Ідэя адраджэння Вялікага Княства Літоўскага ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі (1795-1939 гг.)
Сяргей Марозаў
Выдавец: ЮрСаПрынт
Памер: 446с.
Мінск 2019
s. aby forma unatrensho Ши i uoanoafa koostyluclja badnciaj •olaaj, btovaka-bielar»■kaj hamidantvienaj adslaki nie byia nakisuta (am a wiarchu, ate byia uatuouleu i sadweriona uaianoucsyia eq mam a Wilni, wybraoym ahuloaj, roloaj, proslaj 1 ukrytaj padacxaj haiaaoO.
Hetyja ыаавпу!» паву iadabota, kaioryja паи Xraj pru Xwledoayja hramadtki|a orbanlxaciji wyakaxywafi и tako| abo aiakoj furmie, и xaledaadoi ad warunkoB momantu, adpawiedajad uslm sprawadliwym wytnahabniam Jak sayrejnyoh kruhofi hramadilsMtwa nasiulto, tak 1 aaobeyok narodod naaxabo Krajo.
□nunadaiutal
Moment, kalory paxtaaowid ab doll n ana bo Kraju, naazaj aupolaaj AJcsyuy, nabliiayecca axparkimi krokami. Bodocayna 1 dobrabyi Kraju bodzie a хоасапау шіегу laletad ad taho, jakuje paxyclju my ujtniem. Budkina t ratlaropoyml 1 dalnawidnymi, nia psiiawaymoaia lolki ucwbcio, katoraja naa ciaala aszukiwaje, ale ruwaiaimo ab doll nasu), doll ceiych buduesyoh pakaJehnio* Chalodnym rum mam, slahxjucxy daloka pit rad xaboju.
JodQujmoaia aawokoi supolnaho klicxo, bo lolki и jedauci alia. Кійто swarkl 1 xvadkf, lad kaloryoh cterpte uwiai Kraj. Padumajino raxam dy axoiyra ab doll beialw Kra|u, bo-i uale my apracu tmteol pryblad, ayny naaxaj xiemli — uanaj Litwy 1 Bitlaruai.
Nia cxekajmo Da toje lolki, azto niochta dla nu srobid, niu axxakiwajtno aiabie, a wutmteшо х*ц]и dolu d awaje rukk trywalym budxie tolai toje, nto my awalmi aupoloymi ailami adwajujea, xdabodzloa 1 utrymajem.
Stojan, hrainadtiaate, awoaa, dwiorda I a xhodai biaz romicy slaoott, naell 1 wiery, pry tztandary naaxaj wolnaj badkoUscxyzny — Ut»y I Bletaruil
Lwty 1916 b.
RADA Kott/uitracii VVuMaho Kniaittua Ілісшішію.
Кшігігцчін hKtriu.s
...
Крыніца: Hramadziane! 1916 г. // БАНЛ. Ф. 255. Спр. 1674. 2 л.
Грамадзяне!
Абвешчаная 19 грудня 1915 году Тымчасовая Рада Канфедэрацыі Вялікага Княства Літоўскага мае на мэце, як тое ва Універсале яе адзначана, дайсці вызвалення Літвы і Беларусі, як дзяржаўнай адзінкі [выдзелена ў дакуменце].
Кіруючыся да гэтай мэты, канфедэрацыя абапіраецца на гэтакіх асновах:
Перш за ўсё Канфедэрацыя лічыць, што ўсе надзеі на Расію ня толькі пустыя, але і пікодныя. Больш чым сталетняе супольнае жыццё нашае з Расеей найлепей наказала, што гэтае гасударства хочэ з намі зрабіць. Праз увесь час супольнага з намі жыцця яно планова і сістэматычна кіравалася да таго, каб сцерці ўсе адзнакі нашай самачыннасці. I гісторыя астатніх ста дваццаці лет запоўнена ўся безупынным смяротным змаганнем нашым за свой быт з прагавітай расейскай дзяржаўшчынай.
На дарозі да вызвалення нашага мы спатыкаем ворагаў ня толькі ў чыноўніцкай расейскай дзяржаўнасці, але і ў болыпай часці расейскага грамадзянства, каторае праз свае партіі, ня лічачы некаторых невялікіх левых груп, заўседы выступала проці нашага руху да волі. 3 гэтай прычыны мы не сумлеваемся і аб расейскім лібералізме, каторы кіруецца да таго, каб у свае рукі забраць уласнасць расля царскіх чыноўнікаў.
Да якой ступені цэнтралістычнаго аслеплення дайшла кіруючая часць расійскаго грамадзянства, могуць свядчыць хоць-бы галасы прэсы расейскай, каторая нават цяпер, калі нас ужо нарэшце асвабадзілі ад ярма царскай апекі, не забываецца пры кожным здарэнні адзначываць, што бытцам то Край наш ёсць і далей павінен аставацца расейскім «істінно расійскім на векі».
