I чарам сніцца чалавек...
Міфалагічныя апавяданні
Ганна Навасельцава
Выдавец: Віцебская абласная друкарня
Памер: 272с.
Віцебск 2016
Вось і павялося ў хаце: гаспадар патрабуе з ката, а кот — з гаспадара. Гаспадар за лыжку, а кот за міску. Кот за малако, а гаспадар за кіўбасы. Гаспадар бярэ коўдру, а кот яе адбірае. Кот лезе на печ, а гаспадар яго спіхвае на прыпе-
чак. Гаспадар шукае сваю світку, а кот яе ўжо апрануў. Кот недзе скраў сабе новыя боты, а гаспадар іх абуў. I кожны крычыць-выпінаецца:
— Я за цябе дужэйшы!
— А я за цябе лаўчэйшы!
— Я за цябе смялейшы!
— А я за цябе разумнейшы!
Сварыліся так, сварыліся кот з гаспадаром ды ўзяліся біцца. Гаспадар шпурляе ў ката лыжкай, а кот у гаспадара — міскай. Кот ліе за каршэнь гаспадару малако, а гаспадар пярэсціць ката кіўбасамі. Гаспадар ловіць ката коўдрай, нібы сеткай, a кот гаспадара самога ў тую сетку ўблытвае. Кот першым ускочыць на печ, а гаспадар з прыпечка дастае яго качаргою. Гаспадар памые сваю світку, а кот яе знарок у гразь укачае. Кот начысціць сабе боты, а гаспадар іх выкіне за плот. I кожны крычыць на ўсю галаву:
— Я самы дужы!
— А я самы лоўкі!
— Я самы смелы!
— А я самы разумны'
Думаеце вы, і ўсё тут? Зусім не, на гэтым яшчэ не скончыцца. Выбегуць кот з гаспадаром з хаты ды гойсаюць па суседскіх градах, сваіх не маючы. Кот лапамі дзярэ цыбулю, a гаспадар яе ў кішэні хавае. Гаспадар шпурне ў ката качан капусты, а кот яго падхопіць ды ў торбу. Кот ублытаецца ў rapox, а гаспадар на яго сварыцца:
— Навошта нам гарох? Толькі цялёпайся-вылушчвай, a наедку з яго. Лепей у буракі заскоч'
Заскочыць кот у буракі, і гаспадар не адстане. Цягнуць буракі разам з бацвіннем, кот у дзвюх лапах, а гаспадар у дзвюх руках. Цераз баразну скок-паскок, наперадзе каток, a
за ім гаспадарок. Прыбягуць суседзі свае грады бараніць, дык усё дзеецца ладна.
— Ах ты ж злодзей вусаты-паласаты! Хапайце яго! — крычыць гаспадар на ката ды першым кідаецца яго лавіць.
— Ах ты ж злодзей бязвусы ды беспалосы! Злавіў цябе! Злавіў! — крычыць кот на гаспадара ды спрытна сядае яму на карак.
I абодва знікаюць, не забыўшыся прыхапіць здабытае. Радуюцца, як вялікаму святу. Хваляць сябе не нахваляцца:
— А ты ж зух!
— А ты ж харобры!
— А ты ж самы-самы!
Ці доўга ці мала пакідалі кот з гаспадаром здратаваныя грады, а чарадзейны забываўся нават, што не есць той здабычы. Ды ці ў гэтым справа... “А ў чым?" — спытаеце вы. I нездарма. А ў тым, што ў адзін добры ці не дужа дзянёк пакрыўджаныя суседзі прыхапілі хто кій, хто хварасціну ды пайшлі вучыць самых-самых... Чужую працу шанаваць, грады не таптаць, тое, што не тваё, не браць. Самых дужых, самых лоўкіх, самых смелых, самых разумных!
— Авой! Уцякай, каток!
— Авой! Хавайся, гаспадарок'
Гаспадар шусь у акно, кот шмыг, нібы мышына, пад дзверы. Ды лятуць рыссю, уцякаюць што сілы. Выскачылі з хаты, перабеглі дарогу, за гумнамі схаваліся. Страшна, а як знойдуць? Азірнуліся па баках, нікога не пабачылі ды бегма бягуць за вёску, каб як далей... От ужо і сенажаці, стаяць немаленькія стагі сена. Ушыліся туды. Кот у адзін стог, гаспадар у другі. Страшна, а як знойдуць? Азірнуліся па баках, нікога не пабачылі ды за сенажаці, у лес, каб як далей...
— Слухай, каток, а чаго мы ўцякаем? Нас жа ніхто не даганяе! — гадзіны праз тры азваўся гаспадар.
— Ды ніхто! Я ўцякаю, бо ты бяжыш!
— А я бягу, бо ты ўцякаеш!
