Ідэя адраджэння Вялікага Княства Літоўскага ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі (1795-1939 гг.)
Сяргей Марозаў
Выдавец: ЮрСаПрынт
Памер: 446с.
Мінск 2019
Государственная жизнь белорусского народа в далеком прошлом создавалась и развивалась в тесном единении с
литовцами, причем, ядром, из которого выросло Великое Княжество Литовское, являются почти как раз БелорусскоЛитовские земли настоящей немецкой оккупации. И хотя в самом начале своем единение это опиралось на литовских завоеваниях, однако в дальнейшем сожительстве литовцы совершенно не посягали на национальность белорусов. Наоборот, в независимом Велк. Княж. Лит. белорусский язык стал языком государственным, и к «Литовскому» периоду относится наивысший расцвет старой белорусской цивилизации, белорусской письменности и т.д.
И само Вильно, расположенное в области соприкосновения белорусов и литовцев, объединяло и сейчас объединяет оба народа: это самый крупный культурный центр края; здесь создаются и развиваются большинство белорусских и литовских национальных учреждений... И если белорусы считают Вильно своей столицей, то литовцы не могут себе представить Литву без Вильна.... Наконец, белорусы и литовцы, как близкие друг другу по своей социальной структуре (оба по преимуществу крестьянские народы), имели и имеют одинаковых врагов как в лице русских властей с их обрусительной политикой, так и в лице польской земельной буржуазии, стремящейся к полонизации народных масс, — и эта общая борьба на два фронта с теми же противниками составляет еще одно звено в длиной цепи, связующей Белорусско-Литовский край в один организм.
На основании изложенного, белорусы во всех своих выступлениях (политических изданиях, партийных резолюциях, декларациях съездов и т. п.) в тот период, когда белорусский вопрос предполагалось разрешить еще в пределах России, выставляли требование общей автономии Белоруссии и Литвы в пределах бывшего Вел. Кн. Литовского. ... А вслед за уходом русских войск в изданиях «Конфедерации Вел. Кн. Литовского» мы читаем о стремлении как белорусов, так и литовцев к частичному реституированию бывшего БелорусскоЛитовского государства в пределах немецкой оккупации.
Сознавая, какое значение для хотя бы частично реституированого великого Княжества литовского должен иметь свободный выход к морю, белорусы свою политическую
концепцию дополняют объединением Белорусской и Литовской территорий с Курляндией.
Таким образом, политические стремления белорусов в пределах оккупации сводятся к следующей формуле: создание из трех объединенных областей — Белоруссии, Литвы и Курляндии, занятых немецкими войсками, независимой государственной организации, на федеральных началах с тем, чтобы эта новая политическая единица была объединена со средне-европейской системой государств.
36. Праекты адраджэння ВКЛ пачатку XIX і пачатку XX ст.: агульнае і адметнае (параўнальны аналіз) *
Крытэрыі для параўнання
Характеры стыка эпохі пачатку XIX cm.
i яе важнейшага проекта
Характарыстыка эпохі пачатку XX cm.
і яе важнейшага проекта
Агульнае
Адметнае
Адметнае
Час
Праекты
1805-1815 гг.
(ад вынасу пытания А. Чартарыйскім на дзяржаўны ўзровснь (1805) да адмовы Аляксандра I ад яго разгляду пасля Вснскага кангрэса)
1915-1918 гг.
(ад стварэння арганізацыі
«Канфедэрацыя ВКЛ» да пераходу ВКЛ з утварэннсм Літвой і Бсларуссю ўласных дзяржаў з разраду будучыні (мэта. мара, форма эвснтуальнай дзяржавы) у разрад гісторыі)
Падабснства міжнароднай сітуацыяй і вастрынсй пастаноўкі дзяржаўнанацыянальных пытанняў.
Дасягала апагею «канцэнтрацыя» на адзінку часу праектаў; мысліцеляў і палітыкаў, у іх задзсйпічаных.
Мсў мссца высокі палітычны ўзровснь іх абмсркавання і настойлівасць дамаганняў па ўвасаблснню ў жыццс.
На кожны з псрыядаў прыходзіцца па шэрагу прасктаў (псршы 10, другі 9), з якіх адзін (храналагічна апошні) у кожным псрыядзс быў рэалізаваны.
