КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Усё гэта страшна, дый мусіць быць страшна, бо кара Божая заўсёды горшая за грэх, а пакуты мяняюцца, каб грэшніку не стала лягчэй, калі ён прызвычаіцца. Перш чым ён прызвычаіцца да адной пакуты, яго заўсёды напаткае новая. Так і з Бэгзадай гэтаю сцюдзёнаю лясною ноччу, калі да мяне не йдзе сон і я лаўлю далонямі свае ледзяныя плечы. Памажы мне, Божа, памажы мне, Божа, просяць грэшныя душы, калі ўжо не наважваюцца вымавіць ніводную малітву. Памажы мне Божа, памажы мне Божа, чую я стогны Бэгзады. Памажы мне Божа, якая ж доўгая гэтая ноч, прамаўляю я, але з-за соснаў праглядае сонца. Гэта цуд, думаю я, і здаецца мне, што я сплю. Прабудзіўся я апоўдні, лёгкі і пазбаўлены ўсіх страхаў ночы. I пайшоў да вады, а пасля — пашукаць зёлак, прыдатных у ежу. Я іх пазнаю, нават калі раней у іх не разбіраўся. Я сустрэну Байрам у лясной пустэчы, як падарожнік, як хворы, як ваяўнік, што не мае іншае зброі, апрача свайго сэрца. А я такі й быў. 1 я ведаў, што як толькі настане ноч, ува мне зноў ажыве гісторыя пра Бэгзадзіны пакуты, пра вар'ята Мэху і пра няшчасную жанчыну, якая за скарынку хлеба клалася пад сотню мужчынаў, а цяпер цярпіць, бо ідыёт не разумее жаночых чараў. Я ледзянею ад гэтай гісторыі, але каб яе не было, я страціў бы і сваю веру, і свае падставы. I як узнагарода, на світанні да мяне прыходзіць сон. Памажы мне Божа, якая ж доўтая гэтая ноч. Прамаўляю я і думаю пра няшчасце тых, каму іншыя малітвы не дадзеныя. Пазней, калі я збіраў дзікія ігрушы, мне падалося, што рука, якая цягнулася ўхапіць ігрушку, нейкая занадта кароткая, бо кончыкі пальцаў ледзь даставалі да гладкай лупіны, і гэта была не мая рука. Чыя, не ведаю. Мяне ахапіў страх. Ці нез'еўяякойатруты. Цічуўхтокалі праатрутныя ігрушы? Я засмяяўся і пабег. Напэўна, я проста выцягнуў шыю, і, як лез па ігрушы, мне ў галаве нешта папсавалася, і тады я вырашыў шукаць ежу па зямлі. Так я знайшоў гняздо, звітае ў кусце ажыны. Змяінае ці птушынае, не ведаю. Аўгняздзе адно белаеяйка, вострым канцомугару. Падумаў я, што гэта галава ходжы Аліі Фэрызавіча. I толькі хацеўяго ў гневе растаптаць, як раптам усвядоміў, што згадаў яго па імені. He хаджы Яйка, не Алю, не шайтана, а ходжу Алію Фэрызавіча. Стаю я гэтак і не магу прыпомніць, ці чуў, каб нехта згадваў некалі сем маланак у мінарэт Курадымкі. Мусілі б быць такія, але я не ведаю. А так хацеў бы прыгадаць хоць некага. Тады было б лягчэй. Бо калі я не памятаю, каб нехта за ўсе гады нешта сказаў пра гэта, дык можа, усе тыя маланкі мне толькі прымроіліся. Так, мячэць наша завецца Курадымка, так, ходжа наш не мае валасоў на галаве, але чаму? Пакуль я цэлую ноч згадваў Бэгзадзіны пакуты, яны былі мрояй, а пасля, калі ноч мінала, выглядалі сапраўднымі. А што, калі ўсё астатняе таксама — як далоні на халодных плячах? Я трасянуў галавою раз, другі, пасля яшчэ... Трос, пакуль не прайшло. Перш чым я звар'яцею, я пратачуся ў Бэгзадзіны пакоі, споўню зарок і вярну Мілашу брата. Памажы мне, Божа, дай перажыць яшчэ толькі адну доўгую ноч! Раніцай пасля Байрама сяло пустое. У садах цвітуць гваздзікі, ва ўсе бакі расцякаецца водар ружовага алею. Пахне пасцельная бялізна, якая праветрываецца ў дварах, па бруку з грукатам коцяцца арэхі, шпурнутыя раззлаваным дзіцём, бо аказаліся пустымі. Яны доўга чакалі, каб стаць дарункам, аж пакуль у іх не высах плод. Сумна, што растуць людзі, якія