Кот з гаспадаром прыпыніліся, аддыхаліся. Самі сабе пабедавалі. Варочацца да дому адзін не хацеў, а другі і думкі такой не меў. Ды і няма ў вёсцы чаго рабіць: усе грады скрозь пабітыя. Трэба дзе яшчэ прытулку шукаць. Але хіба ж яны, самыя-самыя, не знойдуць? Ды быць таго не можа! Вось у яго, у чарадзейнага, у вусатага-паласатага, ужо ёсць задумка:
— Скажам, што мы асілкі, мяў-мяў! Па свеце падарожнічаем. Дык будзе нам усюды і хлеб, і масла!
— I тое праўда! Такіх вандроўнікаў нямала, сам бачыў. Ідуць праз вёску ды ідуць. А чым жа мы горшыя туды-сюды хадзіць ды лынды біць?!
Пакуль сёе-тое, дык сонейка ўжо хаваецца за небакрай. Вёска далекавата, а ісці ж некуды трэба. Лес сцяной стаіць, шапаціць глуха, як страху наганяе. To нашыя змоўшчыкі, каб не самотна было, зацягнулі песню на ўвесь голас ды прастуюць куды вочы глядзяць:
— Мы асілкі самавіты!
Гоп! Гоп! Гоп!
Мы на нечысць усю сярдзіты!
Гоп! Гоп! Гоп!
Пачуў тую песню праніклівы лясун, які ўвесь лес наскрозь бачыць, ды сумеўся. Што такія за асілкі тупаюць па яго лесе, як па сваім? Ды яшчэ нешта пагрозлівае пяюць, нібы дражняцца. А трэба сказаць, што была такая завядзёнка: асілкі заўсёды біліся-дужаліся з нечысцю. Як толькі з’явіцца дзе-небудзь адзін такі, дужы ды разумны, адразу некага на бойку выклікае. Добра, як цуды-юды былі, адно даўно ўжо
звяліся. А можа, быў упэўнены лясун, схаваліся ў якой непраходнай глушэчы, каб з дужымі ды разумнымі не сустракацца. To выклікаюць біцца, а не мірыцца гаёўнікаў ды пушчавікоў, вірнікаў ды баламутняў, багнікаў, лознікаў, купнікаў, нават чамусьці хатнікам дастаецца. Хоць тыя і кормяць гэтых задзірыстых смажанай яешняй. Нясмачна робяць ці што? I праўда, усе яны як пачуюць грамавіты асілкаў голас, то хуценька хаваюцца хто куды... А пасля адзін аднаму ў вочы не глядзяць...
Разважае так лясун ды цікуе за чарадзейным катом і яго гаспадаром. А тыя шыбуюць наўпрост ды яшчэ мацней заводзяць:
— Мы асілкі самы варты!
Ton! Ton! Гоп!
Звядзём нечысць не на жарты!
Ton! Ton! Гоп!
— Слухай, каток, а нашто нам тая нечысць здалася? Можа, абыдземся як і без яе? — між тым паціху кажа гаспадар свайму чарадзейнаму.
— Ды не трэба яна нам зусім! Адно так у песні пяецца, што сапраўдныя асілкі гарланяць. А мы ж самыя сапраўдныя! To сваю песню трэба скласці. Заводзьма далей, што само просіцца!
— Мы асілкі, мы зычлівы! Гоп! Ton! Ton! — зацягнуў гаспадар.
— Згонім нечысць у крапіву! Ton! Ton! Ton! — падхапіў за ім кот.
“У крапіву!” — прашаптаў сам сабе лясун і спалохаўся. Казытлівы крапіўнік-жыгучнік хаваўся пры сядзібах і заўсёды некага высочваў. А каго паліць-стракаць — ці то нячысціка, ці то чалавека — яму было ўсё адно. He дзіва, што дарэмна сустракацца з ім нікому не хацелася. “Але ж якіх шкодных
асілкаў нячыстая сіла прынесла! Ды цьху, нячыстая сіла — гэта ж і я, лясун! А я нікога не прыносіў... Пабіць-зваяваць абяцаюць, гэта хай сабе, але як пагражаюць крапівой... — злосна падумаў лясны валадар. — I ведаюць жа, чым пагразіцца. Нічога не паробіш, трэба сваякоў да чорнага каменя склікаць ды радзіцца”.
I кінуў кліч лясун гулкім рэхам. Першымі прыбеглі лёгканогія гаёўкі-дзяўчаты, за імі прыспеў вясёлы гаёвы дзед. Пушчавік удаўся сямівекавым дубам ды паплыў па-над лесам марудна-паважна, ішоў карэннямі, нібыта нагамі. Мядзведзь-бацюхна прышкандыбаў, абапіраючыся на вялікі сук. Незаўважна ўзнік-з’явіўся хіжы шэры воўк з агнёвым позіркам, ціха лёг у высокую траву. Апошнім аказаўся, цяжка ўздыхаючы, карузлы Ох-Вох.
