КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Але марныя былі малітвы і злых і добрых. Закахаўся Алі ў адзіную, якая на яго нават не паглядзела, у адзіную, чый бацька кожную ноч спакойна спаў, у адзіную, у якую не можна было закахацца. Прыгожай Мары не было тады яшчэ й адзінаццаці гадоў, таму яна й не ведала розніцы ў мужчынскіх позірках. Глядзела яна на газію на кані, як мядзведзь глядзіць на заход сонца. Бачыла прыгажосць, але не разумела яе сэнс. I не было ў яе ані ў думцы, што гэтая прыгажосць магла ёй належаць. Наступнай вясною Алі зноў сем разоў праехаў праз увесь Біхач. Зноў ззяла чаршыя і зноў бацькі не маглі заснуць. Але гэтым разам не спалі толькі злыя. Добрыя ведалі, што газія не ў іхнюю дачку закахаўся, і лёгка з гэтым змірыліся. Добры чалавек ніколі не будзе няшчасны праз няспраўджанае спадзяванне. Шчасце нельга наклікаць, яму проста трэба аддацца. Як спакойнай рацэ без віроў і хваляў. Тыя, хто спрабаваў наклікаць шчасце, заўсёды наадварот наклікалі няшчасце. Танулі ні за што ні пра што, а пасля ўсе казалі — як яны маглі ў такой рацэ ўтапіцца, бо не было за іх лепшых плыўцоў. Так было ўтыя часы, і так, дальбог, бывае й цяпер. Сем гадоў кожнай вясною Алі-паша прыязджаў у Біхач і сем дзён праязджаў праз чаршыю. Тым часам павыходзілі замуж усе гарадскія дзяўчаты, падраслі новыя, а каханне расло нібыта мора, калі ў яго ўліваецца новая рака. Гэта немагчыма, бо не можа быць, каб на свеце з'явілася рака, якой не было. У прыродзе пануе парадак, але сяродлюдзей парадку няма. Т ы вось думаеш, што людскі непарадак у зле, забойствах і войнах? Ды дзе там! Усё гэта бывае і сярод скал і камянёў. Кожнае зло — частка прыроднага парадку. Адзіны сапраўдны непарадак — у каханні. А Алі-паша, як ты ўжо ведаеш паўгадзіны, смяротна закахаўся ў прыгожую Мару. У дзесяцігадовае дзіця. I так ён сем гадоў адведваў гэтае дзіця, пакуль на пятую вясну Мара сама ў яго не закахалася. Звычайна яны проста стаялі і глядзелі адно на аднаго. Гадзінамі. I так, што ніколі адно да аднаго не дакрануцца і не прамовяць ні слова. Hi ён не меў што сказаць, ні яна не ведала, што б яму сказала. Ён быўтурэцкі бэг, а яначужынка, ды яшчэ й хрысціянка. Але калі б і не было гэтак, што б утыя часы двое закаханых маглі сказаць адно аднаму? Словы прыйшлі значна пазней, з багаццем і камфортам. Раней толькі глядзелі і маўчалі. Бясконца доўга. Ясная справа, некалі настаў час, калі ўсім стала вядома, як яны глядзяць адно на аднаго, і па чаршыі пайшла пагалоска, што Алі-паша страціў розум і закахаўся ў прыгожую дубраўчанку. Але замест каб чаршыя адрэагавала на гэта з нянавісцю, як бывала звычайна, калі былі падманутыя калектыўныя жаданні і надзеі, людзям нібыта камень з cappa зваліўся. Добрыя бацькі проста былі добрыя, таму ім нічыё каханне не магло зашкодзіць, а злым палегчала, бо Алі закахаўся не ў суседаву дачку, а значыць у канкурэнтку, але ў дачку Шымуна Івеціча, які ніяк не быўім перашкодай, бо хоць і жыў з імі ў адной чаршыі і дыхаў адным паветрам, але існаваў у зусім іншым свеце. I вядома ж, аднойчы і да Шымуна дайшлі чуткі, што Мара і Алі-паша глядзяць адно на аднаго цэлымі днямі. Ён думаў, што людзі хлусяць і ад няма чаго рабіць нагаворваюць на яго дачку. А нагаворы не маюць сэнсу, калі толькі не зусім неверагодныя. У Мары ён ні пра што не пытаўся, не казаў нічога і жонцы Вінцы. Калі яму некалі і прыйшло ў галаву, што ў нагаворах магло быць і крыху праўды, Шымун ведаў, што ні ад