I чарам сніцца чалавек...
Міфалагічныя апавяданні
Ганна Навасельцава
Выдавец: Віцебская абласная друкарня
Памер: 272с.
Віцебск 2016
— Ой не! — схамянуліся сябры-суседзі. — Без гэтага. Але зрабіцца добрымі ды спагадлівымі сапраўды вельмі-вельмі хочам...
— Дык за чым жа справа?
— А парай ты нам, суседзік, ці ж няма на свеце такіх чараўцудаў, каб у адзін момант...
— Узяў ды зрабіўся добрым. I ўсё тут!
Пачухаў патыліцу палявы валадар. Як жа гэта, каб раптоўна ды паласкавець. Асабліва вадзяніку ды лесавіку. Што ж тады, і на палеткі яго сквапна пазіраць не будуць? He можа так стацца. Але ж просяць, ледзьве не плачуць...
— Ты ж, палевічок, свет бачыш, усё ведаеш-чуеш. Дык ты ж нам падкажы. А мы ўжо ў даўгу не застанёмся...
Значыць, цвёрды ў іх намер. Дапамагчы ці што? Але як толькі падумаў пра дапамогу палявік, зрабілася яму крыўднакрыўдна... Суседзікі-братачкі, ці бачаце, лепшымі хочуць быць, а ён што, за іх горшы? He, зусім не горшы! Хоць і валадарства небагатае, ды такое вялікае.
— I я хачу зрабіцца добрым! Чаму гэта толькі вы? — паказаў сваю крыўду палявік.
— Чаму гэта ты? — не саступіў лесавік.
— А чаму ты? — насупіўся палявік на вадзяніка.
— А чаму я? Га? — перапытаў вадзянік у лесавіка.
— Таму што ты самы разумны, — не міргнуўшы, адказаў лесавік. — Каму ж, як не табе?
— А вы чаго да мяне прылаўчыліся? Думаеце, што я стану добрым, і вы за мною? — адчуў павагу да сябе вадзянік, тупнуў мокрай нагой, выбіўшы лужынку.
Яе адразу глынула перасохлае поле, як папрасіла яшчэ.
— Што ты гразі мне напускаеш! — не стрымаўся палявік.
— Якой такой гразі? Глеба стала, што камень. Дажджу просіць, — паважна адказаў вадзянік.
— Дык дажджу, а не вады! — фыркнуў катом палявік.
— Браточкі, суседзікі, — усхапіўся лесавік. — Навошта ж нам зноў сварыцца? Да таго ж вядома даўно, што дождж — гэта таксама вада...
— Алеж, вада, — упэўнена мовіў вадзянік. — Гэтая, вадзяны валадар, табе кажу.
— Ну, можа, і вада, — пагадзіўся палявік, ужо зразумеўшы, што трохі даў маху... Трэба было ў чым іншым вадзяніка звінаваціць. Ці лесавіка. Ці абодвух. А самому, пакуль тое ды сёе, зрабіцца добрым і шчырым. Ах, не дакумекаў! Шкада, шкада!
— Слухайце, браточкі-суседзікі, — вёў між тым далей лесавік. — А давайце ўсе трое зробімся і ласкавымі, і спагадлівымі. Так яно і лацвей, і цікавей...
“Ага, лацвей, — падумаў вадзянік. — Захапіць лесу палявое валадарства. Зашумяць сасёнкі з бярозкамі...”
“Ага, цікавей, — упэўніўся палявік. — Захапіць лесу вадзяное валадарства. Дачыста выпіць, а на тым месцы бярозы з сасёнкамі вырасціць".
— He можа быць, каб мы на тры галавы ды такую справу не здужалі! — лесавік пляснуў у далоні.
— Ат, чаго там, здужаем, — плюхнуў і вадзянік мокрымі рукамі, апырскаўшы і палевіка, і лесавіка. — Ды толькі як?
Як?
— Можа, так...
He!
— А можа...
He!
— I не думай!
— Ды я і не думаю!
— Вось і не думай!
— А я ведаю, ведаю!
— He, не ведаеш!
— He ведаеш!
— А вось жа ведаю! — аж падскочыў ад радасці палявік. — Нездарма ж я чаго толькі не бачыў, чаго толькі не чуў!
— Ну! Кажы!
— Кажы!
— Ходзіць-вандруе па белым свеце непрыкметны цёмныцёмны чарадзей, — распачаў палявік, зручна ўладкаваўшыся ў высыхлай траве, а лесавік і вадзянік слухаюць, утаропіўшыся. — Але не злы, не помслівы.
— Цёмны чарадзей, вох.
— Цёмны-цёмны, буль-буль.
— Зоры ў ягоных вачах, — аж паказаў на неба палявік.
— Зоры ў вачах, вох.
— Зоры, буль-буль.