Сеці інтрыг, разстаўленых заграніцай і ў нашым Краю у астатнія часы досі ахвочай і спрытнай рукою наймітаў расейскаго царату, не павінны нас ашукаць чы усыпіць нашу чуткосць.
Нашы надзеі на спаўненне жадання волі Краю нашага кіруецца цяпер у другую старану: да групіроўкі гасударств средне-еўрапейскіх. Мы верым, што пасля пабеды среднееўрапейскіх гасударств быўшыя заходняя правінціі Расеі, а лепш зя ўсё землі польскія, літоўска-беларускія і надбалтыцкія павінны будуць адпасьць ад Расеі і стварыць гасударственныя адзінкі ў такой або сякой камбінацыі з средне-еўрапейскімі гасударствамі, а пры гэтым былі прыняты пад развагу эманцыпацыйныя дамаганьня гэтых зямель і запеўнены самочыннаго развіцця іх соціяльно-культурнаго і палітычнаго жыцця.
Гэткая можлівосць карысна ня толькі для гэтых краёў, але карыстна і для средне-еўрапейскіх гасударств. Безспорна, гэтым апошнім важно ня толькі тое, каб Расея была аслаблена, але і тое, каб ад яе аддзяліцца мурам, каторы бараніў бы іх ад націску з усходу. Само сабой разумеецца, што хоць болей-меней дальновідная палітыка, якой можэм спадзевацца ад среднееўрапейскіх гасудрарств, будзе вымагаць, каб Краі, каторыя будуць служыць за такі мур, ня толькі цягнуліся да Средняй Еўропы з прычын зверхных і мінаючых, але і былі зацікаўлены такой лучнасцю з прычын унутренных, пастаянных.
Ня думаем, каб цяпер ужо была пара прарочыць аб канкрэтных формах будучага укладу адносін среднееўрапейскі гасударств, пакуль аружжа ваюючых не сказало сваего астатняго станоўчаго слова. Усёж такі нам здаецца, што ўжо пара, каб заінтересованныя староны, а ў гэтым шчоце і наш край, высказалі публічна сваю волю і свае справедлівыя дамагання.
У мысль гэтага канфедэрацыя Вялікага Княства Літоўскага жадаець:
абы землі літоўска-беларускія станавілі пры новым укладзе незалежную гасударственную адзінку з сеймам у Вільні, выбіраным на аснове агульных, роўных, простых і тайных выбароў, з забеспячэнем поўных правоў усім нацыям, каторыя жывуць на названых землях.
абы ў межах названых земель былі прінамсі землі, занятыя цяпер нямецкімі войскамі, значыцца: Ковенская і Віленская губерніі, беларуская і літоская часці Гродзенскай і Сувалскай губеніі, літоўскія часці Курландзкай губерні і часці губерніі
Мінскай, каторая звязана з Віленскім цэнтрам, і абы усе гэтыя землі станавілі адно непадзельнае цэлае;
абы форма унутренаго ладу і аснауная конституция будучай вольнай, літоўска-бе ларускай гасударственнай адзінкі не была накінута нам з верху, але была устаноўлены і зацвержона устаноўчым сеймам в Вільні, выбраным агульнай, роўнай, простай і закрытай падачай галасоў.
Гэтыя аснаўныя нашы жадання, каторыя наш Край праз сведомыя грамадзкія організацыі высказываў у такой або сякой форме, у залежнасці ад варункаў моменту, адпаведаюць усім справедлівым вымаганням як шырэйшых кругоў грамадзянства нашаго, так і асобных народаў нашаго Краю.
Грамадзяне!
Момент, каторы пастановіць аб долі нашаго Краю, нашай супольнай Айчызны, набліжаецца шпаркіі крокамі. Будучына і дабрабыт Краю будзе ў значнай меры залежаць ад таго, якую пазіцыю мы займем. Будзьма-ж растаропнымі і дальнавіднымі, не падаваймося толькі ўчуццю, каторае нас часта ашуківае, але разважаймо аб долі нашай, долі цэлых будучых пакаленніоў халодным разумам, сягаючы далёка перад сабою.
Еднаймося навокол супольнаго клічу, бо толькі у едносьці сіла. Кіньмо сваркі і звадкі, ад каторых церпіць увесь Край. Падумаймо разам ды шчыра аб долі гэтаго Краю, бо-ж усе мы апрача жмені прыблуд, сыны землі нашай Літвы і Беларусі.
Не чэкаймо на тое толькі, што нехта для нас зробіць, не ашуківаймо сябе, а возьмемо сваю долю ў свае рукі: трывалым будзе толькі тое, што мы сваімі супольнымі сіламі адваюем, здабудзем і ўтрымаем.
Стойма, грамадзяне, моцна, цвёрда і ў згодзі бяз рожніцы станоў, націі і веры, пры штандары нашай вольнай бацькоўшчыны Літвы і Беларусі!