пытанняў, ні ад вялікіх размоваў у гэтых справах няма вялікай карысці. Будзе тое, што мае быць, і нічога тут чалавек змяніць не можа. На восьмую вясну Алі-паша толькі аднойчы праехаў праз чаршыю. I тое толькі дзеля таго, што мусіў праехаць праз чаршыю, каб завітаць у дом Шымуна Івеціча. Той адчыніў яму браму, пусціў у свой дом, і госцеў конь чатыры гадзіны спакойна стаяў пасярод двара і пагарддіва глядзеў на людзей, які зіркалі з-за кожнага рога, збіраліся і шапталіся ў цікаўнасці: пра што ж гавораць у Шымунавым доме! Ужо надыходзіў вечар, калі Алі-паша ўрэшце выйшаў на двор. Упершыню яго пабачылі змрочнага, ён ні на каго не паглядзеў, ні з кім не развітаўся, а толькі сеў на свайго каня і паехаў з Біхача. Шымун Івеціч не аддаў Алі-пашу сваю дачку. Аднак і не адмовіў яму. Сказаў яму, хай сам спытаецца ў Мары, і калі яна хоча пайсці за яго, бацька яе адпусціць і справіць пасаг. Як жа я ў яе спытаюся, калі мы з ёй ніколі й слова не прамовілі? — пытаўсяАлі-паша. Неведаю, адказаўямуШымун, але іншага выбару няма. I так пайшоўАлі-пашаўпакой да прыгожай Мары, і зноўяны стаялі і глядзелі, і язык у яго нібыта на вузел завязаўся. I тады яна ўрэшце прамовіла: Калі б ты мяне папрасіў за жонку, я не пайшла б за цябе. А калі б ажаніўся з другою, я атруцілася б. Чаму? — пытаецца ён. Таму, кажа яна. Чаму, зноў спытаўся ён. Таму, паўтарыла яна. I гэта ўсё. Яшчэ нейкі час яны моўчкі глядзелі адно на аднаго, і тады Алі-паша пайшоў. Болыіі яны не бачыліся, але заўсёды ведалі адно пра аднаго. Як ведалі? Ану цябе з тваімі пытаннямі! Цудоўна ведалі, як закаханыя ведаюць адно пра аднаго. Вось так і ведалі. Можна было б сказаць, што ні Mapa, ні Алі больш ні аб чым у жыцці не ведалі столькі, колькі ведалі адно пра аднаго. А калі б засталіся разам, калі б хоць толькі раз абняліся, значна менш у жыцці ведалі б адно пра аднаго. Адных абдымкаў было б дастаткова, каб Мара саступіла, каб зламалася і пайшла за Алі. Хто ведае, які б з ёй быў у жыцці Алі і ці кахаў бы яе заўсёды так, як кахаў, пакуль да яе не дакрануўся. Ніколі не ведаеш, у пгго чалавека можа ператварыць жанімства. Адных зробіцьлепшымі, чым былі, а другія стануць горшыя за найгоршых. Няма тут ніякага правіла. Растопіцца жарсць у чалавеку, як той кавалак лёду, што ўпадзе ў афіцыянта і загрукае па летняй тэрасе. Пратрывае яшчэ некалькі сякундаў і ператворыцца ў ваду і ў нішто. Але ведаў і ён, што варта яе толькі абняць — і ўсё будзе вырашана. I прыгожая Мара будзе ягоная. Чаму ён гэтага не зрабіў? Таму што ён быў бэг, а ў тыя часы гэта нешта значыла. А можа й таму, што ён хацеў узяць Мару, толькі калі яна сама за яго пойдзе такая, як ёсць. Такая, якая была, пакуль ён глядзеў на яе. Вялікая розніца — глядзець на нешта здалёк і трымацьтое самае ў руках. Усё, што трымаеш у руках, робіцца часткаю цябе. He лепшай і не горшай, чым ты сам. A Mapa для Алі была нечым большым і важнейпіым, чым ён быўдля самога сябе. Паміж іх дваіх было нешта большае за ўсе наіпыя каханні. Тое, пра існаванне чаго мы ведаем і без чаго малыя жыцці не мелі б асаблівага сэнсу. Нешта накшталт неба над намі. Уяві сабе, што няма неба і што калі глянега угару, дык пабачыш толькі пустку і больш нічога! Жыць бы не захацелася. Дык вось, Мара і Алі — як тое неба. Яна не хацела пайсці за яго, але забіла б сябе, калі б ён пабраўся з другою. Гэты зарок быў большы за жыццё. Таму пра яго так доўта апавядаюць, таму легенда пра Алі-пашу і прыгожую Мару перадаецца з