КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Ён сеў перад царквой, паглядзеў на мора і паклаў перад сабой сорак дзевяць спісаных аркушаў. Пяцідзясяты ўсё яшчэ быў пусты. Перш чым ён спіша яго да канца, прыйдзе пасланец з мястэчка. Хіба ўжо развеяўся туман? He. Дык чаму ты прыйшоў? Яўцёк. Ад чаго? Гайдукі абрабавалі мястэчка і забралі з сабой жанчын. Hi Абу Юсуфавы аскеры, ні людзі ў мястэчку на краі царства, ніколі да канца не зразумелі, што зрабіў ім Абу Юсуф Абдэльгані. Можа, яны пра нешта і здагадаліся б, калі б не імам і ягоныя словы. Усведамляючы сваю віну за вялікае зло, якую ён ніколі сабе не прабачыць, так што не будзе ў ягоным жыцці ні хвіліны, калі б ён пра тое зло не падумаў, імам яшчэ адзін, самы апошні раз схлусіў людзям. He гайдукі напалі на мястэчка, а няверніцкае войска. Войска забрала жанчын, інічогатутне зробіш. Абу Юсуфніўчым не вінаваты. Богу схацелася так, каб дзве бяды здарыліся адначасна. Трэба было ісці ў бой з гайдукамі, а войска, пакуль мы не ведалі, напала на нас ззаду. I паверылі людзі ў тое, у што ніхто разумны не паверыў бы. Але што яны маглі пасля таго, як за апошнія тры гады іх столькі загінула, пасля таго, як мястэчка было разрабаванае, а сёстры загнаныя ў няволю. У той вечар імам сядзеў з Абу Юсуфам у ягонай хаце. Ён не пытаўся — чаму?, бо не было адказу, ад якога яму зрабілася б лягчэй. Hi яму, ні Абу Юсуфу. Імам сказаў Абу Юсуфу, што ён мусіць пакінуць мястэчка. Чым раней. На світанні. Абу Юсуф адказаў, што і сам гэта ведае. Пойдзе, як толькі развіднее. Я скажу людзям, што ты пайшоў з сораму. Так, добра скажаш. Сцеражыся, Юсуфе. Чаму? Проста, сцеражыся. Скажы ім, што мы маглі б быць лепшымі людзьмі... Або не, не кажы ім так. Проста я табе кажу, што мы б маглі б быць лепшымі людзьмі. He мы, а я мог бы быць лепшым чалавекам. Але мой дурман мне не дазволіў. Ведаю, мой Юсуфе. I перш чым мястэчка абудзілася, пакуль старыя клікалі на дапамогу з ложкаў, а параненыя скрыгаталі паламанымі касцямі, Абу Юсуф Абдэльгані ад'ехаў на кані паўз раку, пасля праз мост. Ён адышоў без стрэльбы і кінжала, а пяро і пяцьдзясят спісаных аркушаў пакінуў імаму. Хай прачытае, а пасля хай спаліць. Невядома, ці прачытаў імам Абу Юсуфаву гісторыю, але рукапіс не спаліў, бо калі б спаліў, айцец Ан'гун Шушняра не прадаў бы яго сараеўскаму антыквару Саламону Баруху за некалькі нічога не вартых прапагандысцкіх кніжак, пераважна твораў французскіх хрысціянскіх аўтараў на тэму шкоды ананізму і стаўлення да нявернікаў. Дванаццаты бой супраць туркаў зменшыў колькасць жыхароў Драчаў напалову. Ад таго нападу яны ніколі як след не ачунялі, і ніколі да сканчэння веку ў сяле Драчы не было ўжо столькі мужчынаў, як да дванаццатага бою. Аднак цікава, што яны чакалі новага нападу туркаў і не заўважалі, што іх ужо доўга няма. Мінулай зімою яны йшлі ў выгнанне на Людзі Божыя, як і пазамінулай восенню або дзве вясны таму. А ж яшчэ толькі ўчора апошні турак пакінуў Драчы, заўчора той чарнявы сядзеў на кукішках перад царквой і нешта крэмзаў напаперы. Мінуўужоідзясяты, ідваццаты год, заржавелі стрэльбы, размок порах, маладыя хлопцы, якія біліся з туркамі, пастарэлі, але і дагэтуль думалі, што ўсё было летась. Або ўчора. У Драчах здарылася нешта дзіўнае, што несумненна зацікавіла б кожнага антраполага і псіхааналітыка, каб яны тады былі ці каб нехта, калі яны ўрэшце ўзніклі, паслаў іх утыя горы, бо адчуванне, што