КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Littera scripta Міленка Ергавіч Іншала, Мадона, іншала... Miljenko Jergovic Insallah Madona, insallah Zagreb Durieux 2004 Littera scripta Міленка Ергавіч Іншала, Мадона, іншала Апавяданні Пераклад з баснійскай Мінск Выдавец Зміцер Колас УДК 821.163.4-32 ББК 84(4Бос)-44 Е69 Серыя заснаваная ў 2009 годзе Пераклад з баснійскай мовы Сяргея Шупы The publication of this book was supported by the Allianz Cultural Foundation, Munich, and the Fund for Central & East European Book Projects, Amsterdam. Выданне гэтай кнігі было падтрымана Культурнай Фундацыяй Альянс, Мюнхен, і Фондам Цэнтральнаі Ўсходне-Еўрапейскага Кніжнага Праекту. The translation of this book was supported by the Ministry of Culture of the Republic of Croatia. Пераклад гэтай кнігі быў падтрыманы Міністэрствам культуры Харвацкай рэспублікі. ISBN 978-985-6992-16-5 ©Miljenko Jergovic, 2004. ©Шупа С., пераклад на беларускую мову, 2012. ©Афармленне. Выдавец Зміцер Колас, 2012. ГУРБЭТ1 Маё імя Мустафа. Я з тых, на каго лепш не глядзець. I калі сярод такіх ёсць найгоршы, дык гэта буду я. Калі ў Тэшні жанчына зацяжарыць, ёй забараняюць праходзіць міма майго дома. Бо калі яна гляне на мяне, кажуць, дзіця будзе брыдкае як ніхто з ягонага роду. Гэткага звычаю трымаюцца і нашы мусульманкі, і іхнія кабеты. А калі я быў малы, сваёй маці да калена, яна звычайна гладзіла мяне па галаве і казала: «Мустафа мой даражэнькі, цябе добры Алах стварыў ад зайздрасці. Стварыў такім, каб толькі ён сам мог глядзець і яму не зрабілася б блага». I яшчэ яна казала, што гэта шчаслівы знак, бо заўсёды Бог хавае ад чалавечага вока найлепшае з таго, што стварыў. Але як можа быць добрым брыдкае, гэтага маці не ўмела растлумачыць. Заўсёды ёсць нешта такое, што ведае ўвесь свет і чаго не ведаюць маці. А калі б ведалі, то чалавечы род спыніўся б. Але ж не мне пра гэта казаць. Лепш далей казацьтолькі пра сябе, а не пра іншых. Маё імя Мустафа. Але я на яго не адгукаюся. Калі мне захочацца самога сябе паклікаць, я шапну: Гурбэт. Чужаніца. I бацька мой быў Мустафа. Калі я нарадзіўся, у яго пыталіся, як будзе звацца малы. Так, як завецца той, хто яго стварыў. Людзі пераглядаліся, маўляў, ці Мустафа зусім здурнеў або заганарыўся праз меру, каб даваць дзіцяці імя Творцы. А бацьку майму Творца не быў і ў галаве, бо думаў ён толькі пра сябе самога. Пакарае цябе за гэта добры Алах, 1 Гурбэт (тур./араб.) — блуканне па чужыне, выгнанне. казалі яму браты, старая бабка дзіву давалася, а дзед сядзеў у сябе на верхнім паверсе, пакурваў люльку і прапускаў міма сябе ўсё добрае і ўсё ліхое. Гэтак было, калі я нарадзіўся. I тады мяне назвалі Мустафа. I яшчэ ўсе былі шчаслівыя, што майму бацьку не прыйшло ў галаву нешта яшчэ горшае. Бо калі б прыйшло, ён бы гэтак і зрабіў. To былі часы, калі ў Босніі запанавала бядота, а з мясцовымі панамі і сто султанавых візіраў не далі б рады. Людзі нараджаюцца без твару. Што мужчына, што жанчына — усе аднолькавыя, калі ім шэсць месяцаў. Нават не ведаеш, да каго дзіця падобнае — да бацькі ці да маці. Але ў год ужо можна нешта пабачыць. I калі мой бацька пабачыў тое нешта, дык склаў рукі, як складаюць хрысціяне, калі стануць перад царквой, інесказаўнічога. Толькіягоны позірк, калі ён ішоў па вуліцы, цяпер быў апушчаны долу. Ён ужо не глядзеў, як раней, у неба, не зважаючы нават, што ў яго пад нагамі, а толькі часам узнімаў вочы да дахаў найбольшых дамоў. Як мінаў час