— Вецер у ягоным сэрцы, — шырока гайдануўся палявы валадар, як бы спрабуючы паказаць вецер, але толькі выцягся патыліцай аб зямлю. Праўда, тут жа падхапіўся.
— Вецер у сэрцы, вох-вох, — прыцмокнуў ад захаплення лесавік.
— Вецер, вецер, буль-буль-буль, — зачаравана ўсхадзіўся вадзянік.
— Анікім нязведаныя, анікім няходжаныя шляхі пад нагамі, — аж прыўстаў заўзяты бай.
— Нязведаныя шляхі, вох.
— Нязведаныя шляхі, буль,
— Прыходзіць цёмны чарадзей туды, дзе болей за ўсё патрэбны цуд-дзіва...
— Цуд, вох.
— Дзіва, буль.
— Нечакана з’яўляецца там, дзе плач, дзе гора.
— Плач, вох.
— Гора, буль.
— Зайграе той чарадзей на незвычайнай скрыпцы. Кажуць, дарунку самога вялікага Сварога.
— Скрыпка, вох.
— Дарунак, буль.
— Як толькі дакранецца да струн чарадзей, адразу станецца ўсё чыста гэтак, як ён захоча.
— Box.
— Буль.
— Ну, чаго вы, боўдзілы, вочы прыжмурылі? Вось і ўвесь сказ, — жвавы палявік лёгка ўсхапіўся на ногі.
— Box?
— Буль?
— Box, буль, — перадражніў палявік. — Падумайце лепей, як нам гэтага чарадзея ды перастрэць...
— Ці злавіць, — прыемна ўсміхнуўся “вох”.
— Ці змусіць нам служыць, — з веданнем справы пацёр рукі “буль”. — Няхай на скрыпцы дзень і ноч іграе, робіць усё, як мы захочам...
— У палон узяць, — знайшоўся і красамоўны бай, які пакуль што пагаджаўся хоць бы дзеля таго, каб зрабіць усё пасвойму.
— Box, — узрадаваўся лясун-лесавік. — Я ж ведаю, як...
— Буль, — як не пагадзіўся вадзянік. — А я ведаю?
— Ведаеш, ведаеш... Чаго тут ведаць! — рашуча махнуў рукой палявік. — Я дык пэўна ведаю. Але рабіць усё прыйдзецца вам...
— Чаго гэта нам? — азваўся лесавік.
— Чаму гэта мне? — прабурчэў вадзянік.
— Ну, тады я нічога не ведаю, — палявік сабраўся пайсці прэч, не азірнуўшыся.
— Стой! Куды? Добраўжо, зробім, вох...
— Стой! Хай сабе, было б што рабіць, буль...
— Дык слухайце, — палагаднеў палявік ад такой суседскай згоды. — Валадарствы свае чынна ў руку заганіце, не спіце, не ешце, а каб усё сталася так: няхай лес не падорыць людзям ані грыбоў, ані ягад...
— Ані трэсачкі дроў, — задаволена ўсміхнуўся лесавік.
— Якія дровы летам? — здзівіўся вадзянік. — Дровы ж саннай дарогай возяць.
— А ты не лезь у тое, чаго не ведаеш! — лясун-лесавік звысоку зірнуў на нейкага там вадзянічка.
— Няхай возера не падорыць людзям ніводнай, нават самай маленькай, рыбінкі, — працягваў, як нічога не чуў, палявік.
— Hi аеру, ні ціны, — задаволена ўсміхнуўся вадзянік.
— Ды каму твой аер, твая ціна наогул патрэбныя? — знайшоўся лесавік. He чапаюць іх ні зімой, ні летам.
— He суй носа ў чужое проса! — вадзянік пераможна зірнуў на лесуна. — Мне лепей ведаць справы свайго валадарства.
— Ды якое ў цябе, вадзяніла, проса? — аж засмяяўся лесавік. — Ці ты з вялікага розуму проса пасеяў?
— А што, можна? Вырасце проса ў возеры? — шчыра зацікавіўся вадзянік. — Вось зраблюся добрым, ласкавым, дык і проса ў мяне будзе, нібы ў полі, красаваць...
Лясун, пагардліва зірнуўшы, гэтым разам нічога не сказаў, a палявік не суняўся:
— Але і проса. Грэчка, авёс, а галоўнае, жыта, жыта. I так я добра падсушыў.
— Бо не гаспадар, — прашаптаў лесавік.
— He гаспадар, — аднымі вуснамі прамовіў вадзянік.
— А так, перакаці-поле.
— Ага, толькі б спаў.
— Лынды біў.
— Сказы-показкі непатрэбныя баяў, — вадзянік як забыўся, што толькі-толькі сам показку слухаў, за вушы не адцягнеш.
— Добра падсушыў, а цяпер пастараюся яшчэ болей... Прападзе ўсё дашчэнту! — палявік прытупнуў нагой. — Заплачуць людцы, забядуюць.
