Іншала, Мадона, іншала...
Міленка Ергавіч
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 466с.
Мінск 2012
Пакуль быў рамазан і пакуль усе бавілі час за вячэрамі, адзначаючы канец дзённага посту, а горад жыў цэлую ноч, пра Алагу Ідрызавіча неяк перасталі гаварыць. Калі б хто пра яго і згадаў, дык казалі толькі, што нікому, а значыць і яму, не дазволена самому сабе ствараць помнік. Нікому, апрача Піта, а іншыя хай спакойна дачакаюцца смерці, а тады ўжо па іх назавуць і вуліцу, і школу. I так настаў панядзелак, дзень пасля байраму, калі раптам да мяне прыходзіць Ала-
га. Увесь нейкі ссохлы, кашуля на ім вісіць, як на вешалцы, і толькі тады я ўпершыню пабачыў, як ён састарэў. Пакуль чалавек смяецца, асабліва калі ён поўны гонару за сябе і калі ўсе глядзяць на яго, як на бога, дык ты й не заўважаеш, што ён старэе. Але як толькі ён занепакоены або спалоханы, а побач нікога няма, дык як бачыш — магіла кліча, хутка пахаванне!
Я кажу, што здарылася, Алага? Кажа — нічога. Э, думаю я — калі б нічога, ты да мяне не прыйшоў бы, бо ніколі не прыходзіў, але я кажу сабе, пачакаю, пакуль сам не скажа. Хай пакутуе, гэта добра замест трэніроўкі, бо пакутаваць ён яшчэ ніколі не трэніраваўся.
П'е Алага тую каву, п'е кава Алагу. Праходзяць нейкія дзяўчаты, я іду іх паклікаць, падміргваю яму і паказваю, як у іх усё пры сабе, а ён іх нават не бачыць і не зважае на тое, што я паказваю. Твар у яго дрыжыць, як пад токам, толькі што не ведаеш, смяецца ён ці плача.
Вось, Сэя, кажа мне, вось які гэта горад!
А я ведаю, пра што ён, але яму не даю, чаго ён чакае. Рабліо выгляд, быццам ён гэта пра дзяўчат, што прайшлі міма. Маўляў, азіраюцца на розных прайдзісветаў, а на нас дваіх і не зважаць. Але не чуе мяне Алага, а чуе толькі, што я не захацеў яго пачуць.
Калі кожны, хто сказаў, што не прыйдзе на мой выступ, заплаціў бы па дынару, я меў бы грошай больш, чым Ракфелер, пачаў ён зноў наракаць.
А я не даюся і пачынаю расказваць, што ёсць адзін такі багацейшы і за Ракфелера. Намалаціўгрошай на поп-корне, так іпто ўся Амерыка пашалела на ягонай кукурузе. Цяпер маткі дзецям на сняданне даюць толькі той поп-корн. Калі нейкае дзіця заўпарціцца, дык маці яму плясь аплявуху, маўляў, нават дзецям нельга адмаўляцца ад ягонага попкорну. I так той чалавек стаў багацейшы за Ракфелера.
Засмяяўся Алага, гэтак па-сапраўднаму, ажно за жывот схапіўся ад смеху. Мне было прыемна, я расказаў добры жарт, хоць зусім і не збіраўся, але ён не пераставаў смяяц-
ца, і мне ўжо было непрыемна, бачу, што неяк не ў той бок усё пайшло.
Эх, дурань я, дурань, што прыйшоў да цябе аб нечым папрасіць, кажа ён іўстае з-за стала. I не перастае смяяцца. Сам з сябе — бо дурань. I яшчэ тым найгоршым смехам, пасля якога людзі перастаюць вітацца на вуліцы. Кінь, Алага, дружа, што ты, я ж толькі трохі пажартаваў!
Прэч ад мяне, мярзотнік!
He трэба так, Алага...
Прэч, мярзотнік!
А калі Алага казаў табе — мярзотнік, гэта было горш, чым каб паўгорада абрабілі табе маці, сястру й нябожчыка бацьку, такое цяжкае было тое слова, калі ён яго кажа. Атак — звычайнае слова, як і любое іншае. Неяк я й не чуў, каб іншыя часта яго казалі, але для Алагі яно значыла нешта цяжкае, дык таму й абрыналася ўсім цяжарам на таго, каму было адрасаванае.
Я схапіў яго ў абдымкі, не даю пайсці, бо калі пойдзе, дык тады ўсё, капцы, а ён вырываецца і ўсё паўтарае, што я мярзотнік. Э не, думаю, ты ў мяне не вырвешся, пакуль у цябе не пройдзе. I трымаўяго так паўгадзіны, афіцыянты сабраліся, пусці ты чалавека, кажа нейкая жанчына, барані божа ад бяды, кажа другая, а мне што, трымаю і не пускаю.
