КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Шмат праблем паўстала ў 70-я гады і перад мастакамі шклозавода імя Ф. Дзяржынскага ў Барысаве. 3 прыходам туды выпускнікоў БДТМІ, якія актыўна ўключыліся ў работу, адбыліся пэўныя зрухі ў якасці вырабаў з крышталю. П. Арцёмаў, які стаў галоўным мастаком завода, змог знайсці новыя шляхі для выяўлення якасцей такога традыцыйнага матэрыялу, як крышталь. Яго творы адметныя перш за ўсё манументальнасцю формаў, унутраным напружаннем (вазы «Кольцы», 1973, крышталь, алмазная грань; камплект «Двое», 1975, крышталь, пескаструменная апрацоўка). У кожнай яго рабоце ёсць адчуванне важкасці крышталю, што падкрэсліваецца не толькі буйнымі, таўстасценнымі формамі, але і дэкорам, які ўзмацняе гэтае ўражанне. 3 1973 г. на шклозаводзе імя Ф. Дзяржынскага пачала працаваць Т. Арцёмава. Першыя работы яе былі выкананы пад моцным уплывам традыцыйных рашэнняў (бакалы «Падарункавыя», камплект «Вясельны»), але з цягам часу пошукі мастачкі накіраваны на далейшае гарманічнае спалучэнне традыцыйных і сучасных спосабаў дэкарыравання вырабаў з крышталю. Удала спалучае Т. Арцёмава форму і дэкор у дэкаратыўных вазах «Бутоны» (1975, крышталь, алмазная грань, маціраванне). Простыя цыліндрычныя формы ваз, розныя па вышыні і дыяметры, манументальныя па форме, прарэзаны вертыкальнымі канелюрамі, а маціраваная паверхня фону выразна адцяняе празрыстасць граней. Характэрную для беларускага шкла рамантычнасць можна бачыць у работах Т. Арцёмавай: падарункавы камплект «Зімовыя ўзоры» (1975, крышталь, алмазная грань, маціраванне), кампазіцыя «Яблыневы цвет» (1978, крышталь, гута, алмазная грань, пескаструменная апрацоўка). Удалымі прыкладамі дэкарыравання крышталю з’яўляюцца і творы А. Абрамавай (вазы «Паўночнае ззянне», «Бэз»), У. Пракоф’ева (дэсертны сервіз «Агеньчык») і інш. Мастацкі працэс 70-х гадоў дас- таткова складаны і супярэчлівы. Цікавасць, якую праяўляюць мастакі да стыляў мінулага, адбілася на абліччы інтэр’ера і прадметнага асяроддзя. Шырока выкарыстоўваюцца розныя спосабы стылізацыі дэкаратыўных формаў і матываў. Значнае распаўсюджанне атрымаў таксама стылізаваны інтэр’ер, які мае адценне тэатральнасці. Выстаўкі носяць ярка выяўлены станковы характар, што звязана таксама з працэсам індывідуалізацыі ў дэкаратыўна-прыкладным мастацтве. Яно па свайму зместу ўсё больш набліжаецца да твораў выяўленчага мастацтва і займае сваё месца ў радзе пластычных і прасторавых мастацтваў. Гэтыя тэндэнцыі сталі пераважнымі ў развіцці мастацкага шкла 80-х гадоў. Выяўленча-асацыятыўная тэндэнцыя па-ранейшаму развіваецца па двух асноўных напрамках. Першы звязаны з традыцыйным прыёмам выкарыстання для раскрыцця аўтарскай задумы канкрэтнавыяўленчай мовы. У гэтым напрамку працуюць як мастакі старэйшага пакалення, так і моладзь. Дастаткова назваць такія творы, як дэкаратыўныя пласты «Гутнікі» (1979, бясколернае і каляровае шкло, ліццё, метал) і дэкаратыўная кампазіцыя «Віхор» (1979, дымчатае шкло, ліццё) У. Мурахвера; кампазіцыі «Кветкі лугавыя» (1985, гута, маціраванне), «Ружы» (1984, гута, маціраванне), «Птушыны двор» (1980, дымчатае шкло, каляровыя эмалі, гута, прылепы) Л. Мягковай; кампазіцыі «Вобразы роднай прыроды» (1984, шкло, фольга, свабоднае выдзіманне, гута) Т. Малышавай і інш., каб пераканацца ў шырокім распаўсюджанні гэтага напрамку і яго плённасці. Асацыятыўная лінія звя- 228. У. Мурахвер. Набор посуду «Зубр». 1983 229. Д. Краўчанка. Дэкаратыўная кампазіцыя «Красаванне зямлі». 