— З’явіцца да іх чарадзей, — весела падскочыў лесавік.
— А мы яго тут і схопім! — здагадаўся пра ўсё вадзянік.
— У палон возьмем! — не адступіўся ад сваёй задумы палявік.
— I прымусім зрабіць нас і добрымі, і спагадлівымі, — зацягнулі ў адзін голас лесавік і вадзянік.
— Слухайце, вы, “вох” ды “буль”... — раптоўнаперамяніўся палявік.
— Чаго? — у непаразуменні лыпнулі вачыма тыя.
— Напачатку прымусім чарадзея зрабіць мяне добрым, спагадлівым, чулым. А пасля ўжо вас добрымі, спагадлівымі. Вось так!
— А чаму гэта цябе і добрым, і спагадлівым, і чулым, a нас толькі добрымі ды спагадлівымі? — перапытаў лесавік.
— Пакрыўдзіць мяне хочаш? — надзьмуўся вадзянік.
— А таму што вас, калода і лужына, чулымі не зробяць аніякія чарадзействы на ўсім белым свеце! — пераканана выгукнуў бай. — Тут і казаць няма чаго!
— Як? Box.
— Чаму? Буль.
— Навошта ж так?
— А можа, дарадзіш чаго?
— Дараджу, дараджу. Толькі вунь той узлесачак няхай на маё поле цянёк кідае. I возера вады мне дае, колькі захачу.
— Згода, чаго там.
— Чаго там, згода.
— Ну, за справу! — зухавата падскочыў палявік. — Валадарствы — у руку!
Гопнулі лесавік, вадзянік, палявік ды пабеглі ладзіць парадак у сваіх валадарствах.
Лесавік, вадзянік, палявік
I навялі добры лад сябры-суседзі. Моцнымі аказаліся ў іх рукі, доўгімі, учэпістымі. Пакаціўся глухі пошчак па лесе, пайшло высокімі хвалямі возера, гулам-водгуллем азваліся палі, напалохалі калючую ігрушыну, чаго раней не здаралася ніколі.
— Вох-вох-вох, — гнеўна стагнаў на ўвесь лес чарадзейны голас.
I беглі напалоханыя зайцы з вавёркамі збіраць ягады, грыбы. Усё, усё дачыста, абы людзям не пакінуць. А ваўкі шчыравалі, бы ў тую Піліпаўку, выганялі з лесу скаціну. Мядзведзі трушчылі пчаліныя вуллі. Але не плакалі, цярпелі, трымаліся вясковыя...
— А справа ў яго ідзе на добры лад, — зайздросна выглядаў-вынырваў з хваль вадзянік і стараўся яшчэ болей за суседа.
Схавалася.ўся рыбка ў глыбокіх вірах. Паперакульвалі русалкі чаўны, распусцілі як не на ўсё возера свае доўгія зялёныя косы. I нават прыгожыя спадніцы з чырвонымі паяскамі, што дзяўчаты ў возеры мылі, з рук пахапалі. Засмуцілісязажурыліся, але ўсё ж не заплакалі, сцярпелі людцы...
— А яны ж малайцы, — выглядаў з высокіх жытоў палявік. — Умеюць у сваіх валадарствах распарадзіцца як трэба... — і хуценька, каб не заўважылі, хаваўся назад. Так, павінна ўсё як найлепей атрымацца. Але гэтага ён ім не скажа, не. I так ганарыстыя “box” ды “буль”. А ён жа, палевічок-палявушка, зробіць яшчэ лацвей. He быў бы самым-самым...
Стала чэзнуць высокае каласістае жыта. Змарнелі-змізарнелі грэчка, авёс, проса ды і ўсё поле. I гэтага няшчасця не вытрымалі людзі. Апусціліся ў іх рукі, адчайна забіліся сэрцы. Заплакалі, бедныя, уголас. Прызналі сваё гора...
— Ага! — радасна гопнулі лесавік, вадзянік, палявік. — Цяпер чакацьмем...
Галосяць вясковыя, жаляцца, не хаваюць сваёй скаргі ад свету. Чуе іх вялікі, але не спачувае, не адгукаецца. I тады, як ніхто ўжо не чакае, як усе паверылі, што знямеў белы зусім, вяртае да пакінутых у няшчасці сваё ратавальнае дыханне...
Ахінае зямлю цёмная-цёмная ноч. Бяжыць мройнымі прывідамі, пакідае нязгасныя сляды. He знікае зусім перад ясным днём. Кінула на дол сваё покрыва з промняў зор, з таемнай цішы, з летуценных сноў. Скінулася покрыва, задрыжэла, растала. I паўстаў з яго, паляцёў драпежнай птушкай на золку, паімчаў белым аленем, стаўся чалавекам... нехта. Нехта.
КНІГІ ОНЛАЙН
