КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Спазнае лірнік струны душы. Сузіраеш іх? — А як жа! He так сабе глядзеў табе ў вочы. — I што ўбачыў там? — А вось што... — лірнік пацягнуў струны. Нешта хацеў сказаць, ды змаўчаў. Замест яго збройнік мовіў усім рашуча, зацята, але звяртаўся толькі да мяне: — Ты з’явіўся на свет даўно-даўно. Чакаў вайны, замаўляў зброю. Прыходзіў туды, дзе агнём успыхвала варажнеча. Глядзеў, як змагаюцца-б’юцца. I забіраў вартых. Рабіў іх сваімі сябрамі. Што ўсміхаешся? Скажаш, як жа мог такое рабіць? Ты марозаў сын. Насылаеш чары і страху, і смеласці. — Няма на свеце такіх чараў. Ёсць толькі чалавечая няўрымслівасць, гатовая да подзвігу, гатовая да здрады. Ты мог бы ў гэтым не сумнявацца... Памятаеш адну далёкую ноч? — А што ты можаш пра яе ведаць? — Тое ж, што і ўсе. Смелыя юнакі вясёлым гуртам пайшлі па скарб. Ноч выдалася пагодная ды ацішная, таму хлопцам здавалася, што ўсё ў іх атрымаецца... Гаманілі-смяяліся ды таемнай сцежкай з’явіліся да парослага травою кургана. Без аніякай азнакі... Спахапіліся, пачалі капаць. Найшлі хмары, ляснуў пярун, паўстаў волат у жалезным панцыры. — Досыць! — Я і не настойваю. Ты хочаш спытаць, чаму ж столькі гадоў не знаходзіў цябе марозаў сын? Быў жа ты і смелым, і рашучым, а ён жа шукае і адчайных, і вартых. Тыж заўсёды ў бойцы-варажнечы ды кожны раз са слаўнай перамогай! Усялякай вартасці пазбылася ўласнае жыццё. Дык што ж можна казаць пра іншыя? Пра тыя, якія на вастрыі мяча... — Боль... Забяры яго, прашу. Кожны раз як паміраю сам. Спадзяваўся, што прыйдзе вой, лепшы за мяне. А такі ўсё не прыходзіць... Але я адшукаў цябе. Сёння, Зюзіч, ты не зможаш мяне пакінуць. Я сапраўды схаплюся за зброю. Так доўга гэтага чакаў... — Я не Зюзіч! Казаў жа... — Скажы, што не ведаеш пра тую страшную ноч... Усяго. Скажы, і тады я паверу, што ты не Зюзіч! — Гнаўся за вамі волат з узнятым мячом! За знявагу, за няпамяць! Гнаўся, гразіўся забіць. Змаглі падняцца па-над сваім спалохам твае сябры. Спыніліся, прычакалі. I дараваў ім герой за іх смеласць... Толькі ты адзін не спыніўся. Бег, падаў, зноў бег. Да знямогі. Да слёз. I цябе аднаго волат не прабачыў. Ударыў моцна мячом. Маўляў, як не маеш ты сваёй смеласці, вазьмі хоць маю. Падзялюся, не шкада. — Усё маё жыццё, такое доўгае, гэта не я. Ён! Вызвалі мяне ад яго, чуеш! Я не хачу болей быць такім! Я не змагу болей быць такім! — Нават не спадзявайся. I не прасі, — я рашучы ў сваіх абяцаннях. — I не дзівіся: пра тую ноч ведаюць усе... Ты сам адкрыўся. — Цябе нішто не выяўляе так, як жорсткасць, — нагадвае пра сябе лірнік. — Ты Зюзіч. Канешне ж, ты... — А ты на што так упарта спадзяешся? — вяртаю зацікаўлены позірк. — На гуслі-самагуды, — адразу ж падае голас яго маленькі спадарожнік. — Што сустрэнеш, назавеш вартым і падорыш тыя чарадзейныя гуслі. Ты ж добры з сябрамі. Шчыры. Шчодры. — Гуслі-самагуды. Дзе ж яны ёсць? — мне становіцца трошкі смешна, трошкі сумна. — У сівой зімы, — зацята глядзіць на мяне стары лірнік. — Хаваюць іх за трыма маразамі-замкамі. — Ды хто ж хавае? — Аты і хаваеш! Сабраныя ў тых гуслях вясёлыя перазовы ды сумы-галашэнні, якія не спыняюцца, ніколі не спыняцца ў свеце. Кожны голас, што азавецца бязмежнай радасцю або нясцерпным горам па-над заснежанымі абшарамі, да іх трапляе. 