I чарам сніцца чалавек...
Міфалагічныя апавяданні
Ганна Навасельцава
Выдавец: Віцебская абласная друкарня
Памер: 272с.
Віцебск 2016
Паглядае спалохана ды каб слова недарэку. Затое пані сварыцца:
— Дык вось чаго мы так доўга едзем! — страпянуласяўсхапілася. — Гэта калі ж ты шлях зачараваць паспела?
— А пакуль ты, калода старая, на возе прымасцілася!
— Ты ці разумееш, што нарабіла?
— Разумею! Братоў сваіх выратавала. Ты ж іх са свету звесці хацела!
— Хацела! Бо маіх братоў твае браты звялі!
— Гэта якіх братоў? 3 пашчамі, з крыламі, з кіпцюрамі?
— А што? Мы сабе родзічаў не выбіраем, — асцярожна мовіў слоўца недарэка.
— А ты маўчы! — накінуліся на яго і пані, і дзяўчына. — Усё праз цябе...
— Вінаваты! — прызнаўся недарэка, бо, ведама ж, яму скажуць, ён і прызнаецца.
— А ты шлях адчаруй' — пані грозна зыркнула на дзяўчыну.
— Сама адчаруй!
— Дык не я ж учыніла кола! Табе і разбіць яго!
— He магу! Ужо спрабавала!
— Ну! Значыць, мы адсюль не выйдзем! — падаў голас недарэка.
Дарэмна гэта зрабіў. Прычапіліся да яго абедзьве, не адстаюць. Маўляў, ты з чарамі знаешся, усё чуеш, усё бачыш, дапамагай нам. Адмаўляўся ён, адмаўляўся — не дапамагае... Што тут паробіш? Саскочыў з воза ды пабег па дарозе. Бяжыць што сілы, бяжыць, а за ім калёсы імчаць! Дзяўчына сіўку паганяе, пані на дзяўчыну сварыцца, сіўка недарэку даганяе. А той усім у адказ:
— Выйду з зачараванага шляху! Уцяку, а вас тут пакіну!
— А мы тут не застанёмся! — гэта дзяўчына.
— А я вас усіх жамярой параблю! Як толькі выберамся... — гэта пані.
— Ты не ў той бок бяжыш! Зусім недарэка! — гэта сіўка.
— Якая табе справа? Бяжы за ім ды ўсё! — злуюцца пані з дзяўчынай адна на адну. — Бач! Разгаварылася.
— Я разгаварылася? Маўчала ж! — прызнаецца пані.
— I я ні слова не казала! — праявіла сціпласць дзяўчына. — Няўжо сіўка гаворыць?
— He! Гэта калёсы гавораць! — тлумачыць ім недарэка. — А што сварацца, тое ад вас навучыліся...
— I разумныя ж у нас калёсы! — здзівілася дзяўчына.
— Чаму гэта калёсы? Мы разумныя! Я — самая разумная! — пыхліва надзьмулася пані.
— Канешне ж, разумная! На разумных калёсах едзеш, толькі пра гэта не ведаеш! — выгукнуў недарэка, збочыўшы з дарогі ў калдобіну.
Сіўка паспяшалася за ім. Калёсы пакаціліся за сіўкай.
— Я ведаю, што еду! Ведаю! — ганарыста ўскінулася пані і звалілася з воза. Разумныя калёсы забеглі ў калдобіну. Перакуліліся...
— Ат! — супыніўся недарэка. — Беглі-беглі, натаміліся, дык няхай адпачнуць, хоць на адным баку паляжаць...
— Паляжаць? Думаеш, яны самі ўстануць? — зазлавала дзяўчына. — I адкуль жа ты такі ўзяўся?
— 3 неба зваліўся! — шчыра паглядзеў недарэка. Маніць ён не ўмеў...
— Гэта ты вінаватая! — сказала дзяўчына сіўцы, выпрагаючы яе з перакуленых калёс.
— Гэта ты вінаватая! — сказала пані дзяўчыне, выкараскаўшыся з-пад воза.
— А я цябе ехаць са мной не прасіла, ведзьма! Трэба ж, у прыгажуню зачаравалася і едзе, нібы пані!
— А я зусім невінаватая! — узрадавалася сіўка, адчуўшы волю. — Вы мне казалі за гэтым недарэчным бегчы, то я і бегла!
— Вось хто вінаваты! — пані, дзяўчына і сіўка паглядзелі на хлопца. Той бездапаможна азірнуўся...
Да чаго быў недарэкам, але ж зразумеў, што трэба ўцякаць. Падхапіўся, нібы зай, з усіх ног! А за ім — сіўка, а за сіўкай — дзяўчына, а за дзяўчынай — пані. I кожная крычыць адна адной: “Лаві яго! Лаві!”
Толькі не ловіцца недарэка. У адзін бок кінуўся, паўкруг даў і ў другі бок паўкруг. Скочыў, заваліўся, за пень зачапіўся. Але падхапіўся ды невядома як апынуўся проста перад асілкамі. Трыма шуканымі братамі...
