Ідэя адраджэння Вялікага Княства Літоўскага ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі (1795-1939 гг.)
Сяргей Марозаў
Выдавец: ЮрСаПрынт
Памер: 446с.
Мінск 2019
Второе заявление было вручено в связи с тем, что в результате Брестского договора на повестку дня встал вопрос об отступлении немцев с востока и передаче ими в установленные сроки большевикам определенных участков белорусской территории «до Березины и за Березину.
... мы все перед лицом страха быть расстрелянными большевиками и в панике вскоре будем покидать родные места, будучи уже невольными. Эта передача по частям Беларуси большевикам была самой настоящей катастрофой для местных польских землевладельцев. Ссылаясь на исторические традиции, мы даже желали создания Великого княжества Литовско-Беларусского под немецкой кураторией и просили
фон Фалькенхейна сообщить о нашем стремлении императору Вильгельму.
Это последнее обращение было настолько противным моим политическим взглядам, настолько мерзким, что я в течение трех суток боролся, чтобы не ставить своей подписи, а вместе с тем среди «senioren Conventu», состоящего из 30 человек, только один, самый младший, Зигмунт Ревеньский, меня поддержал. И, будучи вынужденным и заклинаемым на «salus reipublicae suprema lex» (призыв республики высший закон). Правда, не на первом месте, как это было в первом обращении, но подпись свою поставил.
Мой протест был запротоколирован добросовестным секретарем М. Поровским с пометкой, что согласился подписать только под давлением собрания и как бы закулисных инсинуаций, что якобы отсутствие моей подписи лишило бы авторита всю эту акцию. Во всяком случае, когда мы пошли к фон Фалькенхейну, не я, а граф Ежи Чапский возглавлял тогда делегацию в отличие от первого обращения, на котором первой стояла моя подпись. И я представлял тогда делегацию ф. Фалькенхейну. Следует также отметить, что в этой делегации принимал участие и поставил свою подпись замещающий отсутствующего губернского маршалка борисовский маршалок Бурнашев, выступающий, как официальное лицо. Ф. Фалькенхейн, в ответ на произнесенную графом Чапским речь отметил, что передача по частям территорий Беларуси была предусмотрена в Брестском договоре, который он не подписал бы, если бы там находился, и который сегодня должен слепо выполнять. А что касается наших политических стремлений создать буферное государство между Германией и Россией, то он постарается доложить об этом в Главной императорской Ставке.
44. Дзённік Антона Луцкевіча.
Запісы за 29.12.1918 16.02.1919 г.
Крыніца:Дзённік Антона Луцкевіча. 27.12.191823.03.1919 // БАНЛ. Ф. 21. Спр. 319. 59 арк.
07.01.1919
Раніцай газэты прынесьлі вестку аб заняцці Вільні болыпэвікамі. Пры іншых варунках гэта вызвала бы агульны сум, — але цяпер мы шчыра цешымся: бо гэта адзіны ратунак ад польскага панаваньня. Большэвізм (ведама, калі ён не запануе па ўсенькім сьвеце, а на гэта, здаецца, яшчэ рана!) можна прыраўнаваць да дзіцячай хваробы адры, або іншай, на якую дзіця павінна перахварэць, але пасьля ад яе сьледу не астаецца. Наадварот: калі б хоць на нейкі час у нас запанавалі палякі, дык гэта хвароба ... ўслася-бы ў кроў і косьці нашага народу аж да дзясятага пакаленьня. I ядынае анцідотум проці Полыпчы гэта большэвізм!
Усе гэта можа быць, але не ў такой форме і не ў такой меры, як думав Домінік. Здаецца, што большэвізм не прападзе, як іншыя думаюць, не разьвееца, як дым, а толькі перажыве сур’ёзную эволюцыю.
А калі над тэты час маскоўшчына за лье і ўсю Беларусь, і ўсю Літву і Балтыку, — дык якімі прымусовымі крокамі антанта і немцы маглі бы разьвязаць гэту ўнутраную справу Расеі ў кірунку незалежнасьці? Шансы на незалежнасць можа мець яшчэ Украіна, калі абароніцца ад большэвікоў, бо ў ей ужо ёсць сілы і арганізацыя, з якой можна пачаць будаваць гасударства. Але тады, раз Расея утраціць палудзень і Чорнае мора, дык напэўна ад яе не адрэжуць Балтыцкага. Можа быць гутарка аб фэдэрацыі, аўтаноміі і т.д. Калі-ж і Украіну зальець большэвізм, дык абраз зьмяняецца, і магчыма утварэньне трайной фэдэрацыі Балтыцка-Літоўска-Беларускай у больш слабым зьвязку з Расеей. Але тое, што цэнтральныя дзяржавы і антанта сьвядома дапускаюць залеў нас большэвізмам і паварот у стары стан, ёсьць благая запаведзь для незалежніцкіх ідэй. Наагул, палажэньне нашае з кожным днём становіцца горшым. Дзеля ратаваньня нацыянальнай справы нашым людзям астаецца адно: прыстасовывацца да новых варункаў, якія утворацца з прыходам большэвікоў.
