I чарам сніцца чалавек...
Міфалагічныя апавяданні
Ганна Навасельцава
Выдавец: Віцебская абласная друкарня
Памер: 272с.
Віцебск 2016
— Што ж мілей за бацьку? Што ж мілей за маці?
— Так... — дамавічок па-сяброўску махнуў лапкай паветніку і паважна мовіў: — Чары твае мацнеюць. Часу мала.„ Хутка ўсё станецца...
— Што ж станецца?
Але нічога болей не адказваў хатнік, хаваўся ў свой падпечак. Дзіўна зашыўшыся пад паленцамі дроў, палахліва зіркаў на мяне паветнік. Варкотка бесклапотна скакала па двары. Весяліла-смяшыла, ловячы, як гарэзлівае кацяня, уласны хвост. А я толькі цяпер зразумела, што яны наўмысна праганялі шэрую лясную гаспадыню...
Шэрая, лупатая. Агнёвыя вочы. Яе цень на маёй лясной сцежцы. Шэры зай у хмызняках. Як толькі я ў лес, то ён ужо тут. Ніколі не палохаўся, ніколі не ўцякаў ад мяне. А я так многа хадзіла па лесе. I цяпер хаджу. Чакаю-шукаю. Таямніцу, мілейшую за цэлы свет. За бацьку, за маці. Гукаю рэха, толькі вяртаецца яно ні з чым. Вяртаецца, і цягнуцца да маіх рук цёмныя лапіны ялін. Такія калючыя, бахматыя. Азываюцца на голас шумлівыя летнія дажджы. Глядзяць мне ў вочы шэрыя хмары. Глядзяць-патанаюць, адбіваюцца ў маіх вачах...
— Зямля цябе слухаецца. Вада цябе слухаецца, Ягіня! — з’яўляецца з-за сініх лясоў той, незнаёмы, някліканы-нечаканы. Едзе верхам на шэрым ваўку. Як той воўк, выскаляецца злосна.
— Што з усімі, каго скрала, учыніла? Ці памятаеш?
— I з чаго ты такою маладой ды прыгожай стала?
— А ведаеш, як жа я цябе са свету звяду?
Лёгка ўхіляецца ад крылаў шэрай гаспадыні, знікае ды зноў паўстае за колькі крокаў наперадзе. Дражніцца-зневажае. Чары моцныя пасылае, з такімі не ўраз справіцца. Таемнымі, нязведанымі шляхамі хутка імчыць праз лес хіжы воўк...
— У-у-у! Знайду-даганю!!!
Але не ўцякаю. Хоць цягне лапкамі за крысо шэрае зайчаня, хоча, каб я хавалася. Глядзіць пранікліва. I ты ўжо тут? Няўжо не баішся ваўчыных зубоў? Я вось жахаюся. Ашчэраная вялікая пашча. Страшна, як і тады...
Гэта ж пострах вяртае мне ўспамін... Бачу маленькаіа хлопчыка, які баіцца. Памалу вылезшы з сівалкі, выцер слёзы ды асцярожна сунецца назад. Шуміць вялікі лес. Асенні, тры-
вожны. Куды ж бегчы? Як шукаць дарогу дадому? Блукаем у яловых нетрах. Такія высокія зараснікі-хмызнякі. Мацнее кволае спадзяванне, бо можна ў іх добра схавацца...
He, ад яе не схаваешся! Стогн па лесе ідзе. Дрэвы высозныя валяцца. Вятры халодныя гудуць-равуць. Зёлкі чарадзейныя долу хіляцца. Гэта ж яна ідзе, шлях праз лес пракладае...
— Знайду-даганю!!! У-у-у!
Спалоханым зайчанём бяжыць прэч хлопчык. Яго хапае доўгая кашчавая рука. Але я не ўцякаю. Вялікімі таемнымі вачыма глядзіць яловы гушчар. Агнямі гараць так блізка страшныя лупатыя вочы...
— Чарадзейнае дзіця! — той самы раздражнёны голас. — Забудзеш гэта ж усё да пары да часу...
Забуду, не ўспомню. Сжажу лютаму ваўку, пагляджу на таго, хто на ім сядзіць. Моўлю, як адчарую:
— Вочы мілей за бацьку. Вочы мілей за маці. Гэта ў іх адбіваецца свет.
Часам можа падацца, што ён гарыць агнём. Толькі гэта няпраўда... I ўспамінае мяне той, хто знікне з прыцемненым раннім золкам. Пойдзе ўслед за ноччу. Вернецца на змярканні. Пакліча самы вялікі страх. Самую глыбокую раскайнасць...
— Мы сустрэліся ў цёмнай ялузе... Мабыць, не так сабе. Але ж хіба гэта на добрае? — паглядзіць на мяне з надзеяй.