1)«Пулаўскі» план А. Чартарыйскага (1805-1810.) 2)«Мсмарыял аб уладкаванні Літвы» С. Нямцэвіча, уручаны ў 1806 г. А. Чартарыйскаму 3)«Мсмарыял» (план паўстання) і праект арганізацыі ВКЛ, прапанаваныя А. Сапегай Напалсону (вясна 1807.) 4) План паўстання ў заходніх губернях (Ю. Серакоўскі, чэрвень 1907 г.), прапанаваны ў Тыльзіце Напалеону 5)Ваенна-палітычны праект А. Г. Радзівіла, прапанаваны Аляксандру I (1807) 6)Урадавы праскт «літоўскай аўтаноміі» («Запіска аб уладкаванні польскіх губерняў» М. Спсранскага, 1811) 7)«Пісьмо Э. Тышынскага аб утварэнні асобага княства Літоўскага» (чэрвснь 1811) 8)Праскт групы М.К. Агінскага ВКЛ (вясна 1811 -пачатак 1812) 9)Мсмарыял «Аб спосабах пазбаўлення Еўропы ад уплыву Расіі, а дзякуючы гэтаму — і ад уплыву Англіі» М. Сакальніцкага (люты 1812)
10) «Французскі варыянт» ВКЛ
1) Праскт-канцэпцыя Канфсдэрацыі ВКЛ (кансц 1915 першая палова 1916)
2) Ковснскі праскт ВКЛ з дзвюма аўтаномнымі тэрыторыямі (Літва і Латвія) і правам Бсларусі далучыцца па правах трэцяй аўтаноміі (пачатак 1916)
3) Праскт Злучаных Штатаў Бсларусі, Літвы, Латвіі і Украіны (Балтыйска-Чарнаморскага саюза), абгрунтаваны ў чэрвені 1916 г. А. Луцкевічам
4) Літоўска-беларуская палітычная платформа для нямецкіх уладаў (студзень 1917)
5) Мемарандум канцлеру Германіі (А. Луцкевіч, сакавік 1917)
6) «Праект Е. Чапскага»
(кастрычнік-лістапад 1918)
7) Краевая канцэпцыя дзяржаўнага уладкавання народаў былога ВКЛ (К. Шафнагсль, М. Ромср і інш.)
8) Варыянты дзяржаўнасці
гістарычнай Літвы, разгляданыя ў 1916-1918 г. Бсрлінам (ВКЛ, Літоўскае карал еўства)
9) Беларуская аўтаноміія і МБС у Літоўскай Рэспубліцы (з лістапада 1918; рэалізаваны)
' Распрацоўка аўтара
(ліпснь снсжань 1812; рэалізаваны)
Праекты
План М. К. Агінскага (1811 г.)
Праект канфедэрацыі ВКЛ (канец 1915 пачатак 1916 г.)
Прычына з’яўлення
Пошук правапераемнікамі ВКЛ дзяржаўнага самавызначэння ў час
калі дзяржава нядаўна была страчана
незадоўга да стварэння дзяржавы
Сацыяльная база
Палітыкі былога ВКЛ, магнаты, шляхта, каталіцкас і ўніяцкас духавенства, студэнцкая моладзь (першыя пакалснні спадчыннікаў ВКЛ).
Лідары і ідэолагі беларускага нацыянальнага руху, беларуская інтэлігенцыя каталіцкага веравызнання з дробнай і сярэдняй шляхты, пераважна з заходняй Беларусі і Віленшчыны (пятае шостае пакаленні спадкасмцаў ВКЛ).
Вялікія пласты насельніцтва засталіся індыферэнтнымі, а нскаторыя (праваслаўнае духавенства, рускія чыноўнікі і арыентаваная на Расію мясцовая інтэлігенцыя, галоўным чынам, усходу Беларусі) вяртанне мінулага яшчэ і баяліся.
Унутраныя абставіны распрацоўкі праектаў
Псражываннс сацыякультурнай траўмы і настальгія аб мінулым.
Жаданне мець уласную дзяржаву і звязаныя з гэтым прагматычныя інтарэсы сацыяльныя, эканамічныя, палітычныя, нацыянальныя і інш.
Наяўнасць лідараў, якія распрацоўвалі планы, і прыхільнікаў, гатовых узяцца за іх ажыццяўленне.
Мсў мссца псранос мінуўшчыны ў будучыню: разумение неабходнасці змагацца за дзяржаву, якая загінула, каб я на дала магчымасці для буду чага развіцця.
Больш моцныя перажыванне сацыякультурнай траўмы і
гістарычная настальгія; яшчэ не згасла традыцыя незалежнасці і асабістага гонару за свае ВКЛаўскас грамадзянства.