і па мне ўсё больш было відаць, які я ёсць, вочы ягоныя апускаліся ўсё ніжэй, пакуль не спыняліся на шчыліне паміж камянямі ў бруку. Мустафа-бэг1, клікалі яго з крамы, як расце нашчадак? А калі ён азіраўся, каб паглядзець, хто з яго здзекуецца, дык нікога відаць не было. Ці той, хто пытаўся пра мяне, паспяваўсхавацца, ці мой бацька чуў галасы, якіх не было. Мне было сем гадоў, калі ён пайшоў з дому. Ніякі я не бэг, не мой гэта маёнтак, не мая жонка і не маё дзіця. Няма ў мяне ні родных, ні сваякоў. Каля рэчкі, далёка за горадам, з вербалозу ён склаў сабе лагво. Хадзіў па сёлах ад дома да дома і прасіўміласціну. Маці раз-пораз хадзіла паяго, казала, каб вярнуўся, маліла яго ўсім на свеце, але ён не хацеў. Яна казала яму: вярніся, а сына як не схочаш, дык і не будзеш бачыць. А ён казаў, што няма ўяго сына і што скончыць у пекле кожны бацька, які не хоча бачыць сваё дзіця. I так яна 1 Бэг — шляхецкі тытул у Асманскай імперыі, ветлівы зварот да заможнага і паважанага чалавека. адыходзіла плачучы, але пасля вярталася зноў. I ўсё пачыналася спачатку. Яна кахала яго так, як жонка кахае свайго мужа, ніколі не жадаючы яму зла і праклінаючы не яго, калі надыдзе найгоршае, а свайго роднага бацьку, які знайшоў ёй гэткага мужа. Калі восень ператваралася ў зіму або калі пачыналася летняя спёка, што высушвала ўсе крыніцы так, што не было адкуль вады напіцца, мая маці Сэна ішла па бацьку, каб вярнуць яго дахаты. Аднойчы яна сказала яму: ды зусім ён не такі, як ты думаеш, — дзіця, як і ўсе іншыя. А ён толькі паглядзеў на яе, гэтак тужліва, як сабака глядзіць на адарваную нагу, якая засталася ў пастцы на лісаў, і нічога не сказаў. He сказаў нават, што не мае сына і што скончыць у пекле кожны бацька, які адвернецца ад свайго дзіцяці. Было тое на свята Аліджун', калі майго бацьку двое прынеслі дахаты і паклалі на падлогу галавою на ўсход. Мне было дванаццаць гадоў, і я сеў каля яго. Ён ляжаў спакойна, пальцы налевай руцэ ўяго былі сагнутыя і здранцвелыя, як у сокала перад тым, як ён схопіць зайца. Я спрабаваў іх выпрастаць, але лягчэй было б зламаць дубовую калоду, чым разагнуць нябожчыку пальцы. Я падумаў — як жа мой тата пойдзе ў труну з такой рукою, як нечыя міласэрныя рукі спусцяць яго ў яму, як ён перад Богам пакажацца з рукою, якая некаму пагражае. Пасля мяне адсунулі ўбок. Нябожчыка трэба было падрыхтаваць да пахавання. Пакуль з яго скідалі лахманы, з доўгіх калматых валасоў і з барады павылазіла гнюсота. Чорныя вошы, а былі іх дзесяткі, бегалі па драўлянай падлозе. Яныне ведалі, куды падзецца, выгнанцы сяродчужых людзей. Народжаныя ўягоных валасах і барадзе, тыя вошы, і вошы, з чыіх яек яны вывеліся, і яшчэ старэйшыя — былі адзінымі жывымі стварэннямі, якія са смерцю майго бацькі Мустафы нешта страцілі. А забіў яго я, бо я такі, які я ёсць, меншы за тых вошай. 1 Аліджун — мусульманскае свята, дзень Алі, 2 жніўня, супадае з хрысціянскім Іллём. Мяне завуць Мустафа, але ад часу, як пахавалі бацьку, я — Гурбэт. Чужаніца. 