КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
і эмацыянальны эфект, не звязвае фантазіі гледача. У дэкаратыўным мастацтве шырока выкарыстоўваюцца скульптурныя, архітэктурныя прыёмы пабудовы керамічнай формы. Мадэліраванне прасторавых кампазіцый з дапамогай кубічных аб’ёмаў і плоскасцей, захапленне «архітэктурнай» формай распаўсюджана зараз даволі шырока. Кампазіцыя М. Байрачнага «Госці ў хату» (1979, шамот, ангоб) працягвае пошукі, характэрныя для 70-х гадоў: мастак імкнецца выявіць тыя пачаткі ў пабудове формы, якія садзейнічаюць аб’яднанню разнастайнага свету прадметаў. У кампазіцыі ўвасоблены такія рысы керамікі, як прадметнасць сюжэта і формы, садружнасць пластыкі і жывапісу, скулыітуры і архі тэктуры. Аб’ёмы ўсіх яе частак непарыўна звязаны паміж сабой. Дэталі не існуюць асобна, а падпарадкаваны 207. М. Пушкар. Палеская старына. 3 серыі «Мелодыі Палесся». 1977 208. М. Байрачны, В. Прыешкін. Фрагмент дэкаратыўнага пано ў рэстаране «Планета». 1981 адзінаму аб’ёму, у якім яны то з’яўляюцца, то знікаюць. У кампазіцыі адчуваюцца два, на першы погляд узаемавыключальныя, пачаткі — зменлівасць і пастаянства. Такая «канфліктная» пабудова формы дапамагае пазбегнуць натуралістычнай апісальнасці, робіць твор дэкаратыўным. Аб традыцыях народнай творчасці сведчыць не толькі выбар тэмы, але і характар кампазіцыі, выкарыстанне колеравай гамы, блізкай беларускай дымленай кераміцы. Кампазіцыя А. Концуба «Вясна і восень» (1980, шамот, эмаль) будуецца на сутыкненні, супрацыіастаўленні фігур, сімвалізуючых вясну і восень — маладосць і старасць. Скразны аб’ём раздзяляе фігуры, быццам вароты, якія вядуць з вясны ў восень. Калі ў кампазіцыі М. Байрачнага пластыка дапоўнена абагуль- неным, пазбаўленым ілюзорнасці, як і сама пластыка, роспісам, то работа А. Концуба блізкая да станковай скулыітуры. Агульнай рысай гэтых і многіх іншых работ керамістаў з’яўляецца пошук суадносін умоўнай і рэальнай прасторы. Для вырашэння вобразных задач мастакі выкарыстоўваюць розныя прыёмы нрасторавых пабудоў. Адчуваючы пэўны ўплыў сучасных мастацкіх напрамкаў, прыкладнікі ідуць па шляху ўзбагачэння ўнутранага зместу твораў, цеснай сувязі з нацыянальнымі традыцыямі, частага звароту да мінулага. Гэта праяўляецца ў работах керамістаў пры аздабленні інтэр’ераў: кафэ «Залаты пеўнік» у Гомелі, санаторый-прафілакторый «Палессе» ў Мазыры (М. Пушкар), кафэ «Бульбяная» ў Мінску (М. Несцярэўскі), рэстаран «Мінск» у Патсдаме (М. Байрачны і В. Прыешкін) і інш. У 70-я гады шырокае распаўсюджанне атрымала выяўленча-асацыятыўная тэндэнцыя формаўтварэння. Найбольш характэрнымі для гэтага напрамку сталі два спосабы пабудовы вобразнай структуры тво- 209. В. Прыешкін. Дэкаратыўнае пано «Жнівень». 1977 раў. У адным выпадку для раскрыцця задумы выкарыстоўваецца канкрэтная выяўленчая мова: выява сюжэта разгорнутая, носіць апавядальны характар, у другім — форма ўскладняецца і патрабуе актыўнага ўспрымання, пранікнення ў асацыятыўную задуму мастака. Дэкаратыўны прадмет набывае пластычнае і вобразнае багацце, скульптурную выяўленчасць, якая праяўляецца ў дэкаратыўным мастацтве вельмі разнастайна. Ён трактуецца ў выглядзе фігур чалавека або жывёлы, што мае даўнія традыцыі ў народным ганчарстве Беларусі. Мастакі ўсё часцей звяртаюцца да жанраў выяўленчага мастацтва — партрэта, пейзажа, нацюрморта і г. д. Невялікія керамічныя пано ператвараюцца ў своеасаблівыя карціны, у якіх выкарыстоўваюцца