He ведаю. Толькі зноў шэпчуць самыя цёмныя на свеце лясы, мовяць таемна ды пранікліва, як хочуць пра нешта важнае згадаць:
— Вечна шукаем і зіму, і лета, а што ж цвіце без самога цвету?
Мабыць, пра гэта можна ўспомніць, калі прачнешся. Яно прыходзіць у трывожных неспадзяваных снах. Чакае да пары да часу. Нябачнае, няўлоўнае. I ўжо не цёмная самая непраглядзь... Што ж гэта? Што? Цяжка ўбачыць, бо цвіце без цвету там, дзе твая хата, дзе ходжаны і няходжаны шлях, які чакаў і чакае...
— Мур-няў! — Варкотка смачна аблізвае вусы. — А ведаеш, што ў нас зноў учынілася?
ПАЎНОЧНІК
Міфалагічнае
Зоркі як хлебныя крошкі, густа раскіданыя па небе. Мабыць, смачныя, аднак жа доўга іх збіраць... Вунь які вялізны гэты нябесны стол! А я ж маленькі, хоць і рухавенькі-хуценькі. I люблю апаўночны час. Спяць усе моцна. Стаіліся-загарнуліся і людзі, і птушкі. Баяцца цемры, баяцца ночы. Спяць, чакаюць светлае раніцы. Толькі я не сплю... Крадком сунуся паўз сядзібы. Ціха. Спрытна. Нябачна. Выглядаю-віжую, што і дзе, што і як робіцца. Вось я зараз...
— Пых-пых!!!
— Авой... Напалохаў, лядашчы! — каб схаваць сваю разгубленасць, прытупнуў на худое нягеглае стварэнне, што стаілася ў ценю сухастоіны на скрыжаванні дарог. — Каб цябе!
— Ціха! Чаго ты? — не зразумеў майго нецярпення лядашчык. Гэта быў дапраўды ён. — Можна падумаць, што я цябе першы раз пужаю. Ты сам чаго тут шнырыш?
— He шныру, а гляджу, што ды як.
— I чаго нагледзіў?
— Пакуль нічога. Але ж ноч толькі пачалася, то я і не бядую.
— I ў мяне нічога. Пых-пых! Аднае тае радасці, што цябе спужаць. А карысці з таго? Ды на цябе ж ніякай хваробы не пачэпіш.
— Дык цікуй чалавека, што табе я...
— Ат! Буду высільвацца. Я ж худзенькі, слабенькі, — лядаіпчык цяжка ўздыхнуў, як просячы спачування.
Што слабенькім ён не быў, ведаў пэўна і спагадаць не спяшаўся. A то прычэпіцца худое, будзе хадзіць ззаду ды скавытаць. Вялікая асалода. Але бавіцца надта не выпадае, хоць ноч толькі пачалася, трэба...
— Толькі-толькі начніцы прабеглі, — лядашчы мовіў як самому сабе ды паглядзеў выпрабавальна, зацікаўлюся ці як... A пра тое, што начніц я ніколькі не прывячаў, ведаў аж занадта.
— Куды ж? Ці не да вёскі? — зрабіў выгляд, што пытаюся проста так.
— Ат! Мабыць, што і да вёскі, — гаспадар хвароб знешне застаўся абыякавым, але сам як падабраўся. Зараз будзе прасіцца.
-Ну, няхай і да вёскі, — я завярнуўся ды пайшоў прэч. He тая ноч для лядашчых просьбаў. А з начніцамі я і сам упраўлюся.
He люблю іх, калматых, страшных. Лезуць у вокны як не ў сабе. Плач несціханы наводзяць на тых, хто спіць у калысках, хто яшчэ невінаваты. Адно баяцца дзіцячых лялек, што сядзяць на падваконнях ды глядзяць... Вось падыду блізенька, закрычу-падману. Абудзяцца ў хаце ды на вокны паглядзяць, лялькі пашукаюць ды прыткнуць іх паспяшаюцца. Як добра, што магу ўдаваць рознымі галасамі. I клікаць на дапамогу, і плакаць, як малое, і прасіцца... А калі хто выходзіць з хаты, то бачыць толькі пустую ноч. Азораную, шчымлівую. Сцепанецца чалавеча ад трывожных прадчуванняў ды назад, у цяплоспакой. I як жа можна зноў так хутка заснуць, калі прыцягальна свеціць поўня? Ну не разумею!
Учыніўшы ўсё як след, кіруюся далей. Звыкла прыглядаюся-віжую. Сям-там заўважаю цікаўных шэшачак. А вы ж ніколі не спіце. Водзіце кацінымі насамі. I ў хату скачаце праз рукі, удаўшыся ласкавай коткай. Грахі людскія трэба выведваць, яно так. Каб трохі баяліся рабіць нягожа. Але што гэта я, калі сам заўсёды ў шкоду лезу. Дзіўлюся сабе, дзіўлюся.
