I чарам сніцца чалавек...
Міфалагічныя апавяданні
Ганна Навасельцава
Выдавец: Віцебская абласная друкарня
Памер: 272с.
Віцебск 2016
— Я рады бачыць цябе, брат! — зноў кажа дзіўны, а болей нічога мовіць не здолее...
Аціх вецер, паплылі некуды хмары, суняліся халодныя дажджы. Спачувальна глядзяць на недарэку сіўка, дзяўчына, пані, нават браты-асілкі спагадаюць.
— Дык вось якія твае браты! А ты ж казаў, што з пашчамі, з крыламі, з кіпцюрамі...
— А і з пашчамі, і з крыламі, і з кіпцюрамі! Mae вострыя кіпцюры смутак. На крылах ляціць гнеў. Разяўляе пашчу дрэннае прадчуванне...
— Вось чаму ты зусім недарэчны! He быць іншым з такімі братамі!
— А вы, як не маеце гэтакіх родных, не сварыцеся. Навошта вам падманваць? Трэба рабіць як найлепей, забыўшы пагарду. I тады кожны зможа стаць такім, якім іншага бачыць жадае. I ўсім будзе добра!
— To, мабыць, так. He будзем вас крыўдзіць! — кажуць браты-асілкі.
— He будзем вас падманваць! — радасна пераглядваюцца пані з дзяўчынай. I сіўка згодна галавой махае.
— He будзем вас чарцям прадаваць!
— А мы вас у карузлікаў чараваць!
Пачуўшы такое, усміхнуўся недарэчны і зрабіўся як ёсць прыгожым. Вочы глыбокія, позірк пічыры. Адкрыта свету радуецца. Ды адзін не застаецца. Паскакалі да яго па зямлі тры велічных вершнікі. Як белымі аблокамі спавіўся адзін, і ведны, і праніклівы. Гаворыць, што рады бачыць брата, пытаецца, чым жа дапамагчы роднаму. Як імклівымі вятрамі падхоплены, паўстаў другі, і настойлівы, і смелы. He хавае, што рады бачыць брата, жадае дапамагчы роднаму. Як дажджамі светлымі вымыты, з’явіўся трэці, і спагадлівы, і адданы. Проста пытаецца, чым дапамагчы роднаму брату... Самаму дасціпнаму.
Знямеўшы, не зводзяць вачэй з чарадзейных братоў сіўка, дзяўчына, пані, трое шуканых хлопцаў. А той, каго яны называлі недарэкам, гаворыць, што хоча хадзіць па свеце, ратаваць людзей... I абяцаюць дапамагаць яму браты. Плёну жадаюць ды знікаюць.
Зніклі. Быццам той цуд самы жаданы... Выглядаюць іх сіўка, дзяўчына, пані ды трое зухаватых, выглядаюць, а не бачаць. Як былі, ды ўжо няма!
— Трэба і вам такімі зрабіцца! — кажа дзяўчына братамасілкам.
— Табе трэба, ты і рабіся! — яны ў адказ. — А мы нас шукаць не прасілі.
— Ды вас жа ведзьма злая зачараваць хацела! А я вас ратавала.
— Ды навошта мне гэтыя? — паважна мовіць пані. — Я лепей тых, велічных, зачарую! Будзе мне пашана... — прымройліва ўздыхнула.
— А ці ўдасца табе гэтакіх падмануць? — з недаверам глянулі хлопцы.
— А чаму не? Яны ж зусім не вы! — ганарыста надзьмулася ў адказ.
— А ты гэтак добра ведаеш, што яны зусім не мы! — пакрыўдзіліся асілкі. — Вядзьмарка няўдалая!
— Ды хто б казаў! — прытупнула панаватая. — Набрыдзь вы, а не асілкі!
— Эх! Каб жа гэтых велічных ды за каўнер ухапіць! — летуценна фыркнула сіўка.
— Маўчала б, страхоцце! Нават зачаравацца ў прыгожую не можаш!
— А вы зусім нічога не ўмееце! Нават нечысць злавіць!
— Эх! Каб жа гэтых велічных ды змусіць цягнуць калёсы!
— А мы нечысць лавіць зусім і не жадаем! Проста вандравалі сабе...
— А чаго вы жадаеце? Смачна есці-піць ды нічога не рабіць?
— Шкодзіна!
— Злыдні!
— Ведзьма!
— Недарэкі!
— А што ж? Няхай сабе і недарэкамі пабудзем! — асілкі згодна пераглянуліся. — Вось прылятуць да нас такія... з крыламі, з пашчамі, з кіпцюрамі, а мы іх пераможам!
— Вы лепей калёсы прыцягніце, гультаюгі! — зняважліва глянула сіўка.
— А чаго іх цягнуць? Няхай самі коцяцца! А калі прылятуць такія, то мы не разгубімся... Ужо не!