Задушыш чалавека! — падышоў да мяне афіцыянт Руда і цягне за кашулю. Я кажу, уцякай, Руда, пакуль я з цябе дух не выбіў.
Задушыш, кажа Алага.
Дык мярзотнік ці не мярзотнік?
Гэтым я яго трошкі размякчыў. Ён згадзіўся сесці, а я кажу: Руда, дай два двайныя! — а Алага: я не буду. А дальбог будзеш, бо справа вырашана!
Мы засталіся там аж да ночы. Пыталіся адзін у аднаго пра сёе і пра тое. Я расказваўяму, як быўу войскуўПіроце і як спяваў палкоўніку на вяселлі, дык той нажлукціўся ў пень так, што назаўтра яго трэба было везці ў Ніш у шпіталь, а ён мне расказваў, як у вайну ў кавярні «У ступы» ў Capa-
еве спяваў Вальтэру Перычу1 рускія песні, а пасля да яго прыязджалі з Бялграда і ўпрошвалі туды пераехаць, але Алага не хацеў, і яшчэ расказваў, што ведае сотню песень, якіх больш не ведае ніхто, і што з ім у магілу адыдзе больш сэўдалінак, чым вучняўу Крагуеўцу2... Пра ўсё расказваў, толькі не пра тое, дзеля чаго да мяне прыйшоў. А я толькі таго й чакаю і ведаю, што ўрэшце дачакаюся.
Кожны раз як я думаў, што ён ужо вычарпаўся, ён пачынаў новую гісторыю, або я ў нейкі момант працягваў сваю, у галаве ў мяне муцілася, а напэўна муцілася і ў Алагі, ён быў п'яны, як самалёт «Энола Гей» перад тым, як скіне бомбу на Хірасіму. Дый я быў не лепшы, але зноў жа я маладзейшы і маіу даўжэй трымацца. I так, пакуль ён расказваў пра нейкага Славэка, скрыпача з Чакаўца, які да вайны граў уіузланскім «Мэтропалі» іаднойчы паклаўнастолпісталет і кажа: калі зайграю фальшывую ноту, дык хто яе пачуе, хай у мяне стрэліць! — і ўсе ноты граў фальшыва, але не знайпілося нікога, хто б у яго стрэліў... пасярод гісторыі Алага ўстаў, вочы ў яго ўмомант праясніліся, і кажа:
Але ж і ты да мяне не прыйдзеш, праўда, раптам жывот забаліць, ці што?
Прыйду, Алага, дружа, чаму б не прыйсці...
He прыйдзеш, бо па горадзе кажуць, што не трэба ісці да Алагі на развітанне, бо хто ён такі, каб развітвацца.
Прыйду, жыццём клянуся, прыйду.
Ага, і тады будзеце слухаць, як я спяваю, ты і трое афіцыянтаў. Тады ўжо лепш і ты не прыходзь.
Ну добра, дык прыходзіць ці не прыходзіць?
He, Сэя, па мне дык лепей, каб ты мяне застрэліў, зараз жа...
Дастае Алага пісталет, берэту, якую ў вайну насілі іта-
1 Вальтэр (Уладзімір) Перыч — народны герой часоў Друтой сусветнай вайны, кіраўнік сараеўскага антыфашысцкага падполля.
2 Крагуевац — горад у Сербіі. 21 кастрычніка 1941 года там было расстраляна 7000 чалавек, сярод якіх шмат гімназістаў і настаўнікаў.
льянскія афіцэры, і кладзе перада мною. А я не ведаю, што рабіць, круціцца ў мяне ў галаве ўвесь рэстаран, як устану, дык здаецца, зараз увесь рассыплюся па паддозе. Каб жа толькі дабрацца да прыбіральні, умыць твар, каб трошкі палегчала. А Алага зусім цвярозы, быццам і тую першую ракію не піў, і чакае.
Нашто ж мне страляць? пытаюся і адсоўваю ад сябе пісталет.
Каб стала лягчэй і мне і табе.
Як жа лягчэй, дружа, калі я цябе заб'ю? — спрабую выкруціцца я і бачу, як Алага расце, ужо зрабіўся большы за мяне, і ўжо шыя пачала згінацца, каб не ўдарыцца галавою аб столь.
Дык ты будзеш найлепшы, калі мяне больш не будзе, кажа Алага тым тонам, якім дзецям тлумачаць, што шпінат карысны і яго трэба есці.