не ведаюць, што не ў плодзе, а ў самім дарунку прычына шчасця, удзячнасці і веры. I яшчэ сумней, што ў гэтым сяле на краі свету ўсе людзі такія. Я пераскочыў цераз плот у двор. Каля крынічкі ляжала драўляная качалка, якой выбіваюць нечысць з пасцелі. Я ўзяўяе і пракраўся ў дом. Я ўвайшоў на дыбачках, і ў першы момант мне здалося, што ў хаце нікога няма. А тады я ўбачыў яго, ён сядзеў на куфры, схіліўшы галаву, а ўнізе між ступакоў у яго была кніга. Вучыць. Браце Мілашаў, паклікаўя, і ён схамянуўся, выпрастаўся. Якраз настолькі, каб я замахнуўся. I ён не паспеў нават павярнуцца. Мы абодва пачулі той самы гук, і па тым у судны дзень будуць ведаць, што мы былі людзі: посвіст качалкі, як посвіст ветру, што нясе снег і зіму. Ён адышоў без адзінага ўздыху, з трэскам гарбуза, які падае з перапоўненага воза на брук. Цяпер я бяіу праз сяло, за мной чуюцца галасы і тупат, усё гусцей і гучней. Ва ўсе бакі разлятаюцца хаты, з двароў мільгануць немыя вочы і адразу таксама ператвараюцца ў тупат. Я буду бегчы, аж пакуль не страчу дыхання ці пакуль не дабягу да ўскрайку вёскі, да скалы Арлавачы, на якую можа ўзлезці толькі мураш. I ніякае іншае стварэнне. I добры Бог або ператворыць мяне ў мураша, або зробіць так, што знікнуцьусе, хто за мной бяжыць. Памажы мне Божа, памажы мне Божа... МІСІР1 He дай табе божа Івана Завішынава сну, казалі яшчэ ў колішнія часы. Або: барані бог ад Івана Завішынава сну. А калі з чалавекам здаралася вялікая і невытлумачальная бяда, казалі, што гэта ад Івана Завішынава сну. Урэшце ніхто ўжо й не ведаў, ні хто такі Іван Завішын, ні што значыла тое слова — сну. Але хто вымаўляў яго і адчуваў, як у момант, калі язык выгінаецца паміж «с» і «н», горлу робіцца цесна і яно выдыхае «у», той добра ведаў, калітрэба спаслацца на Івана Завішына і зладзіць гэтую кароткую гульню гукаў, якая перадусім апісвае няшчасці — нетыя, адякіхчалавекпамірае, але ад якіх не будзе ведаць спакою аж да самай смерці. Іван Завішын быў апошні жывы атожылак багатага прымаштэнскага2 роду, чый герб усё яшчэ можна пабачыць на фасадах гарадскіх дамоў, што некалі належалі яго прадстаўнікам, а сёння збольшага стаяць без дахаў, у іх гасцёўнях растуць кусты ажыны, а па спальнях бегаюць каты, якія кожны год у лютым пачынаюць драць глоткі і выцьтак, што суседнія жыхары бязмесячнымі начамі вераць, быццам гэта прамаўляюцьдухі мёртвых гаспадароў. Завішынскія дзяды просяць ратунку ад страшных турэцкіх катаванняў, чуюцца крыкі катаржнікаў з венецыянскіх галераў, калі вада пранікае ў трум і адчайна бразгаюць ланцугі, прыкаваныя ' Місір — адарабскага Міср (Егіпет). 2 Прымаштэн — горад на далмацкім узбярэжжы Адрыятычнага мора. аднойчы і назаўсёды, гараць на вогнішчы Завішынскія бабы, ведзьмы высокага палёту, трашчаць косці ў слугаў, што мяшалі воцат з віном, куляюцца па прыступках уніз нованароджаныя байструкі, і выбачай мне божа, што толькі не прыйдзе ў галавулюдзям начамі, калі выюць каты, Такіх дамоў пяць, кожны аднолькава занядбаны, бо Завішыных з кожным пакаленнем рабілася ўсё менш, але дамы ніколі не прадавалі. Сорам прадаваць, бо прадае толькі той, хто нічога не мае. А Завішыны заўжды мелі ўдосталь, таму ім было мілей, каб паправальваліся дахі і каб у тых руінах утварыўся новы свет, які штогод, у лютым, калі месяц ахінецца аблокамі і каты пачнуць свой любасны баль, будзе наводзіць жах на цэлы горад. Пасля як памёр Іванаў бацька, а следам