I чарам сніцца чалавек...
Міфалагічныя апавяданні
Ганна Навасельцава
Выдавец: Віцебская абласная друкарня
Памер: 272с.
Віцебск 2016
Бліснулі. Грымнулі. Упалі перуны. Мне лёгка іх трымаць. Я ж цуд. Ясны, агністы. Удаўся кветкай, нікім не бачанай, не разгаданай. Я хаваюся ад свету. Я хаваюся ад людзей. Я хаваюся ад самога сябе, і гэта самае трывожнае! Самотнае, але і страшнае... Бо ён мяне спрабуе на злом. Я спрабую сябе на злом. He магу супакоіцца. He магу перамагчы.
Аднойчы на бясконца доўгі сонцаварот пяе ды гуляе мая сіла. Тады я пешчу надзею, кволую, як прывід, чаканую, нібы сонца. I кожны раз ідзе да мяне той, хто кпіць, здзекуецца, пагарджае. I адбірае ў мяне самае лепшае. Я нічога не магу зрабіць, бо адчуваю сваю правіну. Што ж учыніць, калі сам вінаваты?
Здзіўляю яго, застаю знянацку, трымаюся, трываю ліхое... I адчуваю, як абуджаюся. Ціха, пакутліва. I гэтак марудна, што губляю веру вырваода з навечна зачараванага кола. Мне дапамагае брат. Мяне кліча каханая. I перуны, цёмныя перуны зноў чакаюць мяне.
Як жа моцна прагну іх пазбыцца... Але, мабыць, яны патрэбныя. Каб годна перамагчы Грамаўнічнага, каб стаць самім сабой. Тым, хто адмовіцца ад усіх цудаў, прызнаўшы адно праўду. I пойдзе па свеце новымі шляхамі. Чуеш?
— Прывітанне табе, Анчутка!
Я ведаю тваё таемнае імя, таму што ты — гэта ж я сам...
ЗЮЗІЧ
Міфалагічна-легендавае
— Як замятуць завеі белы свет, скуюць маразы імклівыя рэкі, запалоняць іскрыстыя снежкі людскія вочы, тады з’яўляецца на шляхах-вандроўках адзін. Нехта. Падобны і да цябе, і да мяне. Нямоцна сур’ёзны. Няшмат і вясёлы. Просты, сціплы. Уважлівы, відушчы. Ходзіць побач, няўбачаны, незаўважаны. Але сам усё ўгледзіць. Усіх пабачыць.
У яго прыгожая ўсмешка. Шчырыя глыбокія вочы. Ён зычліва, спагадліва прывячае людзей. Шукае сабе сяброў. Але глянь яму ў твар адкрыта — і пабачыш вечнае мроіва бясконцых снягоў. Бель завірух, холад доўгай ночы. Ды хутка пасля таго, як зімовыя маразы схопяць тваё дыханне. Глядзіш — і баішся зварухнуцца. Глядзіш. Маўчыш... I так сябры верныя застаюцца з ім назаўсёды. Баяцца пайсці, баяцца пакінуць.
Хто гэта? Зюзіч. Сын траскучага марозу, унук сівой зімы. Ідзе па белым свеце, з’яўляецца сярод людзей. Хаваецца лёгка, увішна. Ці не надта і хаваецца... Вядзе за сабою пранізлівыя вятры-віхуры, называючы іх роднымі братамі. Падказвае мяцеліцам, калі ім лепей усхадзіцца. He рыпіць у яго пад нагамі снег, не чапае сваім сцюдзёным дыханнем. I толькі табе ды мне, толькі людзям ён страшны. I тым, хто ў прыгожых палацах, і тым, хто ў малых нізкіх хацінах.
Чым жа? Чым? Непрадказальнасцю. Будзе побач з табою доўга, а ты не здагадаешся пра гэта. Будзе шукаць тваю слабіну. А як знойдзе? Хто ж ведае... Ніхто пра такое нам з табою не раскажа.
— А калі раптам узяў ды знайшоўся такі, хто б пра Зюзіча нямала парасказаў? Што ж схацелі б дазнацца? Можа, чаму такі халодны, марозлівы? А можа, як зіму стылую, людзям страшную, перачакаць?
— Ды хіба ж нехта пра такое раскажа?! А ён, Зюзіч, будзе марозіць, кпіць-халадзіць, пакуль з нас усіх не выцягне дух. Што ўсміхаешся загадкава-летуценна?.. He верыш мне, старому?
— He верыць такой згоднай ды ладнай показцы нам, маладым, няможна. Ды толькі з чаго ж стаўся марозаў сын такім нядобрым? Доўга ж быў сярод людзей. Мог навучыцца ў іх спагадаць...