10.01.1919
Яшчэ раніцай у газэтцы «Echo» з’явілася вестка, што ў Менску 2.1.19 савецкія ўласьці апавесьцілі незалежнаць савецкай Беларускай Рэспублікі. Гэта ўсіх нашых так наэлектрызавала, што ўсе, як адзін, гатовы ехаць у Менск і працаваць разам з большэвікамі.
15.01.1919
Прыехаў кур’ер з Кіева. Цэлы пак псем! Асабліва цікавы даклад Смоліча. Аказваецца, апавешчаньне незалежнасці Савецкай Беларусі ў саюзе з Расеей — эта факт.
26.01.1919
Сягодня урачыста адкрылася Рада работніцкіх дэпутатаў.
Трохі уражанняў з адкрыцця совдэну. У прывітаньнях, у дэклярацыях партый не зыходзіла са сцэны ні на адзін момант «Беларусь», «Літва», «Вайсрусланд унд Літве». Барадаты левы с.-р. максімаліст заяўляў: «Мы будем бороться за БелорусскоЛитовскую Республику, сфедерированную с Россией!» У тым жа духу прамаўляў і с.-с. Паслалі прывет: совнаркому, часоваму ураду Беларусі і Літвы, чырвонай арміі і нямецкаму пролетарыяту.
Ідэя Беларускай рэспублікі, як бачым, можа сьвяткаваць поўную пабеду. Аб ей гавораць, за яе абяуцюцца бароцца тыя, хто яшчэ ўчора бароўся проці яе! I тыя ж большэвікі, каторыя разганялі ўсебеларускі зьезд у сьнежні 1917 году, аб’явілі незалежную савецкую Беларусь у фэдэрацыі з Расеяй, а да ўраду яе ўвялі Жылуновіча, Дылу, Фальскага, Чэрвякова і іншых праўдзівых беларусаў, часьцю учасьнікаў таго-ж разагнанага кангрэсу!
16.02.1919
Апошнія дні поўны розных вестак, спадзяваньняў, надзей і... расчараванняў.
Ясна і бязспорна толькі адно: што на Гродзеншчыну йдуць дзве хваліз усходу і заходу, што разыграецца йшчэ адзін акт крывавай драмы, пачаўшайся ў 1914 гаду. I абедзве гэтыя хвалі роўна нясць нам руіну і зьнішчэньне ня толькі матэр’яльнага
багацьця, але і гэта найгорш нашых палітычных ідэалаў, нашага дзяржаўнага будаўніцтва.
Праўда, у «совдэнскай» часьці наша Краю праводзіцца ў жыцьцё йшчэ адзін з нашых па літычных лозунгаў: аб’еднаньне Беларусі з Літвой. Але праводзіцца гэта чужымі нам рукамі жыдамі і маскалямі ў імя інтарэсаў савецкага ураду!
Болыпэвізм у нас немінучы, як, здаецца, немінучы ён і ў Полыпчы. I чым хутчэй наш народ перапаліцца ў яго агні, тым лепш: тым хутчэй пачнецца творчая работа будаваньне новай будучыні, дзе народ сапраўды будзе гаспадаром на сваёй зямлі.
45. Чэслаў Янкоўскі. Пад сцягам Пагоні (1919 г.)
Крыніца: Jankowski Czeslaw. Pod banderq. Pogoni. 1919 // БАНЛ. Ф. 79. Cnp. 749. Арк. 1-3.