I далей баяць, як усё будзе:
— Калі таемным шолахам прабяжыць вецер, прыляціць адзін, і разбуральны, і грозны. А мы ж яго прагонім, выратуем усіх!
He схацела слухаць братоў вядзьмарка-пані, завярнулася ды пайшла прэч.
— Калі хмарамі неба ўсё зацягнецца, з’явіцца адзін, і цёмны, і жахлівы. А мы зноў пераможам! Напалохаем яго самога!
He схацелі слухаць далей дзяўчына з сіўкай. Пайшлі сабе прэч.
— Калі сцюдзёныя дажджы зальюць свет, прыйдзе адзін, і помслівы, і спавядальны. I ўжо яго мы пераможам! He дазволім справядліва пытацца за справы людскія! А ты чаго ж прэч не ідзеш? — дзівяцца браты.
— А куды ж мне ад вас пайсці? — усміхаецца недарэка. — Глядзіце, як плача пад ветрам вунь тая вербалозіна. Гайдаецца-калышацца, у вадзе тоне, да зямлі цягнецца. Дапамажыце ёй, беднай...
Пераглянуліся браты ды патупалі да ракі, дзе вярбіна расла. А далей што зрабіць, таго не ведаюць... Адзін кажа, што трэба яе адсюль выцягнуць ды вышэй на беразе пасадзіць. Другі хоча зямлі болей прынесці. А трэці намаўляе братоў каўшом ваду з ракі выліваць, каб сушэй было. I ніяк да ладу не дойдуць!
Пачула тое вярбінка, лісцем на братоў замахала, засварылася. Маўляў, ідзіце прэч, а я буду са.ма неяк з вадой змагацца, да зямлі цягнуцца. А вы мне без патрэбы.
Нічога не паробіш, давялося братам тупаць назад. Да недарэкі вярнуліся, а той ім ды загадвае:
— Ідзіце зноў да той самай ракі. Пачуў я, што скардзіцца свету, горка плачучы, рак-вусач. Бядуе, што пад вадою ды пад зямлёю хады рые, а сонейка не бачыць ніколі. I ад таго цяжэй за ўсіх яму жыць на свеце. Дык вы хоць як-небудзь яму дапамажыце!
Пераглянуліся хлопцы ды як хутчэй заспяшаліся да ракі. Па водмелі хадзілі, рака-вусача злавілі. Пытаюцца ў яго, чаго ж для лепшага жыцця трэба.
А рак у адказ:
— Сонца мне вочкі слепіць, нічагуцькі не бачу. Назад мяне ў нару пасадзіце. Буду там спаць, назбіраныя бурштынавыя скарбы хаваць...
Нічога не зробіш. Адпусцілі браты вусача ды бягом да недарэкі.
— Ты, — кажуць яму,— наўмысна гэтак дзееш, што мы нікому не дапамагаем, адно туды-сюды дарэмна ходзім. Каб з нас болей не жартаваў, паб’ём цябе за гэта'
Як толькі пачуў недарэка, што асілкі хочуць біцца, болей ні пра што не запытаў, нічога не сказаў, а з усіх ног ды наўцёкі. Чаго ж яшчэ чакаць ад недарэкі?
Як бег, так і бег. За пень зачапіўся, у яміну ўваліўся, паляцеў-паляцеў... Аж бачыць, ён зноў на дубовай галіне вісіць, моцна за каўнер зачэплены. Ноч таемная, зорная, а цуд залатагрывы тут як тут, свой ахапак сена скубе. Hi пра што не дбае...
— Ты лаві яго, лаві! — скачуць высока ў галінах увішныя вавёркі. — Мы б самі злавілі, але маленькія. Гэта ж цуд! Жаданні твае выканае. Ды і нам няхай паболей арэхаў начаруе.
— Авой! Якія ж шкодныя вавёркі! — гучна абурыўся недарэка. — Цуд паймаць жадаюць!
Тоё, названае цудам-дзівам, пачула моўленае, азірнулася, узвілася да неба і растала... А вавёркі агулам узяліся за важную справу — сапхнуць недарэку з галіны.
— Спыніцеся' Я не хачу! Я звалюся!
I мякка кульнуўся ў стог, адчэплены ад галіны працавітымі лапамі. Спалохаўся. Азірнуўся. Ды кажа самому сабе:
— Шкодныя ж якія вавёркі! Авой!
ЛЕСАВІК, ВАДЗЯНІК, ПАЛЯВІК
Міфалаггчны трыпціх
Лесавік
Задумаў аднойчы стары пушчанскі лясун-лесавік стаць зычлівым, ласкавым, добрым. 3 людзьмі пасябраваць. Вырашыў так. Разважыў усё як след, па сцежках зглушэлых прайшоўся. Зайцам, вавёркам строгі наказ даў:
— Людзей не крыўдзіць, капусту ды моркаўку з град не цягнуць, шышкамі не кідацца...