3 імі застаецца... А маразы-халады тыя гуслі трымаюць. Каб не запаланіць свет радасцю, каб не засмуціць яго горам... — Навошта ж табе такія гуслі? Ведаеш, не простыя яны... — He клапаціся, Зюзіч. Зайграю на струнах радасці, не крану струн гора. Будуць радавацца людзі і я разам з імі... — А што ж з табой такое здарылася, як гэтак аб радасці просіш? — Нічога... — Зусім? Як сабе хочаш. Мабыць, спытаю ў твайго сябра. Таго, юнацкага. Ён добра пылаў, пакуль ты цміў. Хадзілі вы па свеце, весялілі людзей. Клікалі да святла. Ігралі разам, толькі яго аднаго чулі. Ад яго песень сэрцы мацней біліся, на твае ледзьве азываліся... — Як жа ты спытаеш? Няма яго даўно... — Яго няма... А песні, ім складзеныя, засталіся. Давай у іх спытаем. Ад чаго сэрца чалавечае, чарамі азначанае, так рана згарэла? Ад чаго ён пайшоў, а ты застаўся? Ад чаго ты і цяпер не можаш супакоіцца? Шукаеш, як жа перавысіць... I не знаходзіш! — Пашкадуй, Зюзіч... — Шкадую. Шкадую, як не маю такіх чарадзейных гусляў. I не называй мяне болей Зюзічам! Расчаравана ўздыхае лірнік. Ды хутка падае голас гаспадар хаткі: — А як цябе называць? I зноў yce чакальна пазіраюць на мяне. — Ты не хочаш быць тым, кім мы цябе бачым. А кім жа ты хочаш быць? Падкажы нам, назавём цябе так. як сам скажаш... — Я ніхто для вас і буду нікім! He змагу падараваць спраўджанне чароўных мар. I чаму вы думаеце, як нешта вам павінен? Вы ж не церпіце зімовы холад. Ненавідзіце Зюзіча. — Ты халадзіў! Ты караў! — зноўку ўсчынае ліслівы. — А цяпер ты павінен нам дапамагчы. Сам жа казаў, што навучыўся ў людзей спагадаць. Як вясновае сонца... — I якой жа дапамогі ты чакаеш? Варушыць у адказ недаробленыя гліняныя рэчы. Посуд тут розны, але болей — маленькія злепкі людзей ды жывёл. Скамечаных, як знявечаных. Застылых у навечнай пакуце. — Паглядзі, ты, які не хоча называцца Зюзічам. Я так хачу, каб усе гэтыя і звяры, і людзі сталі прыгожымі, задаволенымі, спакойнымі... Але не магу. Маразы казку чарадзейную на вокнах малююць, уборам дзівосным зямлю ахінаюць. У тваёй крыві вялікае майстэрства. Падаруй мне яго! I далей толькі напружаная ціш агартае маленькую хатку. Маўчу ж у адказ. Думаю, што ўсё болей стамляюся ад вечных просьбаў братоў па нядолі. Мабыць, што і маіх. Іх чаканняў дармавога шчасця. У мяне ж яго няма. — He магу падараваць таго, што мне зусім не належыць! Вось і кароткі прысуд таму, хто не ўмее нават зляпіць глінянай цацкі. Урэшце выйду ў завейную бель. Каб ахаладзіцца, супакоіцца, адпачыць. Люблю маразы, яны знішчаюць дарэшты прагу-спакусу. Люблю адну аснежаную далеч... — He хадзі! I гучыць у звонкім голасе непадробная трывога. He за каго іншага, за мяне. I ты кажаш, бачачы, што я не разумею: — Яны дацікуюць цябе. Дацікуюць і заб’юць. За тое, што ты — гэта не ты. За тое, што не выканаў іх жаданняў. He хадзі. Што ж, быць і мне з табою шчырым, спагадлівы хлопчык: — He пакіну цябе. Падкажу шлях у завейнай ночы. Дапамагу адшукаці скарб. Падарую і талент, і сілу. Толькі стань маім сябрам. To як? Аніяк. Крывёй гневу наліваецца твар збройніка. Вечным праклёнам азываецца голас лірніка. Глыбокая крыўда ў прыгорбленай постаці няўдалага ганчара. Маўчанне ў вачах хлопчыка. I жаданне пайсці са мною, і боязь гэтых трох. Што ж, я пачакаю. Буду верыць, як верыў заўсёды. У чысты снег сцюдзёнай зімовай раніцай. I я не развітваюся з табою... — Стой! — нарэшце бразгае меч. Але я не спыняюся. Што мне твае пагрозы. Усхопішся ды кінешся біцца? Зноў не — так я