I коціцца і валіцца
(Устойлівыя словазлучэнні ў гаворцьі Мсціслаўшчыны)
Георгій Юрчанка
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 288с.
Мінск 1972
Горла (глотку) расчыняць (распускаць), груб. Крычаць, лаяцца. Горла рышчыняць нечыга, можна спакойна
пыгываріць. Меншы горла руспускай, яго ўжо наслўхыліся. Зы ўсякыю мелыч ты глотку рышчыняіш. Hi руспускай так глотку с крікым сваім, цябе ўволю чулі. Зак. Горла (глотку) расчыніць (распусціць)’. Ня то што што зьдзелыіцца, а ніхай нешта пыкажыцца, січас горла рашчыніць. Горла распўсьціць, ні глядзіць, ці старый, ці малый, усе ў яго пыд адну грябёнку. Ей глотку рышчыніць нядоўга, зу любўю мелыч зывядзецца ўміг. Руспусьціў глотку, што ніякыга успыкаенія німа. Множн. Горлы (глоткі) парасчыніць (парасчыняць, параспусціць, параспускаць). Ты ж слўхыў, чаго там яны горлы пырышчынілі? Пырышчыняюць горлы, дык кріку аднаго ні дбяресься. Чуў, як горлы пуруспусьцілі твае ніныглядныя? Ніхай пуруспускаюць горлы—ні піряслухыіш. Як пырышчынілі глоткі адна на дну, чаго яны толька ні дытвырялі. Затронь толька, січас глоткі пырышчыняюць. Узьняліся, пуруспусьцілі глоткі — во была указэя слухыць. Працягл.-фінальн. Горла (глотку) нарасчыняць (нараспускаць, дарасчыняць, дараспускаць). Даслўжысься, нырышчыняіш горла, як пыкачў с хаты. Нуруспускаіця вы горла, што вопрыміцьцю бежч будзіця. Пышла, як аплёвыныя, во нуруспускала глотку. Ты можыш дырышчыняць горла ікраз, як Пёкла пірід Агеім. Дырышчыняў глотку, нырваўся ны сваё — так апсеклі, што пашоў, як мыла зьеўшы. Дуруспускаіць тая прукурорша глотку, што пайду і нылаю сколька ўлезіць.
Горла (глотку) рваць (драць), груб. Крычаць, лаяцца. Работыць — меншы ўсіх, а горла рваць — большы ўсіх. Шаўчонкывы горлы дзярўць, ніяк зу пустаць ні памірюцца. Глоткі нешта рвалі, я ні пріслўхывыўся за што. Чаго ты глотку дзяреш, ты ж разгледзься, хто тут вінуват. Узмацн. Горла (глотку) нарваць (надраць). Разьві ні нырвалі ішчэ горла, разьві ні ныкрічаліся, як пустадомкі якея? Ня сьціхніць, пакуль горла ні ныдзярець, і ні ўспакоіцца. Ну, сыйшліся, ня скора цяперь глоткі нарвўць, ня скора ўспакоюцца. Ныдрала глотку, ажно ахріпла, во нячыстыя сіла, а ні баба!
Горы варочаць (пераварачываць, вярнуць, здзвігаць). Паказваць у працы магутнасць, вялікія вынікі. Як сіла была, я горы варочыў, а цяперь не, ня тоя. Я і ні знаю, ці работыў хто столька, як Дзяніс, ён горы пірівырачывыў. He, горы вярнўць я ні стану, ні надзейся. Ты яго
толька пусьці ны вічарінку зьбегыць, тады ён гатоў горы зьдзьвігаць. Зак. Горы перавярнуць (звярнуць, здзвінуць). Каб яны .хацелі дзелыць, горы пірівярнўлі б. Ты ўжо хочыш горы зьвярнўць. Як бярецца, кажыцца, горы зьдзьвініць, а цірізь мінуту астыў і ўся ахота прыпала. Узмацн. Горы паварочаць (папераварачываць, паперавярнуць, паздзвінуць, паздзвігаць). Ух, узяўся, глядзі, каб горы ні пыварочыў. С такімі сілымі можна горы пыпірівырачывыць, ды яшчэ як! Каб ты атнасілыся к яму пы-чылавечыскі, ён ба табе горы пыпірівярнўў. Горы' пазьдзьвінуць ні бішчаім, а толька нешта ж зьдзелыім. Ніхай толька возьмуцца дружна, яны горы пызьдзьвігаюць. Працягл-фінальн. Горы наварочаць (папераварачываць, наздзвігаць). Ныварочыў горы: дзень дзелыў як нада, другей прубуўтаўся, а на трецьцій саўсім ні прішоў. Андрей с Толікым ныпірівырачыюць горы, хочыш— ды пакосыў дойдуць і зывалюцца спаць. Вы ўжо там нызьдзьвігалі горы, хвацілі.
Грабавая цішына. Поўная маўклівасць. Стыяла тыкая грыбывая цішына, што худзь ба муха прызьвінела. I цёмна, як вока выкылыць, і грыбывая цішына, ажно кропна становіцца.