не фрэскавыя, а жывапісна-графічныя і скульптурныя прыёмы пабудовы. Імкненне беларускіх керамістаў да станкавізму, жывапісных і графічных прыёмаў у кераміцы мае даўнія традыцыі (кафля XVI—XVIII стст., творчасць С. Палубеса). Гэта выклікае павышаную ўвагу да пытання тэхналогіі. Мастакі звяртаюцца да шматразовага абпальвання, паколькі розныя эмалі, глазуры і фарбы патрабуюць розных тэмператур і рэжымаў абпальвання. Так былі выкананы ра боты А. Зіменкі «Акно ў сусвет», прысвечаная П. Клімуку (1979, гліна, эмаль, глазуры, роспіс, воск), В. Прыешкіна «Жнівень» (1977, шамот, глазуры, шкло), М. Байрачнага «Скрыпач» (1977, шамот, глазуры) і інш. У многіх сваіх работах А. Зіменка прытрымліваецца чыста выяўленчага напрамку, што прасочваецца як у кампазіцыі, так і ў яе пластычнай распрацоўцы: трыпціх «Свет Мікалая Гусоўскага» (1970, гліна, эмалі, вашчэнне), серыя «Беларускія народныя гульні» (1979, гліна, эмалі, вашчэнне) і інш. Кампазіцыя керамічнага трыпціха «Свет Мікалая Гусоўскага» ўраўнаважаная, выбар 210. А. Концуб. Тэмы аднаго вечара. 1982 карціннай плоскасці, уключэнне архітэктурных куліс, характэрных для сярэдневяковага мастацтва, падкрэслівае сувязь часоў. Падобнае вырашэнне карціннай плоскасці можна бачыць у беларускім іканапісе. Нягледзячы на даволі нізкі рэльеф, фігуры старанна прапрацаваны, тонка прамадэліраваны іх твары і целы. 3 ростам прафесійнага майстэрства керамістаў стала адзначацца імкненне да перадачы фактуры, асаблівасцей таго ці іншага матэрыялу. Кераміка стала нагадваць у асобных творах паперу, тканіну, метал і г. д. Гэты напрамак атрымаў назву «натурстыль»8. Своеасаблівыя ілюзорныя трансфармацыі матэрыялу можна бачыць у керамічных кампазіцыях «Віварый» і «Калекцыя» Э. Пазняк, работах «Старонкі з альбома», «Калекцыя» В. Прыешкіна, «Тэатральны рэквізіт», «Экалогія80» з серыі «Наш двор» Т. Сакаловай. У кампазіцыі «Тэатральны рэквізіт» (1979, гліна, ангоб, глазу- 8 Макаров К. «Натурстнль» 70-х годов // Декоратнвное нскусство СССР. 1979. № 2. С. 21-26. ра) аўтар уважліва ўглядаецца ў рэчы, аналізуе іх структуру, асаблівасці, характар. Імкненне да імітацыі матэрыялаў падпарадкавана асноўнай задачы — стварэнню вобраза сродкамі керамікі. У другой палове 70-х гадоў мастакі актыўна вядуць пошук больш складаных і разнастайных пластычна-прасторавых і скульптурных вырашэнняў. Калі ў 60-я гады мастакі падкрэслівалі ўзаемасувязь прадметаў і навакольнай прасторы, то ў работах другой паловы 70-х гадоў Ф. Шостака, А. Концуба, А. Зіменкі, Э. Пазняк можна бачыць іншыя рашэнні, калі выява ўваходзіць унутр прадмета, замыкаецца ў сабе, стварае ўмоўнае мастацкае асяроддзе. Пластычна-прасторавыя задачы вырашае Ф. Шостак у цыкле дэкаратыўных блюд «Чалавек і прырода» (1979, гліна, паліва). Яго скульптурныя кампазіцыі заключаны ў рамкі ўмоўнай, створанай мастаком мікрапрасторы. Ф. Шостак канцэнтруе ўвагу на зломе керамічнага пласта, паказвае зярністасць шамоту. Матыў нішы, ракавіны, інтэр’ера, сцэны тэатра з’яўляецца ў работах А. Зіменкі («Марскі бераг», 1977, гліна, рэдукцыя, глазура), Э. Пазняк (дэкаратыўныя кампазіцыі «Віварый» і «Калекцыя»), А. Концуба (дэкаратыўныя блюды з серыі «Выпадковыя ўражанні», 1979, гліна, глазура). Вельмі часта керамісты выкарыстоўваюць раму, якая адмяжоўвае ўмоўную прастору ад рэальнага акружэння і выступае як рацыянальны, канструктыўны элемент. Прыём абрамлення дазваляе надаць твору пэўную прасторавую