туркі напалі летась, і фантомны боль ад нанесеных ранаў жылі й пасля смерці апошняга героя, пераносіліся ад пакалення да пакалення і трывалі яшчэ некалькі стагоддзяў. Успамін пра тое, чаго ў Драчах насамрэч не адбылося, заўсёды быў мацнейшы за ўсе сапраўдныяўспаміны. Такбудзе ажда 1963 года, да вялікага землятрусу, пасля якога драчане ўрэшце спусціліся да мора. Сяло зарасло цернем, праваліліся дахі, і жывымі засталіся толькі могілкі. I хоць яны будуць жыць і паміраць на беразе мора, а шмат хто і ў Заграбе, Бялградзе, Сараеве або яшчэ й далей, у Аўстраліі і Новай Зеландыі, нашчадкаў драчанаў будуць хаваць у каменных магільнях іхніх продкаў. А сустракаць іх і праводзіць на той свет будзе страшная лютасць, нянавісць і горкая жоўць старога брата Маты, няспрытнага на словы і цвёрдага ў веры, які ведаў, што людзі і сабачага гаўна нявартыя, але нехта мусіць ратаваць іхнія галовы. А пра душы ўжо хай Ён дбае. He захавалася гісторыя Абу Юсуфа Абдэльгані, недавучанага хафіза, родам з Рамалаха, з краіны прарока Ісы, на якога абвалілася крэпасць, а ўратаваў яго, каб самому не звар'яцець, Абдула, якога загналі на вайну за тое, што побач з мячэццю граў на удзе. Але ад начнога дурману Абу Юсуфу не было ратунку, і так пачалася гісторыя, якую мы ведаем. Адны, з саламянымі валасамі, нападалі на тых, якіх яны называлі гайдукамі, а другія, з глыбокімі галасамі, спявалі пра магільную пліту. На ўсё ёсць сваё месца і прычына, але не захавалася тое, што Абу Юсуф пісаў у сваім дурмане. Да канца свету гэта не будзе расказана, бо тую гісторыю ведае толькі Бог, а ён нічога не расказвае ні сабе, ні людзям. Нязначны між людзьмі, малы ў сваім няшчасці, Сава Турудзія-Косціч, якога нават у войска не ўзялі, па ўсёй верагоднасці ўчыніў тое, што зробіць нетрывалым і многае Божае стварэнне, і чалавечае старанне і геройства. Гэтая кропка ў самым канцы — ягоная: . ІДЖТЫХАД1 Нарадзіла мне Айка пад старасць сына. Каб мне хто сказаў: Сэя, ты будзеш любіць яго болып, чым сябе самога, калі ён уначы занлача, ты ўскочыш як ходжа на ранішнюю малітвуіяшчэбудзешдумаць — чамунезаплакаўраней, каб я не марнаваўжыццё на сон, каб мне сказалі: Сэя, чалавеча, твой родны прыплод паблытае табе розум, так што ягонае гаўно будзе пахнуць табе, як кветкі, калі ты будзеш яго пераадзяваць, я сказаў бы, што гэта проста немагчыма. I было немагчыма, пакуль я быў у сіле, а калі сіла мне здрадзіла, я захацеў сына. Ну й вось, нарадзіла мне яго Айка і пакінула, каб я даглядаў, пакуль яна працуе. А я даглядаю яго так добра, як сябе ніколі не даглядаў, і яшчэ лепш за яе, хай яна і маці і хай нездарма кажуць, што з дзіцем ніхто лепш за маці не ўмее абыходзіцца. Толькі ў адным я застаўся такі, як paHeft, — не дай Божа Айка пачула б пра гэта, больш бы малога са мной не пакінула. Калі раззлуецца ён раніцай і пачне лупіць бразготкай па краі ложачка, а бразготка добрая, нямецкая, і таму ён не можа яе паламаць, дык я тую бразготку ўяго забяру. Спярша ён на мяне паглядзіць, гэтак здзіўлена, пасля заплача, расчырванеецца, раз'юшыцца, я ведаю, што ён мяне забіў бы, цэлым светам лупянуў бы аб ложачак, разваліў бы ўсё, што дагэтуль было створана, а злосць у ім усё расце, пакуль не разыдзецца на чатыры актавы, як тая 1 Іджтыхад (тур./араб.) — інтэлекіуалыіае намаганне, якое чалавек прыкладае, расшукваючы ісціну. японская спявачка. А я бразі’отку яму не даю і далей дражню, каб пабачыць, аж