «Ураджай», да якой майстрыха звяртаецца часта. Гэта пераважна выставачныя работы, часам да паўметра ў вышыню, якія адлюстроўваюць трох жанчын на агульнай падстаўцы, што трымаюць у руках снапы жыта, ільну, бохан хлеба. Дэкаратыўнасць фігур дасягаецца кантрастным спалучэннем дробнага зубчастага ўзору пляцёнак, што імітуюць тканы і вышываны ўзор, з гладкім рэльефам касцюмаў. У 1976 — 1977 гг. К. Арцёменка выканала серыю работ анімалістычнага характару: «Зубр», «Певень», «Дзік», «Ліса», «Мядзведзь» і інш. Узмоцненую дэкаратыўнасць творам надае характэрны мастацкі прыём — здрабненне доўгіх пучкоў саломы, якія хаатычна тырчаць ва ўсе бакі ці ў пэўным парадку ўкладзены на тулаве. Жывёлы нейкія ўскалмачаныя, натапыраныя, і ў многіх фігурках (зубра, мядзведзя) такі мастацкі прыём досыць дакладна адпавядае вобразу. Вузкая вітая пляцёнка выразна кантрастуе на гэтым фоне, надае творам дэкаратыўнасць. У многіх фігурках адчуваецца пэўны ўплыў кніжных ілюстрацый, мультфільмаў: мядзведзь гуляе ў хакей, певень ідзе на рынак і інш. Аднак творчыя адносіны да вядомых сюжэтаў не даюць падстаў адносіць гэтыя работы ў разрад пераймальніцкіх. К. Арцёменка падрыхтавала на Магілёўскай фабрыцы шмат майстроў, якія творча прадаўжаюць традыцыі мясцовага саломапляцення. Асабліва вызначаюцца работы В. Тарасава і Л. Фамінавай. У творчасці іх заўважаецца яўнае наследаванне майстэрства К. Арцёменка, але адчуваецца і ўласны стыль, індывідуальны почырк, што праяўляецца ў болыпай свабодзе і артыстызме імправізацыі, дынамізме і экспрэсіі кампазіцыі, смелым увядзенні бяросты, каляровых нітак, ільну. Творы Л. Фамінавай («Песняры», «Пралля», «Балерына») вызначаюцца характэрным тэхналагічным прыёмам: асноўны аб’ём будуецца з прашытага саламянага «палатна». што дазваляе свабодна вар’іраваць формы, дабівацца выразнасці і дэкаратыўнасці твораў. В. Тарасаў стварае аднафігурныя кампазіцыі для масавага тыражыравання («Салістка», «Гітарыст», «Скрыпач», «Лыжнік»), аздобленыя бяростай. Праўда, часам яе прымяненне бывае празмерным, што зніжае мастацкія якасці асноўнага матэрыялу, затушоўвае яго прыгажосць. Своеасаблівы напрамак у саломапляценні выпрацаваўся на Хойніцкай фабрыцы мастацкіх вырабаў. Мастак фабрыкі Э. Назаранка распрацавала цэлую серыю насценных масак-пано: «Сава», «Кажан», «Зубр», «Казёл», «Ліса» і інш. Гэта новая, цалкам сучасная з’ява ў мастацтве саломапляцення, хоць развілася яна на аснове трыдыцыйных тэхнік выканання з выкарыстаннем вітой пляцёнкі і пляцення «ў зубчыкі». Асновай вырабу служыць выразаны з кардону стылізаваны сілуэт жывёлы, на які ў пэўным парадку наклейваюцца саламяныя сцябліны і па контурах прашываюцца ніткамі. Дэталі падкрэсліваюцца плеценымі стужкамі, скуранымі ўстаўкамі, металічнымі гузікамі. Выкарыстоўвае майстрыха і новыя віды саламянага дэкору: коса зрэзаныя сцяблінкі саломы, шчыльна ўмацаваныя на аснове, нагадваюць пер’е птушак ці поўсць жывёлы, адначасова ствараючы характэрны арнаментальны малюнак. У 70—80-я гады шырокую вядомасць набыла творчасць мінчанак Т. Агафоненка, Л. Главацкай, Т. Паўлоўскай, Л. Лось, якія ўзнялі мастацтва саломапляцення на новую вышыню. Іх работы ўражваюць незвычайным дэкаратыўным багаццем, віртуознасцю выканання, жанравай разнастайнасцю, творчай своеасаблівасцю. Асноўная тэматыка творчасці Т. Агафоненка (дачкі В. Гаўрылюк) — анімалістыка. На першым часе стылістыка яе работ складвалася 238. Т. Агафоненка. Каляднікі. 