і яго дзядзька з цёткай, пачалі занепадаць яшчэ два дамы. Набліжаўся дзень, калі мусілі абрынуцца яшчэ два дахі і ўсё багацце Завішыных звялося б да апошняга, найменшага за ўсе астатнія дамочка, у якім жыў Іван — жыў сам, бо так ніколі й не ажаніўся. Прыязджалі да яго людзі з Задара і Шыбеніка — купіць, пакуль ёсць што купляць, ён іх прымаў, частаваў і слухаў, але як толькі яны казалі, колькі прапануюць, Іван Завішын адказваў, што грошай яму хопіць яшчэ на два жыцці, дык калі б яны неяк паспрыялі, каб ён тыя два жыцці ад святога Пятра атрымаў, аддаў бы ім дамы і бясплатна. Людзі толькі пераглядаліся і ад'язджалі, не развітаўшыся. Калі ж пакупнікі перасталі наведвацца, Іван з мясцовага дзівака паступова ператварыўся ў небяспечнага блазна, якога лічылася за лепшае абыходзіць. I хоць ён ніколі не паглядзеў ні на каго скоса, а тым болып не ўчыніў нікому ніякага зла, ужо аднаго выцця катоў у праваленых дахах і галасоў Завішыных духаў было дастаткова, каб людзі пачалі пабойвацца нават проста апынуцца ў Іванавых думках. Усе паверылі, што ён сапраўды шукае, як бы здабыць тыя два жыцці, якіх яму нестае, каб дарэшты растраціць сямейнае багацце. I вось у тыя часы, калі пра Івана Завішына ўжо ніхто не хацеў чуць і людзі абыходзілі бокам ягоны дом, і тыя пяць, што стаялі ў руінах, і яшчэ два, што мусілі неўзабаве такімі руінамі стаць, а Іванава імя не згадвалася нават у самых бязвінных размовах, — у тыя часы на востраве Суску адна жанчына нарадзіла сына, даўшы яму па бацькавай волі імя Аладзін. Такога імя ў тых краях ніколі не было, але ніхто гэтаму не дзівіўся. Маракі ўсякага чорта прывозяць дадому: шаблі з Дамаска, кальяны з Каіра, секстанты з Манілы, усялякія немачы з розных краёў, — дык чаму б і не такое імя. А святар, які дзіця хрысціў, сказаў, што дарма запісваць яго ў царкоўных кнігах Карлам, калі бацька і маці будуць яго называць інакш. Усё роўна ў Судны дзень нас распазнаюць не паводле зямных імёнаў, а паводле гліны, з якой мы былі зробленыя. Праз сорак дзён пасля Аладзінавага нараджэння бацька нечакана з'явіўся дома. Я забіў чалавека, сказаў ён, і мусіў уцячы з карабля. Мяне напэўна шукаюць і напэўна знойдуць, калі я не ўцяку далёка. Я толькі хацеў пабачыць сына. Нават калі ён мяне не запомніць, хай застанецца ад мяне знак. У галовах дзіцячай калыскі ён паклаў фінскі нож. Лязо так моцна бліснула пад святлом газніцы, што здалося — у малой бядняцкай хатцы запаліліся тры маякі з мыса Добрай надзеі. Муж не бачыў слёз на жончыных шчоках. Бо на жонку 1 не зірнуў. Ён стаяў, не зводзячы вачэй з хлопчыка, і спрабаваў угледзець у яго твары дарослыя рысы, па якіх знаходзяць надабенства між бацькам і сынам, але не знайшоў іх, бо тыя рысы ўзнікаюць, калі чалавечае дзіця пачынае сябе памятаць. А да гэтага яшчэ мусіў прайсці пэўны час. Ён сышоў расчараваны, бо не ўбачыў у Аладзінее нічога свайго. Або яму гэта толькі здалося. Маці схавала нож у верхняй шуфлядзе крэдэнса, каб не прывабіў хлопчыка, калі той трошкі падрасце. Клінок сам па сабе яе не палохаў — калі б жыла адна, дык, можа, і хату ім асвятляла б, але тры насечкі, зробленыя на тронку з ружовагадрэва, выклікаліўяечорныяздагадкі. Ейнычалавек не проста забіў адзін раз, але забіў яшчэ двойчы, і ўчыніў гэта з прыемнасцю, пазначыўшы, каб не забыцца. Пры гэтым ён мусіў мець другі нож, якім пазначыў злачынствы на першым, і дай божа, каб на тым другім тронку не было яшчэ мёртвых.