— Ты ад каго так уцякаеш? — спыталі ў яго. — Ці не ад нечысці?
Чаго ж ад недарэкі чакаць? Ведама, разгубіўся. Сказаць да ладу не патрапіць:
— Мабыць, ад нечысці... Удалася ў чужым абліччы і мяне даганяе.
Браты-асілкі стоена ўсміхнуліся.
— Паглядзім, што за нечысць, — сказалі. Ды чакаюць, калі хто прыбяжыць.
Аж як хутчэй прыбягае сіўка. I адразу да недарэкі:
— Глядзіце' Глядзіце! — лемантуе той. — Рук не мае, a зубамі мяне за каўнер хапае! Гэта ж дзе бачылі, каб коні людзей крыўдзілі!
— Які ты чалавек! — фыркае сіўка. — Толькі клопаты з табой!
— Вось! Сапраўдная нечысць, мяне за чалавека не трымае!
Смяюцца з недарэкі браты-асілкі. Маўляў, якая ж гэта нечысць, гэта ж сіўка! А той сваё даводзіць! He сіўка, кажа, і ўсё тут!
Пакуль тое ды другое, прыспелі пані з дзяўчынай. Адштурхнулі сіўку, прыкрыкнулі на недарэку і за сваё ўзяліся:
— Я ваша сястра, а гэта — ведзьма! — кажа пані.
— He, гэта я ваша сястра, а гэта — ведзьма' — кажа дзяўчына.
— А я не ваша сястра і не ведзьма! — падае голас і сіўка. — А ты, недарэка, чаго маўчыш?
Усе замаўчалі і паглядзелі на гэтага дзіваватага, звыкшыся, што той заўсёды чаўпе абы-што.
— Ат' Чаго ўжо хаваць! Я ваш брат, асілкі! I я вядзьмар! — махнуў рукой недарэка. — I казаў жа, што ад нечысці ўцякаю, ад нечысці! А вы мне верыць не хацелі...
— Лепш бы ты хоць як знаўся з нячысцікамі! Тады б цябе звесці са свету было можна, — засумавалі асілкі. — А не верылі мы дарма...
— Ды не! Я ж просты вядзьмар! 3 нячысцікамі не знаюся. Яны самі да мяне абы-чаго сунуцца, — прызнаўся новы брат-асілак.
— Вось і мы пра тое ж! I што нам рабіць з табою, розуму не прыкладзём! Ад вас-то мы ўцячом ды схаваемся! — паглядзелі асілкі на пані, дзяўчыну і сіўку.
Відаць, ніводную з іх за сястру не прызналі.
— Навошта ж вам уцякаць? — здзівілася дзяўчына.
— Навошта ўцякаць ды хавацца? — здзівілася пані.
— Навошта ж вам хавацца? — здзівілася сіўка. — Можна проста ўцякаць...
Сіўцы прыйшлося даспадобы даганяць недарэку. Гэта і лягчэй, і весялей, чым цягнуць воз.
— А на тое, залаценькія-даражэнькія, што вы нам без патрэбы! — аж падскочыў недарэка, зняважліва глянуўшы на сіўку.
— Чаго?! А я? — не сцярпела дзяўчына.
— Пры чым тут ты! А як жа я? — грамчэй за дзяўчыну пыхнула пані.
— Што, і я вам не спатрэблюся? — пакрыўдзілася сіўка. — Тады цягніце калёсы самі...
— Ды згодныя яны цягнуць калёсы, згодныя! — адказаў за асілкаў недарэка. — Толькі яны пакуль не ведаюць, што давядзецца цягнуць.
— Яшчэ чаго не хапала! — надзьмуліся браты-асілкі. — Вам трэба, вы і цягніце! А мы ад вас пойдзем...
— Куды? — глянула цікаўным вокам дзяўчына.
— Куды? — засердавала пані. — Я вам пайду!
— А я за вамі збягу, куды б вы ні пайшлі! — узрадавалася кемлівая сіўка.
— А мы цябе з сабой не возьмем! — скоса паглядзелі браты-асілкі.
— Ясна табе, сіўка? — аж прыскокнуў недарэка. — Ніхто цябе з сабой не возьме! Hi яны, ні я! Хоць пакуль нікуды і не збіраюся.
— А ты, недарэчны, пойдзеш з намі! — асілкі паціху пераглянуліся.
— Навошта? Каб мяне ўся нечысць палохалася? Разбягалася як хутчэй?..
He.
— Каб я нечысці палохаўся, уцякаў? А вы б яе хутчэй лавілі ды білі?
He.
— Дык чаго ж? Хіба, каб ніхто не дазнаўся, што вы нечысць лавіць-біць і не думалі, а так сабе па свету хадзілі, людзей весялілі?