1979 пад яўным уплывам творчасці маці і іншых майстроў саломапляцення. Але хутка яна выпрацавала ўласную арыгінальную стылістыку, якая значна ўзбагаціла дэкаратыўны бок твораў. Тулавы фігурак майстрыха суцэльна пакрывае своеасаблівай «луской» з саломінак ці абкручвае пляцёнкай «у зубчыкі», і гэта з’яўляецца не толькі імітацыяй поўсці ці пер’я, але і стварае арыгінальны дэкаратыўны эфект. Яе кароўкі, козлікі, баранчыкі, конікі, пеўні, паўліны нагадваюць казачныя персанажы, у іх пышныя, хваліста закручаныя хвасты і грывы, крутыя рогі, прысадзістая, устойлівая пастава і нават нейкі рахманы, дабрадушны выраз. Т. Агафоненка спрабуе выйсці за рамкі камернасці, звяртаючыся да задач манументальна-дэкаратыўнага характару. Так, для Музея беларускага народнага мастацтва ў Раўбічах яна выканала трохфігурную кампазіцыю «Каляднікі», якая ўражвае не толькі памерамі (у натуральны чалавечы рост), але і незвычайным багаццем і разнастайнасцю тэхнік і прыёмаў пляцення. Блізкая па характары і творчасць Л. Главацкай, якая таксама аддае перавагу анімалістыцы. Прымяняючы новыя віды дэкору (розныя зрэзы саломінак, спіралькі, петлі, драбленне), майстрыха дабіваецца арнаментальнай разнастайнасці і своеасаблівай каларыстычнай поліфаніі,. хоць у цэлым яе работы больш статычныя, чым у Т. Агафоненка. Асабліва характэрныя і найбольш любімыя сюжэты Л. Главацкай — алені. Іх рогі нагадваюць незвычайнае галіністае дрэва, вырашанае простым і арыгінальным мастацкім прыёмам — злучэннем кароценькіх сцяблінак, нарэзаных так, што іх канцы прыпадаюць на каленцы з вузельчыкамі-патаўшчэннямі. Веерападобныя хвасты пеўняў і паўлінаў аздоблены зігзагападобнымі пляцёнкамі, лапкі нагадваюць шматканцовую зорку. Удалым спалучэннем саломы з іншымі расліннымі матэрыяламі вызначаюцца анімалістычныя работы Т. Паўлоўскай. Навыкі рамяства яна ўнаследавала ад маці (Т. Агафоненка) і бабкі (В. Гаўрылюк), і на пачатковым этапе яе творчасці адчуваецца яўны ўплыў вядомых майстрых. Выпрацоўка ўласнага стылю звязана з шырокім выкарыстаннем чароту, сітніку, палявых траў (ціма- 239. Л. Главацкая. Алень і птушкі. 1980 фееўкі, канапелек). Спалучэнне розных па фактуры і колеравых адценнях матэрыялаў стварае яркі дэкаратыўны вобраз, вытрыманы ў адзінай каларыстычнай жоўта-зеленаватай гаме. На прыкладзе дынастыі саломапляцельшчыц (В. Гаўрылюк, Т. Агафоненка, Т. Паўлоўскай) можна прасачыць тыя змены, якія выразна выявіліся на працягу 70—80-х гадоў у характары сучаснага мастацкага саломапляцення: ад нескладаных, невялікіх па памерах, у большасці выпадкаў статычных, дэкаратыўна стрыманых фігурак да жанрава разнастайных, дынамічных, арнаментальна-вытанчаных, часта манументальных кампазіцый. Два-тры нескладаныя традыцыйныя прыёмы пляцення дапоўніліся дзесяткамі новых, што дазволіла дабіцца ад простага шырокадаступнага матэрыялу незвычайнага арнаментальнага багацця і дэкаратыўнасці. У стварэнні саламяных вырабаў утылітарна-дэкаратыўнага характару ў апошнія дзесяцігоддзі несумненнае першынство належыць майстрам з Баранавіч Г. і Я. Саламянкам. 3 самага дзяцінства добра знаёмыя з традыцыямі саломапляцення, надзеленыя здольнасцю да імправізацыі, майстры ўзнялі мастацтва саломапляцення на новы ўзровень, які на першы пргляд не мае агульных рыс з традыцыйным. Тым не менш іх сувязь прасочваецца як у агульным характары вырабаў, так і ў выкарыстанні традыцыйных тэхнік пляцення. Па сутнасці майстры карыстаюцца толькі традыцыйнай вітой пляцёнкай, шахматным перапляценнем і іншымі здаўна вядомымі тэхнікамі, але давялі іх да такой ювелірнай вытанчанасці і дасканаласці, што ў работах не адчуваецца якой-небудзь архаікі ці пераймальніцтва старых здабыткаў. Яны глядзяцца надзвычай пасучаснаму. На першым часе, калі Г. і Я. Саламянкі супрацоўнічалі са Слонімскай і Баранавіцкай фабры- камі мастацкіх вырабаў, яны не выходзілі за рамкі стварэння дробных рэчаў — шкатулак, пудраніц, цукерачніц, кошычкаў. Аднак гэта не задавальняла майстроў, стрымлівала іх творчыя магчымасці. Супрацоўніцтва з Мастацкім фондам БССР дало новы штуршок для пошукаў, дазволіла як след разгарнуцца здольнасцям Г. і Я. Саламянак. Ад кошыкаў, сумак, латкоў, шкатулак, дасканалых па форме і вытанчаных па выкананні, майстры пераходзяць да буйнапамерных камплектаў, якія арганічна ўключаюцца ў сучасны інтэр’ер.