1983 зана з ускладненнем формы, якая патрабуе актыўнасці ўспрымання. Мастак толькі асобнымі выяўленчымі штрыхамі, а нярэдка і чыста дэкаратыўнымі сродкамі раскрывае сваю задуму, як у работах В. Сазыкінай «Фатаграмы» (1982, маціраванне, фактура раслін), «Сняданак на траве» (1983, маціраванне, фактура шкло-тканіны), кампазіцыі «У калекцыю касманаўта» (1985, шкло, маліраванне, металы) і інш. Выстаўкі 80-х гадоў (2-я рэспубліканская выстаўка дэкаратыўнапрыкладнога мастацтва «Гармонія і 230. У. Мурахвер. Вазы «Кветкі». 1980 асяроддзе», 1986 і інш.) прадэманстравалі ўзросшую цікавасць да фальклорных матываў. Заўважаецца зварот да традыцыйных формаў, выкарыстання элементаў народнага мастацтва. Але гэта ўжо не тыя вучнёўскія практыкаванні пачатку 60-х гадоў. Творчыя пошукі зараз адбываюцца на якасна іншым узроўні — як тэхнічным, так і эстэтычным. Народныя ўяўленні аб прыгожым, народная сімволіка і асацыятыўнаўмоўная вобразнасць складаюць аснову лепшых твораў. Яркімі прыкладамі з’яўляюцца работы Л. Мягковай: сервізы «Універсальны» (1980, чырвонае і сульфіднае шкло, гута) і «Народны» (1986, дымчатае шкло, гута). Калі ў наборы «Народны» Л. Мягкова ідзе па шляху прамога звароту да формаў беларускай задымленай керамікі, то ў сервізе «Універсальны» сувязь з народнымі вытокамі больш асацыятыўная і не выяўлена так наглядна. У першым выпадку паўнапраўнымі састаўнымі часткамі ў фарміраванні вобраза з’яўляюцца форма і колер. У другім перавага надаецца колераваму спалучэнню (белы і чырвоны — традыцыйныя колеры беларускага народнага адзення). Многія работы вызначаюцца ярка выяўленай прасторавай арыентацыяй. Іх ужо нельга ўявіць у замкнёнай прасторы. Характэрны прыклад — кампазіцыя В. Сазыкінай «У калекцыю касманаўта». Кампазіцыя разгорнута ў прасторы і стварае адчуванне бязважкасці, прадметы быццам плывуць у паветры. Усё знаходзіцца ў руху. Унутраная аптычная светлавая гульня шароў, якія быццам ляжаць у кавалках празрыстай тканіны, што хістаюцца ад лёгкага ветрыку, стварае напружанае адчуванне кантрасту паміж пастаянствам знешняй формы і яе дынамічным, зменлівым унутраным жыццём. Папулярнасць набывае форма так званай вазы-вазалета, якая ўпершы- ню была зроблена італьянскімі майстрамі шкла і знешне нагадвае свабодныя складкі хусткі. Гэты творча выкарыстаны і ўзбагачаны прыём можна бачыць у работах А. Федаркова (дэкаратыўны набор «Нёман», 1980, шкло, маліраванне, нёманская ніць, гута), У. Мурахвера (дэкаратыўныя вазы «Кветкі», 1980, каляровае шкло, маліраванне), В. Дзівінскай (дэкаратыўны камплект «Кантраст», 1982, каляровае шкло, крошка, гута). Але агульная аснова ў пабудове формы не робіць творы аднолькавымі. Напрыклад, У. Мурахвер аддае перавагу тэхніцы маліравання. Мастак дабіваецца складанай трансфармацыі формаў, тонкіх, акварэльных танальных пераходаў. Наогул яатрэбна адзначыць, што ў 80-я гады характэрнай стала тонкая нюансіроўка колеру. 3 яго дапамогай дасягаецца лірычнасць і паэтычная выразнасць кампазіцыі. У дэкаратыўным наборы А. Федаркова форме не надаецца тая выключная роля, як у работах У. Мурахвера. Куды большае значэнне мае дэкор з яго ілюзорна-аптычнымі эфектамі. Вытокі графічнага дэкору А. Федаркова можна шукаць у матывах традыцыйнага беларускага народнага ткацтва, якое дае шмат прыкладаў эфектнага мудрагелістага руху ліній і колеру, складанага іх спляцення і калейдаскапічнасці. А калі прыгадаць больш блізкія па часе прыклады з прафесійнага мастацтва, то ў першую чаргу можна назваць графіку Вазарэлі9. Мастацкае шкло рэспублікі знаходзіцца на шляху пошукаў новай выразнасці дэкаратыўных твораў, выкарыстання заваёў сусветнага дэкаратыўнага мастацтва. Ёсць пэўныя поспехі і ў іншых відах дэкаратыўна-прыкладнога мас- 9 Казакова Л. Неманская ннть Анатоляя Федоркова // Сов. декоратявное нскусство. 