дакуль ён можа, і я схлусіў бы, калі б сказаў, што раблю гэта дзеля ягонага дабра. Але ж не, мяне яшчэ большая ахвота бярэ, бо я бачу, як мой сын можа тое, чаго я ўжо больш не магу. He саступіць і не перастане, і не патрэбныя яму іншыя цацкі, калі не дам тую бразготку, не патрэбныя ўсе радасці свету, калі не будзе па-ягонаму, аж пакуль не зломіцца, як урэшце зламаўся я. Але ж трымаўся я доўга, расла ўва мне сіла, і рассыпаў я яе ва ўсе бакі, божажтымой! Дужы бьгў Харун Пустахліч. Унь калі быў землятрус, дык усе, хто яго ведаў, думалі, што гэта пад нябожчыкам Харунам зямля дрыжыць! Дужы быў і Арыф, шынкар, што ў Кісэляку пёк праснакі, калі неба спахмурнее і ўдарыць першы моцны гром, людзі кажуць: Эх, што той гром побач з Арыфавым голасам! Хіба ж і такія людзі паміраюць? Але ж паміраюць, дрэнна было б, калі б не паміралі, бо можаш сабе ўявіць, які быў бы натоўп, калі б яны засталіся на насенне. А сіла над сіламі быў Мэхмэд Праша, унь ягоная магіла ў Вышаградзе, калі могілкі яшчэ не зраўнялі з зямлёю і з надмагільных камянёўне збудавалі карчму. Калі той, бывала, рыкне, дык усе салаўі падалі з дрэваў, а ў людзей аж да Бяліны мароз па скуры ішоў, такая сіла і такі голас былі ў таго Мэхмэда. Але і ён такі ўсё адно не быў дужэйшы за мяне. Найлюцейшы з лютых, бедная зямля, якая мяне такога на сабе трымала. Памятаю, у пяцьдзясят нейкім годзе ў гатэлі «Цэнтраль» апошні раз спяваў Алага Ідрызавіч, далікатны чалавек і вялікі спявак, пра яго хадзілі легенды. Ён пачаў яшчэ за аўстрыйскім часам, на афіцэрскіх балях — некалькі шлягераў, за ім некалькі сэўдалінак1, а пасля спяваўсербскія народныя, а пасля харвацкія. Як бы часы ні мяняліся, Алага падганяў пад іх свой рэпертуар, але заўсёды — некалькі 1 Сэўдалінка — традыцыйны баснійскімузычны жанр, мусульманскі гарадскі фальклор, песні пераважна пра каханне пад акампанемент саза, а ў пазнейшыя часы — акардэона або малога ансамбля. сэўдалінак. Злыя языкі казалі, што так ён і гестапаўцам на Марындворы, спяршаЛіліМарлен, а пасля Збан куе меднік Муя. Хто яго некалі пачуў, ужо ніколі не мог забыць. Але ў Алагі не было сілы, толькі голас, як у тых італьянцаў, якія кажуць, што заўгра заспявалі б у оперы, але ім неяк не хочацца. Неяк на Новы год кажа Алага, што гэты год у яго будзе апошні. Будзе спяваць да вясны, а тады канец. Маўляў, сапраўдныя чэмпіёны вешаюць буцы на цвік на вяршыні кар'еры! Спярша яму ніхто не верыў, а пасля пачалі адгаворваць. Кінь, Алага, нямалепшага за цябе! He ваш клопат, казаў ён, калі пачну крактаць і сіпець, вы ж першыя будзеце з мяне смяяцца. Так яно й бывае! Людзі дачакацца не могуць, калі ў спевака трэсне голас. Гэтак сама, як калі пра самую сумленную жанчыну ўчаршыі кажуць, што яна скурвілася. Лепш іне бывае! Кажа, хай гэта будзе пятніца, першы тыдзень пасля рамазана, якраз сярэдзіна красавіка, калі ўвесь горад зацвіце, людзі сядзяць у садах і бавяць вечары пад чарку, дык хай прыйдуць у «Цэнтраль» і паглядзяць ды паслухаюць, як адыходзяць найвялікшыя. Два месяцы па горадзе толькі й гаварылі, якім будзе Алагава развітанне. Што з людзей узяць, спярша казалі — кінь! — а пасля Алага і такі і сякі, што ён пра сябе думае, цэлы тэатр робіць з таго, што больш не будзе спяваць. Э, дальбог я не пайду! — казаў кожны, хто сябе паважаў, а хто не паважаў, дык таго ў «Цэнтраль» і не пусцяць. I выглядала, што будзе ён спяваць аркестру, метрдатэлю і афіцыянтам.