КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
He пакіяуты без увагі і жанр нацюрморта. Да яго звяртаецца Т. Сакалова («Ранішні нацюрморт», 1980, 213. Т. Сакалова. Ранішні нацюрморт. 1980 шамот, эмалі; «Экалогія-80», 1981, шамот, солі), У. Угрыновіч («Восеньскі нацюрморт», 1979, гліна, глазуры, кракле), В. Прыешкін, М. Байрачны, Э. Пазняк і інш. Узнаўленне прадметнага свету ў керамічным матэрыяле атрымала шырокае распаўсюджанне не толькі ў беларускай, але і ў сусветнай кераміцы. Найболып характэрныя ў гэтым плане работы былі паказаны на рэспубліканскай выстаўцы «Гармонія і асяроддзе» (1986). Гэта ў першую чаргу кампазіцыі Т. Сакаловай «Гульня ў лялькі» (1984, шамот, каляровая маса), М. Байрачнага «Размова за кубкам кавы» (1985, шамот, соль, глазуры) і «Сентыментальная гісторыя» (1985, шамот, соль, глазуры) з цыкла «Вечар». Т. Сакалова развівае ў сваёй кампазіцыі творчыя ідэі «натурстылю». Пад рукамі мастачкі шамот ператвараецца ў кардонку, тканіну, дрэва і г. д. Балансуючы на мяжы натуралізму ва ўвасабленні надзённых і звыклых прадметаў, яна дэманструе віртуознае валоданне матэрыялам. Кампазіцыя стварае адчуванне трывожнага смутку, які быццам бы зыходзіць ад выпадкова раскіданых і скамянелых прадметаў — лялек з анучак, скрынак і г. д. Гульня ў лялькі набывае зусім іншы, псіхалагічны падтэкст. Дакладнае выражэнне аўтарскай думкі, стварэнне эмацыянальнага стану вобразаў, напоўненых інтэлектуальна-філасофскім зместам, характэрна для работ М. Байрачнага. Ён таксама аддаў даніну захапленню тэндэнцыяй «натурстылю», напрыклад у згаданай ужо рабоце «Гарачы вецер». У цыкле «Вечар» ён як бы падсумоўвае свае пошукі перадачы навакольнага асяроддзя сродкамі керамікі. М. Байрачны, як і многія іншыя мастакі, што працуюць у гэтым напрамку, усе сродкі пластыкі, каларыту падпарадкоўвае стварэнню эмацыянальнага настрою, прасякнутага смуткам, задуменнасцю і адзінотай. Нацюрморт мастака расчыняе перад намі лірычны свет побыту, які даўно адышоў у мінулае, кранае патаемныя струны душы. У кампазіцыі «Размова за кубкам кавы» быццам бы з далечы гадоў праступаюць прадметы ў трэшчынах і зломах, партрэты жыхароў дома, выцвілыя і напаўсцёртыя. Адчуванне няяснай трывогі, змешанай са смуткам, як пры наведванні даўно закінутага жылля, дзе кранутыя няўмольным часам рэчы вядуць свой самотны і няспешны аповяд аб «днях мінулых», ахоплівае пры разглядзе гэтай кампазіцыі. Імкненне да больш складанай скульптурна-выяўленчай мовы ў значнай ступені змяніла адносіны мастакоў нават да такога традыцыйнага жанру керамікі, як пластыка малых формаў. Так, напрыклад, у кампазіцыі Т. Сакаловай «Доўгі шлях» (1985, шамот, солі, глазура) з такой дакладнасцю перададзены будова і фактура панцыраў чарапах, што спачатку нават узнікае адчуванне муляжнасці выявы. Аднак мэта аўтара не ў натуралістычным выяўленні гэтых рэліктаў, а ў стварэнні псіхалагічнага вобраза, адлюстраванні з яго дапамогай галоўнай мастацкай ідэі твора — думкі аб марудным, але няўмольным руху жыцця. У апошняе дзесяцігоддзе ўсё выразней адчуваецца тэндэнцыя адыходу мастакоў-керамістаў з галіны дэкаратыўнай у станковую. Пачатак гэтаму працэсу быў пакладзены работамі маладых мастакоў яшчэ ў сярэдзіне 70-х гадоў. Выстаўкі тых гадоў зацвердзілі новыя пластычныя заваёвы ў галіне керамікі, якія выявіліся ў адыходзе ад традыцыйнага погляду на яе мастацкія магчымасці. Маладыя керамісты ўнеслі якасныя змены ў дэкаратыўную творчасць, што