арыентацыю. Ён можа разглядацца з пярэдняга боку («Свет Мікалая Гусоўск^га» А. Зіменкі, «Жнівень» В. Прыешкіна) і з двух супрацьлеглых бакоў (кампазіцыя А. Концуба «Вясна і восень»). Вобразная інтэрпрэтацыя прасторы набывае метафарычны сэнс і ўспрымаецца як вобраз свету, як пэўны сімвал асяроддзя, што дазваляе керамістам надаць яму не канкрэтнае, а хутчэй філасофскае, псіхалагічнае гучанне. Трактаваная з пэўнай ступенню ўмоўнасці і абагульнення прастора, створаная мастаком, выклікае адпаведныя асацыяцыі ў гледача. Формы і кампазіцыі інтэрпрэтуюцца аўтарам такім чынам, што даюць магчымасць блізкага, дэтальнага разгляду, а часта як бы «ўцягваюць у сябе», прапаноўваюць заглянуць унутр («Марскі бераг» А. Зіменкі, «Калекцыя» Э. Пазняк, «Івянец» Ф. Шостака). У творах беларускіх керамістаў многа агульнага з работамі прадстаўнікоў іншых мастацкіх школ, якія развіваюць блізкія кампазіцыйныя і пластычныя ідэі. Але ў той жа час мастакі рэспублікі вырашаюць пастаўленыя задачы своеасабліва і разнастайна. Калі ў 60-я гады кераміка актыўна ўздзейнічала на гледача яркімі колеравымі эфектамі, давала магчымасць хуткага і цэльнага ўспрымання, то пачынаючы з другой паловы 70-х гадоў адзначаецца імкненне да няспешнага, уважлівага яе разгляду. Павялічваецца інфармацыйнасць твораў дэкаратыўна-прыкладнога 211. М. Байрачны. Дэкаратыўны пласт «Ганчар». 1978 212. В. Угрыновіч. Дэкаратыўная кампазіцыя «Восеньскі нацюрморт». 1980 мастацтва, іх вобразная і сэнсавая значнасць. Гэта ў пэўнай ступені паўплывала на зварот да чыстых формаў рэалізму, мастацтва Старажытнай Грэцыі, Рэнесанса, пошук сувязі антычных і пазнейшых традыцый з новым жыццём. Мастакі вучацца ў мастацтва мінулага гарманічнасці, прыгажосці і тэхнічнай дасканаласці выканання. Вельмі частым стала праецыраванне мінулага на сучаснасць, падкрэсленае адзінства з ім. У гэтай сувязі некалькі насцярожвае мноства «цытат» з выяўленчых і літаратурных крыніц у кампазіцыях мастакоў («Брук Дрэздэна» М. Байрачнага, «Стралец» А. Зіменкі і інш.). Для многіх аўтараў характэрны іранічнасць, парадаксальнасць мыслення, гратэск, што робіць іх творы сучаснымі і неадназначнымі для ўспрымання: рэльефы А. Зіменкі з цыкла «Духі добрыя», плакаты М. Байрачнага «На прагулцы», А. Концуба «Вернісаж» і інш. У рабоце А. Зіменкі «Напалм» (1976, шамот, глазура) лаканічна і разам з тым вельмі ясна перададзена грамадзянская пазіцыя мастака, яго адносіны да з’яў сучаснасці. Гэты дэкаратыўны пласт характарызуецца высокай культурай выканання, цеснай сувяззю з гуманістычнымі і дэмакратычнымі традыцыямі рускага і савецкага мастацтва. Пластычнае і колеравае вырашэнне твора цалкам падпарадкавана выяўленню галоўнай ідэі пратэсту супраць жорсткасці, бесчалавечнасці, супраць вайны. Твар ахвяры, абпалены агнём, узяты буйным планам, ён быццам праступае з небыцця, нагадвае пра спаленыя беларускія вёскі, Хірасіму, В’етнам. Работы керамістаў 80-х гадоў сведчаць пра рост цікавасці да самых разнастайных матываў. У іх можна бачыць не толькі звыклыя фігурныя кампазіцыі, выявы жывёл і птушак, але і своеасаблівыя ўвасабленні архітэктурных, пейзажных матываў з уключэннем скульптурнай пластыкі. Гэта і ўжо згаданыя кампазіцыі М. Байрачнага і А. Концуба, работы А. Сазонава «Ганчар» (1986, шамот, глазуры), В. Астапенка «Рэха» (1982, шамот, глазуры, соль), дзе мастакі ўводзяць фігурныя выявы у адным выпадку ў інтэр’ернае, у другім — прыроднае асяроддзе.