Граза (туча) збіраецца (находзіць), звыч. жарт., цяп., пр. Пра надыход небяспекі. Ныт табою грыза зьбіраіцца даўно, сваё палўчыш. С аднае пятлі вылізіць, у другую ўскочыць, узноў ны яго грыза находзіць. Ікая ныда мною туча зьбіраіцца, што ты выдўмыіш. Бірягіся, Васіль, туча ныт табою быльшая находзіць. Ладна, што ўсё абыйшлося, толька грыза зьбіралыся ні дырма. Грыза ны цябе ныхадзіла, ремінь пы табе чуць-чуць ні пугуляў. Грозныя туча зьбіралыся, ажно дзіўна, што ты так лёгіпька вьікруціўся. Зак. Граза (туча) сабралася (найшла), пр., буд. Ці праўду кызалі, што тут ныт табою грыза сыбралыся? Уві'дзіў, што тучы сыбраліся — ны машыну, к поізду і толька быў, ішчы яго, сьвішчы ў Сібірі. Ныт табою туча ладныя ныйшла, тут табе ня выкруціцца. Уцікай, тады позна будзіць, як грыза сыбярецца. Найдзіць і ныт табою грыза, пыдажджы трошку. Як тучы найдуць, тады спыхвацісься: ой, нашто ж мне було так дзелыць.
Граша меднага (ломанага) не стоіць, цяп., пр., Пра нікуды не вартае. Нашто табе купляць еткыю рвань, кылі
іна грыша медныга ня стоіць. Выкінь ты свае шчыпці, яны грыша ломыныга ня стоюць. Тоя тряхольля грыша медныга ня стоіла, а ты зы яго быталію ўзьнімаіш. А што там було добрыя, там нічога грыша ломыныга ня стоіла.
Гробіць сябе. Падрываць сваё здароўе. Нашто ёй гробіць сябе, разьві ета жызьня, кінула б і пышла. Мы там ні работылі, а гробілі сябе. Зак. Угробіць сябе. I мокрыя, і халодныя, ды кажный дзень і пашлі, і пашлі, так і ўгробілі сябе. Узмацн. Пагробіць (паўгробіць) сябе. Пагробілі сябе гарелкыю, пілі ж бяс просыпу. Ці вы паўгробіць сябе хочыця, ці што, нада ж і аддыхаць троху. Законч. Дагробіць сябе. I так хырлііш, а ня будзіш слухыць— дагробіш сябе.
Грош цана [у базарный дзеньў. Пра малакаштоўнае. Грош цына тваім слывам. Во зьдзелыў граблі, ім грош цына, дый то ні кажный кўпіць. Грош цына такому чылавеку, за месіц прап’ець усё. Грош цына ў бызарный дзень твайму рукадзелію. Грош цына яго абішчаніім, і то ў бызарный дзень.
Грошы куры не клююць, цяп., пр. Пра нязмернае багацце. А што яму біспакоіцца, у яго грошы кўры ні клююць. Чаго ім пра што було тужыць, кылі ў іх грошы куры ні клювалі. Зак. Грошы куры не паклююць. Калі ні пріедзіць, усё хваліцца: «У мяне, мол, грошы кўры ні пуклююць».
Груба гавара. Выказваючмся просталінейна. Грўба гывыря, пашоў ён к чорту. Hi чылавек ён, а, груба гывыря, нячыстыя сіла.
Грудзь калясом, гумар. Бадзёра. Відзіш, як Ягор дзяржыцца: грудзь кылясом і шапка на вўху.
Грыбы закапыліваць, груб. Крыўдзіцца, прымаючы непрыступны і злоснм выгляд. Чаго ён грібы зыкапьілівыіць, надўўся, што клоп. Зак. Грыбы закапыліць. Як зыкапыліў грібы,— ні так, ні па ём скызалі. Множн. Грыбы пазакапыліць (пазакапыліваць). Ніхто ім нічога там ні скызаў, а яны — фу! — грібы пызыкапылілі,— уродзьдзя такоя. А ні чыпай, толька грібы пызыкапыліюць. Працягл.-фінальн. Грыбы назакапыліваць (дазакапыліваць). У мяне скора грібы нызыкапылііць, я дужа
яго кріўляньня люблю. Дызыкапылііш грібы, што с табою дайжа ніхто сесьць ці пыстыяць ні захочыць.
Грэсць (аграбаць, заграбаць) лапатаю, звыч. неадабр. Многа атрымліваць, браць. Чаму ім ня жыць, кылі абоя грябўць грошы лупатыю. Ны складзі ён лупатыю агрібаў, пакуль ні турнулі. Сямён куды ні паедзіць, усюдых зыгрібаіць лупатыю. Час. Пагрэсць (пааграбаць) лапатаю. Січас яму нічога ні пупыдаіць, а тады ён пагрёб лупатыю. Паехыў, дўмыў, пыгрібаіць лупатыю грошы, ды не, нада рукі прілажыць. Множн. Нагрэсць лапатаю. Сколька яны чаго ныхвыталі, пряма ныгряблі лупатыю, большы й гресьць некуды. П рацягл.-фінальн. Нагрэсца (нааграбацца) лапатаю. Ікая совісьць у іх ува ўсіх, ныгрябліся чужбі'ны лупатыю. Сёліта столька грібоў, што, знаць, ні разу большы ні було, ныгрібаюцца людзі лупатыю.