Трое братоў здзівіліся, зноў пераглянуліся і як знямелі. Самі спалохаліся... Дзіўна, але аказаўся недарэка надзвычай здагадлівым. 3 нявыкруткі прызналі як ёсць роднымі сёстрамі і дзяўчыну, і пані, і асабліва сіўку! Ледзьве з ёю, даўгагрывай, не цалуюцца. 3 дарагімі сёстрамі сваімі вядуць зычлівую гамонку:
— Завядзём вас у цёмны лес і там пакінем!
— А мы вас у карузлікаў зачаруем!
— А мы вас чарцям прададзім!
— А мы і вас, і чартоў слугаваць прымусім!
— А мы вас будзем крыўдзіць!
— А мы вас — падманваць!
— А я зусім ад вас пайду! — грамчэй за ўсіх крычыць недарэка. — Біцеся-падманвайцеся, але без мяне!
Ды, завярнуўшыся, пайшоў. Маўляў, глядзіце, не жартую. Усе паглядзелі ўслед і сварку супынілі. Сіўка ж паглядзела на дзяўчыну, на пані, на братоў-асілкаў і рушыла за недарэкам. Дзяўчына паглядзела на пані, на братоў-асілкаў і пайшла за сваёй сіўкай. Пані паглядзела на братоў-асілкаў і па-
крочыла за дзяўчынай. Слаўныя асілкі зладжана пераглянуліся і патупалі за пані. I ніхто не крычыць, не сварыцца, не крыўдзіць, не падманвае! Адзін недарэчны балбоча сабе ды балбоча:
— Выправілася дзяўчына братоў шукаць у няблізкую дарогу! Запрэгла сіўку ды і паехала, — глядзіць то на дзяўчыну з сіўкай, то на сіўку з дзяўчынай.
— He! — пярэчыць яму сіўка. — Гэта я сама запрэглася...
— А я нікуды ехаць не збіралася! — гэта дзяўчына.
— Хай будзе так! — радасна пагаджаецца недарэка. — Ехалі сабе дзень, ехалі другі, а на трэці з дарогі збіліся, у глушэчу патрапілі, добрую старую сустрэлі! — і глядзіць то на пані з дзяўчынай, то на дзяўчыну з пані.
— He! — злуе дзяўчына. — Гэта я наўмысна ведзьміну хату знайшла!
— А я ніякіх чараў наводзіць і не думала! — гэта пані. — Hi маладой удавацца, ні панаватай рабіцца, ні братоў чужых шукаць, сваіх не маючы...
— Няхай так, — зноў не спрачаецца вясёлы. — Абярнулася ведзьма важнай пані, дзяўчыну слугаваць змусіла. I ўсё для таго, каб вас адшукаць, — глядзіць на першага, другога і трэцяга брата. На трэцяга, другога і першага... На другога, першага і трэцяга...
— А ведаеце, слаўныя, што зараз будзе?
— He! — гавораць браты. — I ведаць не хочам...
— А я думаю, што хочаце ведаць усё як след! — аж пляскае ў ладкі недарэка.
— Чаму гэта? — не вераць яму браты.
— А таму, што вы, залаценькія, сёстрам сваім узрадуецеся, дадому разам пойдзеце і сварыцца болей не будзеце... Я вас на такое зачарую!
— Як ты нас зачаруеш? — засмяяліся асілкі. — He бяруць нас ніякія чары...
— Нічога, — не сунімаецца дзіўнаваты. — Mae чары вас як-небудзь ды возьмуць!
I сказаў таемнае слова... Азваўся таемным шолахам вецер, паляцеў імкліва, вярнуўся назад, як прыгадаў адзінокі шлях, што зачараваным колам круціцца, а ніяк скончыцца не можа. Абудзіў смутак у сэрцы. I на прымройлівым даляглядзе паўстаў коннік, як сатканы з просіні, журбою ў вочы паглядзеў і знік, быццам не было яго ніколі. Адно журбу сваю пакінуў...
— Я рады бачыць цябе, брат! — паклікаў яго дзіўнаваты. — Я ведаю, што ты заўсёды ідзеш за мною.
I яшчэ мовіць дзіўны... Хмарамі неба зацягнулася, цёмнымі вачамі на зямлю паглядзела. Трывогай людзей агарнула. Як з хмар саткаліся прыгожыя халодныя абрысы. Гневам пыхнулі, адчай на людзей кінулі ды зніклі гэтак жа хутка, як з’явіліся. Адчай у сэрцах застаўся...
— Я рады бачыць цябе, брат' — азваўся дзіўнаваты. — Я ведаю, што ты заўсёды ідзеш за мною.
I зноў не маўчыць той, каго зразумець цяжка. Дажджы з неба паліліся, слязьмі ўвесь вялікі свет загарнулі. Ды выплыла з дажджоў на імгненне велічная постаць. Нягоды абяцала ды хутка растала. Нядобрае прадчуванне пакінула...
КНІГІ ОНЛАЙН