знайшло адлюстраванне не толькі ў фармальных пошуках і адкрыццях, але і ў спробах вырашэння складаных праблем, якія выхо- дзяць за рамкі дэкаратыўнай творчасці. Адзначаецца якасны рост твораў керамікі ў 80-я гады, якія ў значнай ступені адыходзяць ад ілюстрацыйнасці і бытавізму. Узрастае цікавасць да выяўленчай метафары, ідзе актыўны абмен паміж керамікай і скульптурай, жывапісам, графікай. Наглядаецца таксама тэндэнцыя да адасобленасці твораў керамікі ад архітэктуры. Ахвяруючы гармоніяй цэлага ў імя змястоўнасці твораў, мастакі ў пэўнай ступені ідуць на канфлікт з інтэр’ерам. Па-ранейшаму адной з найбольш сур’ёзных праблем керамікі з’яўляецца яе канкрэтны адрас. На жаль, вельмі часта творы застаюцца толькі выставачнымі экспанатамі, што ў канчатковым выніку вядзе да адрыву ад прадметнага асяроддзя і ў пэўнай ступені зніжае мастацкія якасці дэкаратыўнай керамікі. Вядома, не ўсе работы могуць разлічваць на канкрэтны адрас у жылым ці грамадскім інтэр’еры, але многія з іх маглі б стаць прыкметным элементам мастацкага аздаблення. Працэсы, якія пачаліся ў беларускім шкларобстве ў папярэдні перыяд, паслядоўна развіваюцца і у 70—80-я гады. Дэкаратыўнасць праяўляецца не толькі ў прызначэнні прадметаў, але і ў форме. Нават утылітарным у мінулым формам мастакі надаюць дэкаратыўнае гучанне. Гэта адносіцца перш за ўсё да дэталяў, коркаў, ляпных упрыгожванняў, якія выкарыстоўваюцца для кампазіцыйнага завяршэння. У сервізе «Казка» (1971, зялёнае шкло, гута, каляровыя ўключэнні), дэкаратыўным наборы «Залаты пеўнік» (1973, каляровае шкло, шыхта, гута) Л. Мягковай форма становіцца больш асацыятыўнай, губляе сваю вузкаутылітарную накіраванасць. Яе разнастайная пластычная распрацоўка, дапоўненая дакладна знойдзенай дэталлю, набывае выразны сэнс. У дэкаратыўным наборы «Залаты пеўнік» Л. Мягкова трансфармуе традыцыйныя формы графінаў і ператварае іх у скульптурныя аб’ёмы. Звыклая бытавая рэч набывае якасці паўнацэннага мастацкага твора. Кожны элемент кампазіцыі з’яўляецца часткай агульнай пабудовы. Удала знойдзеныя дэталі — фігурныя ляпныя коркі, што завяршаюць сасуды-скульптуры,— абуджаюць фантазію гледача. Поліфанія колеру ўзмацняе эмацыянальнае гучанне твора, дабаўленне шыхты надае выразны дэкаратыўны эфект — шкло жыве, казачна пераліваецца і зіхаціць у тоўшчы бурбалкамі з мушкамі, дробнымі трэшчынкамі. Дабаўленыя ў шыхту фарбавальнікі ствараюць нечаканыя колеравыя пераходы. Работа лірычная па настрою, паэтычная па форме. Для У. Мурахвера на першым месцы стаіць праблема пластычнай формы. Яго творы манументальныя і абагульненыя. Мастаку падабаецца 214. Л. Мягкова. Дэкаратыуны набор «Залаты пеунік». 1973 шкло, якое дае адчуванне важкасці формаў, створаных быццам з каштоўных камянёў, светланосных у сваёй прыроднай якасці. У яго дэкаратыўных скульптурах «Монстры» (1971, каляровае шкло, ціхадутае), наборы ваз «Архітэктура» (1971, шкло, наколер, ціхадутае) шкло дае адчуванне толькі што застыўшай вулканічнай масы. Удала выкарыстаны і колер, які становіцца важным элементам пластыкі. 3 яго дапамогай аб’ёмы могуць быць то важкімі, калі колер згушчаецца і становіцца насычаным, то паветрана лёгкімі, калі ён высвятляецца. У наборы «Архітэктура» зрокавы вобраз заснаваны на супастаўленні цяжкіх, шчыльных, 215. Л. Мягкова. Кампазіцыя «Кветкі на асфальце». 1983 з няроўнай паверхняй аб’ёмаў і лёгкіх, бліскучых шарападобных навершаў. 