— Ты чаго такі сумны? — спачувальна пацікавіўся ў яго лясун.
— Ox! He пытайся. Ломяцца праз лес двое. He ведаю, хто. Песні гарлапаняць на ўсю галаву! Ніяк іх не напалохаеш. Якімі толькі галасамі не ўдаваў. I роў нема, і лісцем шумеў, а ім усё адно.
— I мы гэтакіх бачылі! — хорам зацягнулі гаёўкі. — Кветкікраскі нашыя патапталі. Галінкі паламалі! Гора-гора!
— Хараства не бачаць! Прыгажосць нішчаць! — не змаўчаў і гаёвы дзед за сваімі ўнучкамі.
— Каб жа да мядку майго не дабраліся! — рыкнуў мядзведзь. — Зацягнуў-схаваў яго высока на дрэве цёмным, аднаму мне вядомым. Але ўсё ж...
— Ды пачакай ты са сваім мядком! — пушчавік таргануў рукой-галінай мядзвежы сук. — Я самы стары з вас усіх ды разумею, што цяпер нешта важнае дзеецца...
— Раскажы, пушчавічок! — ласкава папрасіў яго лясун, a за ім і ўсе астатнія.
— To слухайце! — паважна крэкнуў пушчавы дух. — Як быў я зусім маладым, стаялі скрозь непраходныя пушчы. Нечысці ў іх вялося столькі, што і не злічыць. Адных чарцей цэлая плойма! Панавалі мы, не знаючы бяды. Але знайшоўся адзін чарадзей, які паклаў канец нашай цудоўнай казцы.
— Што ж ён зрабіў? Ох!
— А падараваў людзям чарадзейны агонь! Сталі людзі дужымі, не збаяліся дрэўцы секчы, пянькі карчаваць ды ляда паліць! Лес змагаўся, лес не здаваўся! Ды агонь! Агонь! Ён змусіў нас адступіць! Так пайшла нячыстая сіла ў глухія нетры, не змагла біцца... Там і цяпер сядзімо!
Здрыгануўся вячысты дуб, чары памяці пабудзіў, ды ўсе як на свае вочы пабачылі маладога ды прыгожага здрадніка, які ў зямлі, у вады, у лясоў узяў ды людзям аддаў. I зямлю, і ваду, і лясы пакрыўдзіў. I сталася так, што мусіла нечысць уцякаць-хавацца...
— Як жа я хацеў яго дацікаваць! Злавіць! — прытупнуў магутны дуб. — I злавіў бы яшчэ тройчы’ I ці ведаеце, што далей было?
Уражаныя пушчавіковым гневам, усе маўкліва чакалі сказу пра тое, што ж далей было. Дык ніхто і не згледзеў, як бліснулі агнём у шэрага ваўка злыя вочы.
— Злавіла яго нечысць, злавіла! А я сказаў адразу: “Памятаю, сваімі чарамі цябе блаславіў. А цяпер табе канец прыйшоў!”. А ён мне ў адказ: “Я не памру. Яшчэ прадказваю, што прыйдуць дванаццаць асілкаў. Рукі да локцяў срэбраныя, ногі да кален у золаце, над брывамі зоркі гараць... Яны пакладуць канец вашай нячыстай сваволі!”
— А смелы ж! — рыкнуў касалапы. — Гэтак сказаць... Я табе нязгоднага слова мовіць не здолею!
— I смелы, i лоўкі! — як са шкадобай уздыхнуў пушчавік. — Узяў ды хуценька нячысцікам скінуўся, то і згубілі мы яго! He знайшлі! He змаглі пакараць!
— Цяжка табе! — раптам азваўся шэры. — I ты ніколі не зможаш яму дараваць?
Усе здзіўлена паглядзелі на шэрага-хіжага. Рэдка прамаўляў ён слова, а тым болей пра нейкае там дараванне... Як прачнуліся ад пушчавіковага сказу.
— Вось што, сваякі! Трэба, каб прадказанне таго чарадзея, што некалі жыў на свеце, ніколі не спраўдзілася’ — павёў рэй лясун.
— He спраўдзілася! He спраўдзілася! — зладжаным хорам падхапілі гаёвыя.
— Чуеце? — абвёў усіх грозным позіркам валадар лясоў.
Па-над начным лесам неслася звонкае, хоць і не надта суладнае:
— Мы асілкі, і нямалы!
Гоп! Гоп! Гоп!
Будзе нечысць біць у цымбалы!
Гоп! Гоп! Гоп!
— Ох! Гэта ж яны пра цябе, касалапы! Кажуць, піто будуць цябе на вяроўцы вадзіць, а ты будзеш у цымбалы біць, людзей весяліць! — запішчэў карузлік мядзведзю.
— Я не люблю весяліць! А толькі палохаць ды мёд найсаладзейшы красці! Гыррр! А вяроўку я з іх саміх саўю'
КНІГІ ОНЛАЙН