і думаў. He прывячаю цябе, не прывячаў. Глядзіш на лірніка, як просіш у яго дапамогі. Дарма... He знойдзе моцнага слова слаўны наш музыка. Сам б’ецца ў роспачы, шкадуе пра даўно пройдзеныя шляхі. Чаго пра іх плакаць... He ігралі, не зайграюць самі гуслі-самагуды. Нічога не скажаш і ты, няспраўджаны майстар глінянай цацкі. Быў цацкай і застанешся ёю. Нават не плачаш, не жалішся. Цацкі не плачуць. Маўкліва ляжаць, закінутыя нечай рукою ў куток. He маёй, павер. Хоць і мне цікава: ці можна табе зрабіць настолькі балюча, каб ты стаў бараніцца? He ведаю. He ўведаў, як выйсці з гэтай хаты. Дыхнуць свежым марозным паветрам, прагнаць дарэшты стому. Я так гэтага хачу. Мне стаў невыносны людскі дух. Прыкры, сляпучы. Мне горача тут. Мне горка. He ведаю, ці павінна так быць. У мяне ж халоднае сэрца. Мне патрэбны мароз. Усіх замаражу' — Глядзі-ткі! Усё ж у яго нічога няма. Такі ж, як і мы! — сумна ўздыхае лірнік. — Дык навошта ён... — пазірае збройнік. I трэці адказвае згодным маўчаннем. Раз такі непатрэбны, то навошта ён зусім? Быццам чую, як мацней ды мацней снуюць такія думкі... А яшчэ... ўстаньма разам. Як не Зюзіч, то што ён нам зробіць? He зрабіў жа дагэтуль нічога. Горача. Млосна. А я нічога не магу зрабіць. У людской жа хаце... Паціху сунуцца да мяне расчараваныя-пакрыўджаныя. Пакуль што самі баяцца. Пакуль... Рашаюцца астатні раз, пакутліва, доўга. Так доўга... Чыстым струменем марознага паветра бяжыць да мяне хлопчык. He забаяўся, не сцярпеў. — Уцякай! — Навошта? I ты бачыш у маіх вачах сінія замерзлыя зоркі, якія снежкамі падаюць долу. Праўдзівыя, смелыя. He знікаюць, удаюцца ў людскіх абліччах, жывуць сярод людзей. Яны не просяць, не баяцца. I ты навучышся не баяцца... У мяне. Глядзі, як падаюць раней моцна зачыненыя дзверы. Гэта зімовыя віхуры сарвалі іх, грукнулі аб падлогу, пазначыўшы выхад. I мне, і табе. Пойдзем са мною, не будзем акідваць развітальным позіркам усіх тых, хто застаецца. Назаўжды застанецца ў цёмнай нізкай хаце. Будзе дыхаць, хадзіць, але не жыць. Мароз студзіць кроў. Прымушае спяшацца, шукаць. Ісці... — Пойдзем разам? — пытаюся ў цябе. — А далёка? — у тваіх вачах загараецца цікавасць. — Далёка і высока... I нясуць мяне завеі далёка-высока. Пакідаюць цябе аднаго. Але ты не губляешся ў мяцелістых гадах, праходзіш праз ростані шляхоў, пэўна знайшоўшы свой. I робіш спраўна ўсё, што толькі пажадаеш. А я сачу за табою, азываюся ў зімовых прымройлівых начах траскучым марозам. Ты клічаш мяне, чакаеш, шукаеш са мною сустрэчы. I ты ідзеш. He да мяне — да сваёй мары. Такі цяжкі пухлаты снег. Засціць вочы сляпучая бель, але я ведаю, што ты дойдзеш. Прычакаю цябе. Памятаю сваё абяцанне. Ніколі не пакідаў сваіх сяброў... Адзінае, што так і не ўсіх дачакаўся. А пакуль... Замятаюць завеі белы свет. Ужо спавілі маразы-снягі імклівыя рэкі. А я запарушыў сняжком людсжія вочы. Можа, пабачу ў іх волю, упартасць, сілу... Буду рады чуйнасці, весялосці, спагадзе. He прайду паўз вартае ды прыгожае. Я ж шукаў, шукаю сабе сяброў. Халодна-марозлівы, хачу, каб не зусім зледзянела маё сэрца. Я — Зюзіч. Сын траскучага марозу, унук сівой зімы. I я знікаю з белага свету кожную вясну. 3 кожнымі новымі снягамі нараджаюся. ...Людна ды тлумна ў вялікай карчме. Гаманліва: — А ведаеш, такі можа прыдарыцца ўсюды... Ты нават не здагадаешся, што гэта ён! — Ды хіба ж можна не пазнаць самыя сцюдзёныя вочы?!