3 масіўнага аб’ёму асновы, што асацыіруецца з дойлідствам мінулага, вырастаюць празрыстыя, лёгкія, блізкія зрокавым вобразам сучаснай архітэктуры выразныя дынамічныя шары-навершы. Важкасць формаў асновы падкрэслена колерам, які згушчаецца і робіць аб’ём цяжкім. Няроўная паверхня, прыродная па сваіх выразных якасцях пластычнасць нагадваюць каменныя карункі старажытных храмаў. У рабоце адчуваецца ўвага і любоў да рэчы, якая ўспрымаецца як адзінае цэлае ў сукупнасці формы і дэкору. У традыцыйнай форме пераважае чыста духоўны, эстэтычны пачатак. Прадметы набору нясуць у сабе новую, якасна іншую функцыю — фарміраванне эстэтычных якасцей навакольнага матэрыяльнага асяроддзя. Новы, дэкаратыўны напрамак захапіў усіх беларускіх мастакоў шкла. 216. У. Жохаў. Кампазіцыя «Сёння на світанні». 1985 217. А. Федаркоў. Дэкаратыўны набор «Кветкі». 1973 Паэтычнасць светаўспрымання, рамантычнасць характэрныя для творчасці В. Дзівінскай. Карункавае шкло ў яе творах уражвае сваёй прыгажосцю, тонкасцю нюансіроўкі. Яна шырока выкарыстоўвае ў дэкоры элементы народнай разьбы па дрэве, ткацтва (набор ваз «Карункавы», кампазіцыя «Паўночныя матывы», блюда «Леў»), У. Жохаў шукае новыя выяўленчыя матывы і выразныя магчымасці ў гутнай скульптуры (кампазіцыя «Адам і Ева», дэкаратыўная скульптура «Дон Кіхот і Санча Панса»), А. Федаркоў, ужываючы традыцыйныя народныя формы бытавога глінянага посуду (талеркі, 218. У. Жохаў. Дэкаратыўная кампазіцыя «Песня пра шкло». 1977 219. В. Дзівінская. Дэкаратыўны набор «Ружа». 1979 міскі, збаны і г. д.), з дапамогай арыгінальнага дэкору з рознакаляровых ніцей, якія ўтвараюць складаныя ўзоры ў тоўшчы шкла, стварыў шэраг цікавых твораў: наборы «Малочны», «Сялянскі». За апошні ён атрымаў Гран-пры на Міжнароднай выстаўцы шкла і фарфору ў чэхаславацкім горадзе Ябланец у 1973 г. Мастак арганічна спалучае элементы старой і сучаснай мастацкіх культур. Ураўнаважанасць, пластычная яснасць і чысціня формаў характарызуюць лепшыя яго творы. Усё болып увагі надаецца стварэнню дэкаратыўных формаў са шкла, якія маглі б увайсці ў сучасны інтэр’ер, стаць яго паўнапраўным элементам. Гэта і дэкаратыўныя пласты У. Мурахвера («Цырк», 1971, каляровае шкло, ліццё, метал), і кампазіцыя Ю. і У. Жохавых «Рускае поле» (1973, крышталь, гута), якая была ўзнагароджана залатым медалём у Ябланцы. Кампазіцыя Ю. і У. Жохавых 220. Л. Мягкова. Дэкаратыўная кампазіцыя «Вечна жывыя». 1984 будуецца на выразнай вобразнай метафары: высокія выцягнутыя горлачкі сасудаў з ляпнымі коркамі нагадваюць квітучы сланечнік — сімвал сонца. Тут, як і ў іншых работах, простыя рэчы набываюць дэкаратыўна-выяўленчы характар, функцыянальныя іх якасці саступаюць месца мастацкім і вобразным. Гэта дасягаецца таксама з дапамогай дакладна знойдзенай дэталі, якая выкарыстана для кампазіцыйнага завяршэння,— ляпнога корка ў выглядзе сланечніка. Дэкаратыўнасць праяўляецца нават у канструкцыйных і дызайнерскіх рэчах з іх прастатой і тэхналагічнасцю формаў, дзе акцэнт робіцца на колср. які нясе асноўную 221. Т. Малышава. Набор бутляў. 1982 222. Т. Малышава. Яблыкі. 1982 эмацыянальную нагрузку (набор «Кухонны», кампазіцыя «Чырвоны і сіні» С. Раўдвеэ). Модульяыя формы, якія выкарыстоўвае (2 Раўдвеэ ў наборы «Кухонны» (1972, шкло, наклад, гладзь), адметныя гарманічнасцю спалучэння аб’ёмаў, прастатой і выразнасцю сілуэтаў. Кантрастнае супастаўленне лакальных колераў, кобальтавага і рубінавага шкла дазваляе пазбегнуць аднастайнасці геаметрычных аб’ёмаў.