Іду ад вёскі да лесу, і поўня выглядае з-за хмар. Круглая, жоўтая, нібы кавалак свежага масла. Мякенькага, смачненькага... Ахвоці мне, не да ежы цяпер. Апасля што-небудзь ядомае сцягну. Box, як не ўсяго скаланае далёкае ваўкалачае выццё.
Недзе там бегае тое страхалюдзіла. Хаваецца ў лесе, шукае дарогі да людскога жытла. Дарэмна шукае, адно пакутуе і не знаходзіць. Скура воўчая, а сэрца ж чалавечае. Белая пасмачка на шыі, не як ва ўсіх ваўкоў. Нават было б шкада, каб не прагавітая лютасць. He скажу, звярыная ці чалавечая. За намарныя пошукі, за нечалавечыя пакуты. Адно ведаю: лепей з такім не сустракацца. Ад яго чым далей, тым спакайней. Нездарма ж такому вось закрыты чарамі шлях да вёскі.
I яшчэ раз адазвалася выццё, запаланіла скаргаю свет, стужкай спавіла вакольныя лясы і як знікла ў бяздонні блакітных азёрных вачэй. Авой... Вось цяпер да дрыжыкаў сцюдзёна. Іду ж праз лес. Збочваю ў глухія нетры, шыюся далёка-глыбока. Ляшчына, ракіта. Алешыны, алешыны. Яліны. Зараснікі папаратніку. Прабіраюся, хоць не надта і прабрацца. Недзе ж было...
— Вох-вох!!!
— А ты ўжо чаго вохчыш? Як не ўсе грошы здабыў-загарнуў, і ўсё табе мала?! — з гэтым, са скарбнікам, ніяк іначай. Маленькі, злосны...
Срэбраная світка з залатым поясам, бліскучы, відаць, з літога золата капялюшык. Срэбраныя запыленыя лапці і доўгі шчарбаты кій. Што, і ён не просты? Мабыць. Толькі мне да гэтага ўсяго якая справа? Сам увесь схуднелы. I можна ж, валодаючы незлічонымі багаццямі, амаль заўсёды заставацца галодным.
— Чаго сюды прыцёгся? — вычварыўся на ўвесь голас. I скуль такі віск узняўся? Ведама ж, нікога не прывячае. За скарбы свае дрыжыць-баіцца. Думае, што кожны — злодзей, што абавязкова нешта скрадзе.
— А сцягнуць што-небудзь хачу. Табе ж усяго многа. Вось і пакумекаў, што добра было б пазычыць...
— Я ж табе пазычу! Што пазычаць болей ніколі не будзеш! — і стаў раздзьмухацца, аж адзенне срэбрана-залатое на ім трашчыць. Значыць, ужо чарадзеіць. За кій хапаецца...
— Ды аціхні ты! I не называй дарагое-бліскучае скарбам.
— Чаму гэта? — занепакоіўся-сумеўся ды чараваць пакінуў.
— Таму што гэта няпраўда!
— Ой, не скажы, паўночнічак, не скажы. Ты не ведаеш, і ніхто не ведае, а ёсць тут нешта, даражэйшае за ўсё золатасрэбра на свеце...
— Ды няўжо? Мусіць, дыяменты-смарагды — шчасцейка тваё найвялікшае?
— Вось-вось. Найвялікшае. Яно! — скарбнік пыхліва надзьмуўся.
— Бачу, бачу тваё шчасцейка, а як жа! Ані драбінкі залатой не кранеш, з голаду пухнеш!
— А што ж! Калі патроху браць, то і любое багацце сыдзе. Але не гэтае, не шчасце, не яно.
— Ды пра якое шчасце ты чаўпеш? Глядзець на бліскучае, не табою сабранае, ды гэтага не кранацца? Адно вартаваць. A дзеля каго — невядома...
— Табе невядома. А я вось усё пэўна ведаю, паўночнічак. Той, хто на скарбы спакусіўся, душу запрадаў. 3 нячыстым пасябраваў. Так яны, вясковыя, гавораць...
Так дапраўды казалі. Зноў, як і заўсёды, стоена ўсміхаўся такім думам. Яны ж, вясковыя, наіўныя-дзіваватыя. Скажуць пра цябе такое, ад чаго сам аслупянееш. Ніколі б да такога не даўмеўся... Ажно даўно ўсё перагаворана і як праўда найчыстая прынята.
— Яно так, гавораць. А чаго ж ты хацеў, скарбнічак? У лесе хаваешся, нікому не папусціш ані крануцца заклятага багацця... Чакай, яшчэ і не тое скажуць.
— А можа, я і ёсць нячысты? Самы чорны, самы злосны, — лясны ахоўнік золата-срэбра прыскокнуў ды пакрыўджана замаўчаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