Люты 1916 г.
Рада Конфедэраціі Вялікаго Княжства Літоўскаго
33. Рэферат Антона Луцкевіча для беларускай дэлегацыі на кангрэс нацый у Лазане (27-29 чэрвеня 1916 г.) з абгрунтаваннем ідэі стварэння БалтыйскаЧарнаморскага саюза. Чэрвень 1916 г.
Крыніца: Рэферат Антона Луцкевіча аб Белорусах для дэлегацыі ў Лазану. Чэрвень 1916 г. // БАНЛ. Ф. 21. Спр. 276. Арк. 5-7 адв.
Рэферат А. Луцкевіча
Ужо ў 1904-5 гадах на чысленных з’ездах, нарадах і мітынгах абгаворывалася пытанне, якой волі павінен дабівацца Беларускі край, і тут высоўваліся наперад думкі практычнага характару. Было прызнана, што на адных толькі нацыянальных асобенасцях, на адметнасці культуры народу нельга яшчэ будаваць гасударства: дзеля гэткай будоўлі трэба знайсці і другія асновы эканамічныя і праўна-дзяржаўныя. Беларусь, акружаная расейцамі, украінцамі, літвінамі і палякамі, Беларусь, адрэзаная ад мора, з перарэзанымі адвечнымі тарговымі дарогамі да мора рэкамі Нёманам, Дзвіной і Дняпром гэткая Беларусь не магла бы лічыць на незалежнае эканамічнае развіццё, без катораго нельга і думаць аб папраўдзі вольным жыцці Краю. I вось, да старой формулы: «вызваленне Беларусі з-пад уціску расейскай дзержавы» дадаецца новая формула, каторая гаворыць аб «вольнай Беларусі, як дэмакратычнай рэспубліцы, сфедэрованай з суседзямі».
Гэткая формула знайшла месцо ў новай праграмі зрэформованой «Беларускай Сацыялістычнай Грамады», шырока разыйшлася між грамадзянамі і вызвала ўсюды гарачы вотклік. Пачынаючы ад канца 1905 году, на гэткай жа платформ! паўставалі новыя палітычныя партыі, саюзы і г.д., як «Сацыялдэмакратычная партыя Беларусі», «Беларускі Мужыцкі Саюз» «Саюз Беларускіх Народых Вучыцеляў», «Саюз Вучыцельскай Семінарыі», арганізацыі работнікаў, студэнцкай толадзі і т. д. У болей або меней выразнай формі гэта ідэя праводзілася і ў беларускай прэссі, каторую беларусы здабылі толькі пасля 1905 году. У мысль яе беларусы прынімалі гарачае учасціе ў саюзі і з’ездах аўтономістаў-федэратоў і т.п.
Вайна, аткрыта аб’яўленая беларусам пасля 1905 году з
аднаго боку аграмаднай большасцю расійскага грамадзянства, з другога такой жа большасцю краевых па лякау памалу пачала адбівацца на аб’ёмі формулы федерацыі. Бачучы з усходу і заходу роўна сільны узрост нацыяналізму і агрэсіўнасці, беларусы, гаворучы аб федэрацыі з суседзямі, на першым плані пачалі стаўляць збліжэнне з тымі краямі і народам, з каторымі іх вяжуць больш моцныя звязі, чым прыпадковая прыналежнасць да аднаго гасударства, ды ад каторых беларусы не могуць спадзявацца агрэсіўнасці. Тут на першым плане стаялі літвіны.
3 літвінамі беларусы былі заўсёды звязаны вельмі блізка. У аснові тэй блізкасці ляжыць колішняя супольная праца над будаваннем сваёй супольнай незалежнай дзержавы Вялікага Княжства Літоўскаго, у каторай беларусы заўжды былі найвышэйшаго культурнаго расцвету. Такая праца, доўгае супольнае жыццё і змаганне за незалежны быт свайго гасударства, само сабой, збліжалі беларусаў з літвінамі як на культурным грунце, так і на грунце адзінакавых праўных норм, а да таго іх і цяпер злучае супольная гандлевая арганізацыя, супольны шырокі водны шлях Нёман, каторы вядзе да мора, ды агульныя варункі эканамічнага жыцця. Доўгая няволя, каторая настала пасля ўпадку Вялікага Княжства Літоўскаго, прымушала здаўна беларусоў і літвіноў агледацца на сябе ўзаемна, каб разам бараніцца ад лішку вялікіх апетытаў заходніх і ўсходніх суседзяў. Урэшце, старая сталіца Гедыміна, Вільня, станавіла і становіць цэнтр культурнага жыцця абодвух народаў, цэнтр усялякіх грамадзкіх арганізацый і арганізацый эканамічных, каторыя абнімалі як беларускія, так і літоўскія землі.
КНІГІ ОНЛАЙН