3 дома я больш не выходжу, каб не сурочыць нечае дзіця, калі яно на мяне паглядзіць, і стаю ля акна, а людзі хай самі пільнуюцца і не пускаюць сваіх дзяцей у Гурбэтаў завулак. Калі мне надакучыць глядзець на людзей, якія не праходзяць, я іду ў сад за домам і чакаю, дзе якая ружа пачне цвісці. Я саджу іх сваімі рукамі, па дзве-тры кожны год. У мяне ўсякая прымаецца, а ў іншых не, і таму мая маці Сэна заўсёды хвалілася перад суседкамі. Яны не верылі, а калі першы раз прыйшлі ў сад, у іх проста вочы загарэліся. Дзве сотні чырвоных ружаў, быццам нехта полымем заліў брук і яно палае, пакуль не падзьме вецер і не расцярушыць пялёсткі па ўсім мястэчку. Тады кажуць: вось і восень настала, параздзімала Гурбэту ружы. Маткам гэта знак, што могуць пачынаць плесці дзецям швэдары на зіму. Вось і ад мяне нейкая карысць. У канцы саду ёсць крыніца жывой вады, якая не перасыхае і ў найгоршыя засухі. Калі дзед майго дзеда Сэлімбэг Пашаліч будаваў дом, яму казалі, каб не забудоўваў крыніцу, бо гэта грэх. А ён ім сказаў, што гэта ягоная вада, дык у ягоным садзе і застанецца, а як некалі ў мястэчку запануе такая смага, што вады не будзе ў ніводнай, апроч як у ягонай, крыніцы, дык тады гэта будзе знак, што не ягоная была праўда і што вада належыць усім і Богу. Тады ўсе будуць піць з гэтай крыніцы, а ён будзе гарэць у пекле, бо ўзяў тое, што яму не належыць. Такой засухі так ніколі і не было, а ці трапіў Сэлім у пекла — не мне гадаць. Але ад той вады Гурбэтавы ружы такія румяныя і ад той вады ўвосень пялёсткамі румяніцца ўвесь Тэшань. Бог даў мне твар, на які іншыя не моіуць глядзець, але даў мне ваду, якой у іх няма. Таму я заўсёды кажу, што мая страта не большая за мой набытак. Чуючы гэткія мае словы, маці звычайна кажа, што варта мне толькі стаць на дыбачкі, і мая галава ўжо будзе ў раі. He ведаю, што яна гэтым хоча сказаць, ці яна ўжо недзе гэта чула, можа гэтак казалі ўжо стагоддзямі, а толькі я не ведаў, але ўсё адно мне бывае прыемна. Пекла яна не згадвае ніколі. Дзесяць дзён таму памёр наш сусед Мэнсур Абаза. He дажыў ён і да пяцідзесяці, а колькі я яго ведаў, цэлымі днямі ён толькі і сядзеў на сваім зэдліку, схіліўшыся над саганом, што стаяў у яго паміж нагамі. Быў ён бедны, а напраўляў посуд яшчэ горшым беднякам, чым сам. Столькі працаваў, што нікому не паспяваў паглядзець у вочы. Кажуць, толькі калі ён памёр, усе пабачылі, які быў колер яго вачэй. Мы з ім былі сябры. Перабягу я звычайна праз завулак да ягонай крамкі, і ён заўсёды мяне ласкава сустрэне. Тое, што ён не глядзеў мне ў твар, мяне не хвалявала. Мэнсур Абаза нікому не глядзеў у твар. Па ім засталася нерухомая жонка. Яе спаралізавала падчас родаў, і ад той пары яна не адчувала ні рук, ні ног. Гэтак мінула дваццаць з нечым гадоў. Ён яе пераварочваў і пераадзяваў, карміў і паіў, каб толькі Зумра не мусіла гэтага рабіць. А Зумру я ў жыцці і не бачыў, аж да аднаго дня. I яна мяне ніколі не бачыла. Такая была дамова паміж мною і ейным бацькам. He памятаю, калі мы гэтак дамовіліся, але ведаю, што ў той дамове мы не прамовілі ніводнага слова. Мне было паабяцана, што Зумра ніколі не спусціцца ў крамку, пакуль я буду там, і ніколі не пройдзе каля майго акна, калі я ў ім буду стаяць. Яна звычайна хадзіла па ваду кожную раніцу а восьмай гадзіне, а я выходзіў да акна на пятнаццаць хвілін пазней і заставаўся там роўна пятнаццаць хвілін, бо праз дваццаць Зумра вярталася дадому, I так яно было аж да аднаго дня. Пасля Мэнсуравага пахавання яна прыйшла да маёй маці і сказала: тата ад нас пайшоў, хай злітуецца з яго Алах, а мы дзве засталіся самі і не ведаем, што далей рабіць і з чаго жыць. Міласціну прасіць грэх, ды мы яе і не прынялі б. Але ёсць нешта, што як бы і не міласціна, але нам моцна дапамагло б. Далёка мне цяпер, цёця Сэна, хадзіць да крыніцы, калі таты больш няма... Сказала гэтак і расплакалася. Маці яе суцяшала, казала, што каля нас яны з голаду не памруць, што