Традыцыя незалежнасці і
асабістага гонару за свае грамадзянства ВКЛ была абарвана рэпрэсіямі супраць тых, хто адстойваў яе у паўстанні 1863 г., і прызнаннсм пасляпаўстанцкім пакалсннем свайго расійскага
грамадзянства.
Знешнія абставіны распрацоўкі праектаў
Рэальныя магчымасці адраджэння ВКЛ ўзнікалі тады, калі «літоўскае» пытание з унутранай справы яго спадчыннікаў і ўнутранага пытания Расійскай імпсрыі набывала міжнародны статус.
Штуршком для распрацоўкі праектаў стала змена геапалітычнай сітуацыі ў Еўропе і рэгіёне.
Праект М. К. Агінскага быў распрацаваны напярэдадні вайны, праект Канфедэрацыі ВКЛ калі вайна ўжо ішла.
Адраджэнскія памкненні
мясцовай шляхты падтрымлівалі Англія, Францыя, Турцыя.
Саперніцтва Напалеона і Аляксандра 1 за бсларускую і літоўскую шляхту павялічвала шанцы напярэдадні франка-рускай вайны.
Іншых варыянтаў, акрамя вяртання рансйшай дзяржаўасці, не разглядалася.
Спрыяльныя магчымасці для самавызначэння адкрывала падзснне царызму.
Адносіны да знешніх сіл
Мясцовыя дзяржаватворчыя сілы выкарыстоўвалі міжнародныя калізіі, якія абрынуліся на Расійскую імпсрыю, для пастаноўкі пытання аб вяртанні ВКЛ.
Мела месца арыентацыя на знешнюю палітычную сілу, якая, здавалася, падавала найболыпыя надзсі на ўваскрашэннс ВКЛ. Аўтары прасктаў намагаліся даказаць адпаведна Расіі, Францыі або Германіі, што аднаўленне ВКЛ будзс выгадна для гэтай краіны і для Еўропы ў цэлым. Пры гэтым мслі месца рознанакіраваныя арыентацыі.
Трупа М. К. Агінскага ўзяла курс на Расію, другія зрабілі стаўку на Напалеона.
Бсларускія дзсячы Вільні ўбачылі рэальную сілу, здольную паспрыяць адраджэнню ВКЛ, у Германіі. У Вільні і Мінску ўзніклі розныя праскты іх дзяржаўнага ўладкавання падзсл Беларусі нямецкай зонай акупацыі на дзвс часткі ўскладняў мясцовым палітыкам пошукі шляхоў дзяржаўнага самавызначэння.
Месца, якое
адводзілася беларускім землям
ВКЛ у геапалітыцы імперый
Дзяржавы-агрэсары (Францыя, Германія), зацікаўленыя ў лаяльнасці мясцовага насельніцтва, «прыбіраліся ў тогу» вызваліцсляў народаў былога ВКЛ, падагравалі іх адраджэнскія настроі. Яны маглі пайсці на стварэнне на гэтых землях залежнай ад сябе буфернай квазі-дзяржавы. Але не былі зацікаўлсны ў адраджэнні буйнай дзяржавы, якая магла з часам выйсці з-пад іх кантролю. Абяцаючы ліцвінам адрадзіць ВКЛ, Напалеон, кайзер Вільгельм, як і Аляксандр I вялі двайную гульню.
Змсна гсапалітычнай сітуацыі, з аднаго боку, стымулявала распрацоўку мясцовымі палітыкамі смелых праектаў, алс, з другога, абмяжоўвала іх магчымасці дзяржаватварэння, бо краіны, ад якіх залежала адраджэнне ВКЛ, зыходзілі са сваіх ваенна-стратэгічных мэтаў і прагматычных інтарэсаў.
Францыя, Гсрманія, як і Расія праводзілі на бсларуска-літоўскіх землях палітыку абмежавання празмернага ўмацавання Польшчы, і не пайшлі на іх аб’яднаннс з Польшчай у адну дзяржаву.
Для Расіі ў эпоху напалсонаўскіх войнаў і ў Першую сусвстную вайну Беларусь была стратэгічным плацдармам для наступления і абароны сваіх тэрыторый.
Рэйх нс праяўляў цікавасці да бсларускіх прасктаў, бо лічыў Беларусь часткай Расіі, беларускі нацыянальны рух рухам адзінак у Вільні, а беларускае пытанне зусім нязначным і нс вартым увагі.
КНІГІ ОНЛАЙН