Здзівіліся зайцы і вавёркі. Нічога ж яны з гэтага і так не рабілі, сумленна жылі з таго, што даваў ім лес.
— Ну і што? — сказаў паважна лесавік. — He рабілі, a раптам уздумаеце? Дык я вам наперад сказаў, што не трэба так...
Пакланіліся зайцы ды вавёркі лесуну, пайшлі па сваіх справах: траўкай салодкай ласавацца, грыбы ды шышкі збіраць. A лесавік той прысеў на замшэлы пень ды ўзяўся думаць думу:
— Гэта праўда, зайцоў ды вавёрак я папярэдзіў. Але ж у маім лесе яшчэ процьма іншых звяроў... Ці ж пагодзяцца лісы не красці з вёсак курэй? А каб які воўк ды не сцягнуў з чарады ягня? Ды і мядзведзі ў зладжаныя чалавечай рукой вулейкі за мёдам лезуць... Як жа мне так зрабіць, каб і гэтых усіх не зачапіць, але ж і добрым, спагадлівым да вясковых стацца?..
Засяродзіўся лесавік, толькі адно ў галаве і трымае. Упадабаў вясёлыя перагукванні, калі збіраюць дзяўчаты грыбы, ягады. Адно шкада, як хутка збягаюць з лесу, напалоханыя рэхам, што ён, лясун, ад душы цягне-выводзіць... Палахлівыя яны, навошта ж так. А якая любата цікаваць за паважнымі ціхімі зялейніцамі, што прыходзяць з тых жа вёсак па лекавую травіцу. I хаваць, удаючы адну кветку іншай... I чаго ж
турбавацца-скардзіцца? Дарма ўсё гэта. А калі зімой звонкая сякера валіць сухастоіну?! От ужо задавальненне! Зладзіць увішны працаўнік добры воз, а з лесу выехаць не можа. Ён, лясун, дражніцца, па лесе водзіць-кружляе. Учуе чалавеча лясны подых, падхопіцца, схамянецца. А вясёлы лесавічок, так падкраўшыся, яшчэ і лясной птушкай прывітанне пракрычыць:
— Як добра я цябе напалохаў! Ды працуй, працуй, не бойся. Слухай, а давай сябраваць!
Але нічога не адкажа яму чалавеча, яшчэ і ўздыхне цяжкацяжка, як быццам не разумеючы яго, лесунову, мару-спадзяванне... Дык якое ж тут вясёлае сяброўства? Скруха адна. A вось каб з людзьмі ды пагадзіцца... Каб не крыўдзіліся яны, калі лесавік-лесавічок будзе палохаць. Ён жа як на тое любіць гульні. А звяры гульняў не разумеюць, дык і нецікава з імі.
Думаў-разважаў так лесавік і вырашыў парадзіцца з суседам-вадзяніком. Пайшоў у госці...
Вадзянік
Вадзянік задаволена драмаў у ціне і бачыў прыемныя сны. Плёхаліся непадалёку зялёнавалосыя русалкі, ленаваліся збіраць водарасці, скарыстаўшы тое, што засталіся без прынукі. Вадзянік жа не спяшаўся прачынацца. Бачыў у сне, што вялікім-вялікім зрабілася яго валадарства. Там, дзе раней былі нізкія агароды, плаваюць маленькія цікаўныя рыбкі. Людзі ходзяць па кладках, вітаюцца з ім, вадзяніком, дораць русалкам такія любімыя імі рушнікі, кланяюцца нізка. I такі вясёлы ва ўсіх настрой, які бывае толькі вясновай паводкай. Але ж не, зусім не вясна гэта. Цвітуць лілеі на вялікай вадзе, якая забралася і на ўскраек лесу, і на палявое ўзмежжа. Ды такое хараство навокал, што аж заліўся радаснымі слязьмі вадзянік і з таго прачнуўся.
Агледзеўся па баках. Прыкрыкнуў на русалак, якія, плёхнуўшы хвастамі па вадзе, кінуліся наўцёкі. Агледзеўся яшчэ раз і зніякавеў-засумаваў. Толькі сном была тая жаданая, такая прыгожая мара. А што зрабіць, каб жа абярнулася явай, ён, сівавусы, не ведае. А яго ж яшчэ і русалкі не слухаюцца. Бяда адна дый годзе...
— Што, братачка, зажурыўся? — раптам пачуў вадзянік і ўбачыў свайго даўняга сябрука-лесавіка. — Што за гора з табой прычынілася? Возера ў цябе ладнае. I ад лесу, і ад поля добра захоплівае. I вёску з яго ты бачыш. Ды не адну. Чаго табе смуткаваць?
КНІГІ ОНЛАЙН