— Ён не здолее таго. Mae халодны кавалак лёду замест сэрца. I, мабыць, калі ўчыніць нешта добрае, растане-згарыць марозлівае сэрца. Ад цеплыні чалавечай удзячнасці.
— Хіба ж можа быць такое?.. А калі людзі акажуцца няўдзячнымі?
— Дзівіся. Няўцямна ты слухаў. He толькі варагуе марозаў сын з цяплом ды сонейкам. He церпіць усіх шчырых...
— А як мала знаходзіць шчырых?
— Ды што я табе кажу... He верыш, не зважаеш. Глядзі, сустрэнецца табе далёка ад дому, дык і ніколі ты не вернешся... Гуляе ў сэрцах яго сяброў халодны пранізлівы вецер. Зюзічам пакліканы, Зюзічам насланы. Іх даўно ўжо не чакаюць. Дык праўду табе кажу: асцерагайся марозава сына. Лепей было б аніколі не сыходзіцца з ім...
— Чаму ж думаеш, што некалі сыдуся?
— Уважлівы... Ды таму, што ты дасціпны, кемлівы. I ўсё нечага шукаеш. Вось і цяпер, бачу, на месцы табе ўжо не сядзіцца. Спяшаешся... Куды?
— Пайду. Скароціць мой шлях твая показка.
— He ідзі! Сам жа гэты прытулак знайшоў. Чым тут дрэнна?
I доўга не зводзіць вачэй з мяне, мабыць, што і дасціпнага, быць можа, што і кемлівага. Болей не пытаюся, не спрачаюся. Як можна... 3 такой праніклівай верай. Бачу, як віхуравда белыя чмялі за нізкім акном. Пякуча-халодныя. Сцюдзёныя. Іскрыстыя, прыгожыя. Колькі буду на іх глядзець, столькі буду з іх дзівіцца.
— Глядзі ты, як моцна ўсхадзіўся вецер, — для нечага гаворыць мне той, хто толькі што пранікліва распавёў показку.
— Але нядоўга яму злавацца, — мне ўжо прыкра заставацца сярод выпадковых спадарожнікаў.
— Адкуль ты ведаеш гэта?
— Проста ведаю.
— Проста?
He адказваю. Навошта? Яны мяне не зразумеюць. Стары з лірай. Пры ім хлопчык-падлетак. Жвавы, рухавы, на месцы яму не сядзіцца. I на мяне, незнаёмага, чужога, пазірае з цікаўнасцю. Мабыць, унук таго лірніка-казачніка. Яшчэ адзін сівавусы. Але досыць мажны і, напэўна, дужы. На гэтакіх нас, дакучлівых размоўцаў, не зважаў ні кроплі. Як схаваўся пры цёмнай покуці ды — шах-шах-шах — войстрыць меч. Відаць, майстар-збройнік. А меч у яго гартаваны, сапраўдны. Такіх шмат пабачыў, добра ведаю.
Мы з лірнікам перастрэліся яшчэ ў дарозе ды пад вечар дабрылі сюды, у лясную зацішную хацінку, дзе быў збройнік ды сам гаспадар. Гэты трохі ліслівы, трохі сквапны. Адразу не спадабаўся. Параскідаў нечага на падваконнях недароблены гліняны посуд. 3 уцекачоў, якім ёсць што хаваць. Але сёння зусім не ахвочы я да чужых таямніц. У няблізкай дарозе прытаміўся. Ды трэба ж, зноў яна мяне кліча. Пайду ўжо, пайду.
— А пойдзеш ужо? — недарэчна перапытвае гаспадар, як сам не верыць, што я адважыўся выйсці з цёплага жытла ў такую замець.
Ён не зразумее, што вабная мне зімовая ноч. Яна чыстая, халодная. Сцюдзёніць ад прыкрых думак, дарэмных перажыванняў. Вось выйду зараз ды забуду пра марную цікаўнасць гэтага ліслівага. I што ён у мяне так утаропіўся? He буду глядзець на зняважлівую ўсмешку збройніка. Што ж, я не толькі яму здаваўся занадта летуценным. He зводзіць з мяне вачэй і мой знаёмы лірнік, як не давярае, як выпрабоўвае. Запомніў, што не надта ж пагадзіўся з яго показкай. I толькі хлопчык адчуў нейкую незразумелую трывогу, стаіўся, заціх. Пільна сочыць за мной спуджаным зайчыкам.
Дзякую гаспадару за кароткі прьггулак. Кратаю дзверы. Зачыненыя. I востра адчуваю сябе лішнім тут, сярод людзей, якія стаміліся ў сваіх вандраваннях. Хочуць адно сагрэцца, адпачыць. Нямала злуюцца, што доўгая дарога ніяк не скончыцца. I гатовыя пасварыцца з кожным, хто сваёй дарозе радуецца.
— Адчыні дзверы, — гэта я гаспадару.