Вялікае Княства Літоўскае перастала быць рэальным палітычным фактарам з той хвіліны, калі з’явілася «Ausra» Басанавіча — сімвал эмансіпацыі літоўскага народа і праз некалькі гадоў, калі ў Беларусь з берагоў Нявы сталі паступаць горсці агітацыйных выданняў, якія прапагандавалі беларускую нацыянальную эмансіпацыю пад назвай «Загляне сонца ў наша ваконца». 3 гэтай даты, г.зн. прыкладна 25 гадоў таму ўваскрашэнне Вялікага Княства Літоўскага перастала існаваць нават як праблема, як палітычная актуальнасць; ні ад сённяшняга, ні ад учарашняга дня гістарычнае Вялікае Княства Літоўскае, якое сягала ад Балтыкі за Чарнігаў, з’яўлялася ўжо толькі шанаваным, рэспектабольным і памятным антыкварыятам, а мы яшчэ ў маі 1917 г. дэкларавалі адносна Бога і людей тут, у сталічнай Варшаве, вуснамі прадстаўнікоў усіх нашых партый гарачае жаданне Польшчы аднаўлення традыцыйнай сувязі з незалежным Вялікім Княствам Літоўскім! Не гожа ў годзе Божым 1917 усур’ёз браць у разлік незалежнасць чагосьці суверэннага, што нават існаваць не можа. Але яшчэ і сёння некаторыя выказваюцца за ўнію з уваскрослай незалежнай Полыпчай Вялікага Княства Літоўскага, якое ні ў якім уяўленні не можа ўваскроснуць, са сталіцай у Вільні, з сеймам літоўска-польскабеларуска-яўрэйскім.
Тым часам уваскрасіць Вялікае Княства Літоўскае, асабліва як дзяржаву Літоўска-Руску ю, значы л а бы кінуць у па літычны хаос цяперашніх ліцвінаў і беларусаў, што раўназначна ... злучыць паміж сабою агонь і ваду.
Апошнія пару дзесяткаў гадоў беларускі і літоўскі рухі хутка даспяваюць, аж да ўтварэння сваіх нацыянальных дзяржаў або дзяржаўнай суверэннасці ў межах уласных этнаграфічных тэрыторый, з другога боку, панічная боязь ліцвінаў адносна істотнага для іх грознага беларускага мора ў выпадку зліцця паміж сабой этнічнай Літвы і этнічнай Беларусі гэтага ўжо абедзвьве акалічнасці не дапусцяць. Нават вольна гаварыць пра рэалізацыю нерэальных мараў аб вяртанні на прасторы
Еўропы былой Альгердавай дзяржавы, асабліва ва ўніі з Полыпчай.
Літоўцы баяцца польскай культуры ў сто разоў болып за беларускую. Гавораць, што унія з Полыпчай імгненна адкрыла бы вароты Літвы для паланізацыі.
Ашто Белая Русь? ... Беларусь! акрэслілі сабетэрыторыю ў прыкладна 300 тысяч квадратных кіламетраў, іпто з’яўляецца паловай тэрыторыі былога Вялікага Княства Літоўскага, якое пры Альгердзе ў якімсь 1360 годзе мела тэрыторыю ў 600 тысяч квадратных кіламетраў.
Нідзе на бязмерных абшарах Белай Русі не ўздымаецца старадаўняя харугва з Арлом і Пагоняй на адным полі дзяржаўнага герба. Толькі мы тут у Варшаве развяваем тэты сцяг, нягледзячы на гістарычную рэзекцыю палякам ад беларусаў і ліцвінаў.
46. Людвік Хамінскі. Памылкі (1920 г.)
Крыніца:ХамінскіЛ. Памылкі// Краёвая ідэя: канецХІХпачатпак XXстагоддзя. Анталогія. Вільня: Палітычная сфера, 2014. С. 238-242.
Ідэя саюзу народаў, што насяляюць дзяржавы ад Белага да Чорнага мора, пачынаецца на Белай Русі, ідзе праз Літву і Украіну.
Справу Белай Русі мы мелі ў сваіх руках і маглі яе спакойна вырашыць. У такім выпадку лягчэй было б мець справы з Літвой, а з часам удалося б развязаць і пытанне Украіны. Але мы правалілі справу Беларусі ў Рызе і праз дзіўную няздатнасць правальваем Літву і Сярэднюю Літву.
Пра Украіну мы ўжо ўвогуле не думаем.
Як такое здарылася?
Перш за ўсё Беларусь. Можна пагаджацца з тымі шматлікімі «спецыялістамі» па беларускіх справах, якія сцвярджаюць, што Беларусь дагэтуль не праявіла дзяржаватворчых сілаў, што тэты народ абыякавы і пераважна несвядомы, што ён рэлігійна падзелены на два варожыя лагеры, як да нядаўняга часу сербы і харваты, што нешматлікія правадыры, падзеленыя паміж суседнімі дзяржавамі, дагэтуль праводзяць з-за сваіх разнастайных арыентацый разнародную палітыку. Адным словам, што сусветная вайна не выкліка ла ў беларускага народа творчай сілы, актыўнага дзейснага рухавіка, дастатковага для пабудовы дзяржаўнасці.
КНІГІ ОНЛАЙН