Грэх папутаў, пр., буд. Пра выпадковасць зробленага непрыемнага ўчынку. Hi трілюдзьця вы—грех папўтыў,— сам рыссыбачыўся большы некуды. Ці я ж хацеў такога, мяне грех папўтыў. Есьлі будзіш дзіржаць сябе ў руках, ні папўтыіць ні грех, ні два.
Грэць (гнаць) грэнку. Злаваць, затойваць злосць. Данілу есьлі ўсердзіш чым-небудзь, ён дзесіць гадоў будзіць грець гренку і будзіць стыряцца атамсьціць. Пакуля жылі, гналі гэрчыкі гренку на іх, а ўсё й пычалося з-зу чупухі — з-зу курей. Зак. Загнаць грэнку. Зы лазіцу тады зыгнаў гренку, большы ні ач чога. Час. Пагрэць грэнку. Ці яго дужа хто быяўся, кылі ён, бырані бог, ды пагреў гренку. Працягл.-фінальн. Нагрэць (нагнаць, дагрэць, дагнаць) грэнку. Нагреіць ён гренку, гряньнік етый, абразўюць, есьлі сам ні абразўіцца. Нагоніць гренку з дурачыньнім, усігда хляхочыць ну людзей, як чорт нейкій. Дагреў гренку зь яго гряньнём, усе людзі між сабою як людзі, а ён збоку ■— ні пы яго: там ні так скызалі, тут ня етык ступілі. Ой, дагоніш гренку, хтонебудзь такоя ацстрыпаліць, што ня ўсьпеіш апомніцца.
Грэць змяю на грудзях. Праяўляць клопаты аб стоеным ворагу, нядобразычліўцу. Ну што, ці табе ні кызалі, што греіш зьмяю ну грудзях. Зак. Сагрэць змяю на грудзях. Зьмяю ну грудзях сагреў ны сваю гылавў. Час. Прыгрэць змяю на грудзях. Прігреў зьмяю ну грудзях, цяперя вохыіць. Непаўн. Пагрэць змяю на грудзях. Ты
сам знаў, што ета зы чылавек, во й пагреў зьмяю ну грудзях. Законч. Атагрэць змяю на грудзях. Атагрелі зьмяю ну грудзях, цяперь ні знаюць, якоя сабе места найціць. Працягл.-фінальн. Нагрэць (дагрэць) змяю на грудзях. Нагреіш зьмяю ну грудзях, ён адзьдзячыць, хочыш, якую бумагу напішыць. Дагрелі зьмяю ну грудзях — еў, піў і ныбріхаў.
Грэць зубы, іран. Бяздзейнічаць, праводзячы час на свежым паветры. Яны плотнікі такея пупаліся: як я парюся — і яны нешта цюкыюць, як чуць атвярнуўся куды — яны зубы греюць. Паехылі пыхаць, дык ці яны пыхалі,— грелі зубы і большы нічога. Непаўн. Пагрэць зубы. Думыіш, яны работыць будуць? — так, пагреюць зубы дый паедуць. Працягл.-фінальн. Нагрэць (дагрэць) зубы. Нагреіця зубы, што дайжа есьць ні палўчыця, сколька ныкыпалі, столька й ежця. Усе разым дагрелі зубы — ну й стоіць, нічагенічка ж дзелыць ня хочуць.
Грэць рукі. Нажывацца грамадскімі прыбыткамі, чужым дабром. Ладный быў злодзій, жыў лі мбара, греў там рукі. Зак. Пагрэць рукі. Так і цыляіць, каб айдзе рукі пагрець, бязь естыга жыць ня можыць. Узмацн. Нагрэць рукі. Каму ні прішлося нічога, а Зьмітрок нагреў рукі. Працягл.-фінальн. Дагрэць рукі. Калі-небудзь пупадзецца, то ня выкруціцца, во й дагреіць рукі.
Грэшным дзелам. He зусім сумленна (пабочнае слова)М ўжо грешным дзелым чарычку ўзяў. А-а, калі грешным дзелым і к куме зайдзіш. Яно б грешным дзелым і пагрецца б ні пыўрядзіла.
Губа не дура, гумар. Пра наяўнасць густу. Я знаю, што ў цябе губа ня дўра: капусты ні ўзяў, зы мяса схваціўся. Знаіць, за кім пріўдаріць, губа ня дура, у яго даўній рашчот: каб цесьцівым дабром папользывыцца.
КНІГІ ОНЛАЙН