Ніжэй угінае спіну ды ніяк не азываецца. Хацеў бы ад мяне схавацца ў пуставатай хаце, але не можа. He хочучы болей са мною знацца, зацята маўчаць іншыя. Нібыта не чуюць і не бачаць анікога, апроч саміх сябе.
He глядзіць на мяне лірнік, паклаўшы перад сабой худыя рукі. Сумны, як і тады, на заснежанай дарозе, калі я пабачыў шчырага чалавека. “Куды ідзеш?” — пачуў ад яго. “Далёка”, — быў мой адказ, бо не люблю выпадковых сустрэчных. “I я няблізка. Падкажы шлях, заблукаў у глыбокіх снягах”. Адкрытае сэрца... “Што ж, гэта я магу. Ідзі за мною”. Ідзі са мною... Хутка апасля нам сустрэлася гэтая лясная хатка.
Варожа зіркае збройнік. He чакае ад мяне нічога добрага. Відаць, гатовы схапіцца за тое, што робіць-шануе. Бо я хто яму? Чужы, небяспечны. А з такімі ніяк іначай...
I толькі спалоханы хлопчык мне спагадае. Ён не гатовы для таго, каб тыя, цікавыя, прыязныя, хто выпадкам побач з ім, але ўжо спадабаліся, сталі як свае, ралтам учынілі нешта нелітасцівае. He хоча быць разам з гэтым. I таму глядзіць на мяне з надзеяй: ну зрабі ты ці скажы нешта, каб стала, як раней, ціха, утульна. Добра. Ён не можа паверыць, што я магу стацца нядобрым...
— Выходзіш за парог ці як? — павышае голас збройнік. Але сам цвёрды, стрыманы, спакойны.
А чаго ж яму хвалявацца? Куды я ад яго падзенуся?
Нікуды. Адкажу, што хачу пайсці, дык не здолею зрабіці таго. А падману, што буду заставацца, то ён жа гэтага мне і не дазволіць. He падмануць — застацца. Хоць і падмануць — таксама... Трэба ж, які чуйны да чужых слоў.
— Чаго маўчыш, завейны, марозны?
— Чакаю, пакуль ты ўхопіш зброю.
— А трэба?
— Ты па-іншаму не зможаш.
— He змагу. Як і ты не пакінеш халадзіць-студзіць белы свет. Вось і звяду ягоную крыўду.
— А ці здолееш?
— Лёгка. Ты не вой. Ты дарма выйшаў са сваіх снягоў, якія даюць табе сілу. Тут жа ты будзеш нічым...
— Праўда?
Усміхаюся кпліваму, калючаму. He вой. He ліў гарачай крыві на снег. He ведаў смеласці. Змагання са смелымі. Адчайнымі. Жорсткімі. Якія яны? Чаго ж чакаць? Як прадбачыць? Зразумей і будзь наперадзе. I ты ўпэўнены, што я на гэтае няздольны.
Віхуры. Паходні. Паходы... Я так стаміўся гэтаму вучыцца. Белай радасцю агартаюць снягі. Яны чыстыя. Я проста хацеў бы праз іх ісці. He спыняцца.
— Што? Заледзяніш маю зброю? Чакаю, чакаю, пакуль зашее...
— Ён не можа таго, — гэта ліслівы. — He можа цяпер паклікаць ані вятроў, ані снягоў. He здолее замарозіць! He патрапіць выхаладзіць! Чуеш? Ты не пакрыўдзіш нас!
Крычыць. Злуецца. Заходзіцца. Апусціў вочы долу зніякавелы лірнік. Здзіўлена ўтаропіўся ў мяне яго хлопчык. Думае, як гэта я магу замарозіць, схаладзіць. Заініць...
— He магу паклікаць сцюжу. He магу загадаць вятрам. Я такі ж самы чалавек, як і вы ўсе.
— Бач ты яго, як загаварыў! — не сунімаецца ліслівы.
I зноў папракае. Лае і зіму, і мароз. I мяне, іх кроўнага сваяка. Праклінае-пагарджае...
— Аціхні! — мне надакучыла такая гаворка.
Змоўк. Імгненна, як пракаўтнуўшы злыя словы. Як папаўзлі чорныя гадзюкі страху-спуду. А лірнік не змаўчаў:
— Чаму ж ты хацеў пайсці ў завею? Холадна там...
— А тут цёпла. Зычліва, спагадна. Так назаўжды і застаўся б...
— Застанься! Будзь з намі. Я не веру, не веру, што ты злы! — у нязгоднай цішы звініць ясны голас.
Добры хлопчык. He зважае на дакоры. He просіць. He баіцца. Заўсёды сябраваў з такімі.
— Ты — Зюзіч, — пераканана ўздыхае лірнік. — Я проста ведаю гэта, як свае струны...
КНІГІ ОНЛАЙН