пакалення ў пакаленне і таму над імі праліта болыв слёзаў, чым над усімі баснійскімі няшчасцямі разам. Так плачаш толькі над нечым, чаго ты не варты, што большае за цябе і на што спадзяешся, як нявернікі спадзяюцца на Бога. Іхні Бог большы за Бога вернікаў. Большая ягоная сіла і святлейшы ягоны пасад. Таму Боглюбіць нявернікаў. I таму туга кахання большая за веру. Ёсць сто простых зямных прычынаў, з якіх прыгожая Mapa магла адмовіць Алі-пашу. Я добра ведаю, што балыпыня з іх табе ўжо прыйшла ў галаву і ты гатовы пра іх запытацца. Але прашу цябе, не пытайся! Бо я за ўсе твае прычыны ломанага шэлега не дам. Яны абражаюць мяне як чалавека. Абражаюць легенду, з якой я створаны. Усе людзі створа- ныя з нейкіх легендаў. Бальшыня створаная з гераічных легендаў. Таму бальшыня такая злая. Мая легенда і легенда маіх людзей — не гераічная, хоць Алі-паша і быў герой, a ў прыгожай Мары было яшчэ болып геройства, чым у яго. Але іхняя адвага была не ад гэтага свету. Як і я сам больш не ад гэтага свету. Калі б быў, даўно звар'яцеў бы ад усяго, што ведаю і што са мною за гэтыя дзевяноста гадоў здарылася. Табе цікава, чаму Шымун Івеціч не хацеў даць Алі-пашу руку сваёй дачкі? Э, так ты абходнай дарогай давядзеш да таго, што я прызнаю сто тваіх дробных зямных прычынаў. Ты мусіў сам зразумець з гісторыі, чаму ён не мог зрабіць гэтага. А калі не зразумеў, дык не вінаваты ні я, ні мая гісторыя. Усе, хтояе ведае, разумеюць Шымунавы прычыны, але ніхто табе пра іх не скажа. Бо гэтая частка гісторыі мае сэнс пакуль не будзе прамоўленая. А калі прамовіцца, дык знікне ўся чароўнасць. I я мог бы табе зараз сказаць: Калі б ты мяне прасіў, я не пайшоў бы за цябе, а калі б ты ажаніўся, я атруціўся б. I думай сам, што я хацеў гэтым сказаць. Калі я гэтак гляджу на сваё жыццё, калі гляджу назад, бо на жыццё толькі назад і можна глядзець, мне ўсё здаецца, што я быўбы шчаслівейшы, калі б учыніўтое, што й прыгожая Мара. Прынамсі пра мяне расказвалі б і пасля, як мяне не стане. I я нічога не страціў бы, ніводную радасць. Бо калі й была радасць, яна заўсёды канчалася сумам. Мёртвыя мы, браце мой, так што мярцвейшых і не бывае. I я сам ніколі не ажаніўся, дык можа таму гэтая гісторыя датычыць мяне больш, чым каго іншага. Каб я быў на дваццаць гадоў маладзейшы, я не бачыў бы тут ніякае сувязі. Або ты не пагадзіўся б, што тут ёсць нейкая сувязь. Я баяўся б. А так я ўжо занадта стары на любыя страхі. А тым, больш на страхі, якія датычылі б мяне й маёй рэпутацыі. Пытаешся, якой рэпутацыі? Э, і гэтага я табе не скажу! Але не таму, што не хачу сапсаваць гісторыю, а таму, што табе не трэба пра гэта ведаць. Сёння ўжо больш нікому, нават мне самому, няма справы да таго, чаму я не ажаніўся. Скажу табе толькі, што мае прычыны не такія вялікія, як Марыны. Яны значна меншыя, бо я не маю за іх ніякіх заслугаў. Проста я гэткі нарадзіўся. Або такім мяне зрабіла жыццё. Наконт гэтага ёсцьрозныятэорыі. Наконтчаго? Дынаконттаго, чалавеча. Калі б ты лепш слухаў і менш пытаўся, можа й зразумеў бы, пра што я кажу. Некалі, яшчэ ў сярэднявеччы, існаваланайстрашнейшае і наймацнейшае з усіх каханняў. Яно бывала паміж рыцарам і дамай. Яны жылі разам, спалі ў адным ложку, але ніколі не дакраналіся адно да аднаго. Паміж іх на сярэдзіне ложка ляжаў меч. Той меч быў мяжою, якую нельга было перайсці. Меўтой меч і сваё імя. Ён зваўся Асаг. Ён ляжаў з ягонага левага і з ейнага правага боку, каб тыя бакі ніколі не злучыліся.