77/78. М„ 1979. С. 200. тацтва, многія з якіх былі ў заняпадзе і толькі цяпер адраджаюцца. Ю. Любімаў, А. Сурскі, Я. Карманаў развіваюць традыцыі мастацкай коўкі з чорнага металу, ствараюць для грамадскіх інтэр’ераў рашоткі, перагародкі, люстры і г. д. Асабліва значны ўклад у развіццё мастацкай апрацоўкі металу належыць Ю. Любімаву. Ён не толькі аўтар шматлікіх работ, сярод якіх можна згадаць свяцільні, каміны, люстры, рашоткі ў Доме літаратара, Епархіяльным упраўленні, камернай канцэртнай зале, санаторыі «Беларусь» у Місхоры, але і ініцыятар падрыхтоўкі мастакоў па металу ў БДТМІ. Усё часцей на выстаўках з’яўляюцца станковыя прасторава-пластычныя кампазіцыі са сталі, медзі, алюмінію Ю. Гудзіновіча, С. Ларчанкі, Б. Скрамблевіча, А. Курачыцкага, Ю. Багая і інш. Ю. Любімаў, Н. Кузьміч, А. Галубовіч спрабуюць адрадзіць старажытнае, калісьці распаўсюджанае на Беларусі мастацтва эмалі. Прыкметнае месца ў дэкаратыўна-прыкладным мастацтве 70-х — пачатку 80-х гадоў займаюць творы традыцыйнага народнага мастацтва і мастацкіх промысл а ў. Далейшая стандартызацыя і уніфікацыя жылога асяроддзя, перш за ўсё гарадскога, выклікала натуральнае імкненне нейкім чынам супрацьстаяць гэтаму працэсу, і рукатворныя вырабы народных майстроў зноў, але ўжо на новым узроўні, сталі вяртацца ў жылое асяроддзе, надаючы яму непаўторнасць, цеплыню, характэрны нацыянальны каларыт. Вядома, гэта датычыць далёка не ўсіх відаў народнага мастацтва. Многія з іх па розных прычынах аб’ектыўнага і суб’ектыўнага характару (неадпаведнасць патрабаванням сучаснасці, непрадуманая дзяржаўная палітыка і інш.) прыкметна заняпалі ці зусім перасталі існаваць. Развіццё набываюць галоўным чынам вырабы, звязаныя з аздабленнем сучаснага жылля: ткацтва, карункапляценне, вырабы з саломы, драўля ная пластыка. Рост цікавасці да традыцыйнага народнага мастацтва быў адзначаны шэрагам выставак, найбольш значныя з якіх — Рэспубліканская выстаўка самадзейнай мастацкай і народнай творчасці да 50-годдзя ўтварэння СССР (1972), Рэспубліканская і Усесаюзная выстаўкі да Усесаюзнага фестывалю самадзейнай творчасці працоўных (1976, 1977), Рэспубліканская і Усесаюзная выстаўкі народных мастацкіх промыслаў (1980), усесаюзная выстаўка «Табе, родная партыя, наша творчасць і майстэрства» (1981), аглядныя выстаўкі ў рамках II Усесаюзнага фестывалю народнай творчасці (1986) і інш. Яны яскрава засведчылі зварот народнага мастацтва да ярка выяўленай дэкаратыўнасці і вобразнасці мастацкай мовы, яго выхад у сферу шырокага ўжытку, цесныя сувязі з прафесійным мастацтвам. Супярэчліва развіваюцца традыцыйныя мастацкія промыслы, арганізаваныя на дзяржаўнай аснове як фабрыкі мастацкіх вырабаў. На першым часе (60-я гады) гэта аказала несумненны станоўчы ўплыў на іх развіццё. Да супрацоўніцтва з фабрыкамі былі прыцягнуты тысячы народных майстроў, адрадзіліся многія заняпалыя асяродкі народнага мастацтва. Аднак ужо ў пачатку 70-х гадоў з усёй відавочнасцю паўстала праблема захавання самабытнасці народных промыслаў, іх далейшага развіцця без зніжэння мастацкага ўзроўню вырабаў. Прамысловы, індустрыяльны характар вытворчасці на фабрыках паставіў промыслы ў цяжкія ўмовы, пастаяннае павышэнне планаў вымушала майстроў адмаўляцца ад рукатворнасці, вырабляць серыйныя, часта безаблічныя творы.