He ведаю, што са мною было, можа ад ракіі, але я ў адказ узяў пісталет, наставіў яго на Алагу, гляджу, ці зняты з засцерагальніка, бачу — зняты, кажу, што не буду страляць у галаву, каб не знявечыць чалавеку твар, а ў сэрца, гэтак будзе правільна, але ніяк не магу даўмецца, з якога бокуўяго сэрца. Каліўмяне злевага, дыктады ўяго з майго правага, гляджу, які бок у мяне левы і як толькі знайшоў і падрыхтаваўся стрэліць, Алага пачаў дрыжаць.
Страляй, кажа, чаго чакаеш? Я кажу, а што, табе страшна? Кажа, так, як жа мне не будзе страшна, хіба табе не было б. Я сабе думаю, і мне было б страшна, але хто ты такі, каб мне гэта казаць.
Мне, Алага, няма чаго баяцца! — крыкнуў я, паднёс пісталет да скроні і націснуў на курок. Калі палец дайшоў да палавіны, я ўжо й пашкадаваў, а калі даціснуў да канца, дык адчуў, як з мяне гаўно палезла.
Я забыўся яго зарадзіць, сказаў ён, а што было далей, я не памятаю. Назаўтра мне расказвалі, што афіцыянт Руда скочыў на мяне і забраў берэту. Можа яно было так, а можа і інакш. Людзі любяць прыхарошваць, бо без прыхарошван-
ня няма гісторыі, восьжа і я ўсё гэта, можа, прыхарошваю, але я ведаю, што калі я прачнуўся, дык паабяцаў сам сабе, што адгэтуль не буду піць болып за літр, а другі літр магу пачаць толькі калі праверу, іпто ў рэстаране няма нікога са зброяй.
I каб жа я, дальбог, паразумнеўу тую ноч. Але ж не! Прасвятленні, якія табе прынясе пахмелле, цягнуцца прапарцыйна самому пахмеллю, памножанаму на два. Так гучыць першы Сэін закон ракіядынамікі.
Каля пятай ці паловы шостай я сяджуўтым самым рэстаране, п'юсёмуюкаву,цверазею, ажраптамзноўпрыходзіць Алага. Кажа: Прабач, Сэя, мы маглі загінуць! Я кажу: Абодва не, адзін бы напэўна застаўся жывы. А ён: Маўчы, чалавеча, якая розніца. Я думаю, ну добра, якая розніца, але ж розніца ёсць. Але лепш не пачынаць тое, што не здолееш скончыць, а я дальбог не ведаў, куды б мяне гэтая гісторыя завяла. Ніколі раней мне і ў галаву не прыйшло б падняць на сябе руку, дый нашто мне гэта рабіць. Калі мне нешта забаліць, я кажу сабе — пройдзе, і ўжо радуюся, як мне будзе добра, калі перастане балець, а калі я зажуруся, то ўжо ўяўляю, што сказала б мая цётка Бэлкіса — ты, Сэя, проста як нябожчык Ізэт Камушын, так раскіс, што гатовы ў дупу даць першаму, хто папросіць. Так яна казала, калі б нехта зажурыўся, аж пакуль я аднойчы ў яе не спытаўся: А скажы мне цёця, хто такі гэты Ізэт Камуіпын? Аяна: дальбог, сынку, не ведаю! Як не ведаеш, цёця? Атак, не ведаю, некалі мне ўмаладосці падвярнуўся пад язык, дык во й дагэтуль яго памінаю. А чаму ж нябожчык, калі падвярнуўся табе пад язык? Дык як жа, сынку, ён будзе жывы пасля столькіх гадоў, мне ўжо восемдзесят, а яму б было і сто дваццаць, чалавек столькі не жыве, таму й нябожчык.
I кожны раз, калі нешта выходзіла абы як, бо нехта абы як нешта рабіў ці казаў, цётка Бэлкіса казала — ну ты проста як нябожчык Ізэт Камушын. Калі сабраць разам усе нагоды, з якіх яна гэта казала, і ўсіх, каму яна гэта казала, дык Ізэт Камушын быў бы недарэка, румза, раскісайла, підар,
злодзей, бязбожнік, мячэтная мыш, сцыкун, галаварэз, гвалтаўнік, няздара... іўсё мне здаецца, што цётка Бэлкіса бачыла ў ягоным імі самога шайтана ва ўсіх ягоных пераважна дробных, але часам і буйнейшых шайтанствах. Але ж не будзеш дзецям гаварыць пра шайтана, бо для дзяцей шайтан — забаўка, амаль як клоўн у цырку, таму й выдумала яна нябожчыка Ізэта Камушына. I, каб ты ведаў, слушна зрабіла! Вось жа аж да сённяшняга дня мне гадка ўсё тое, па чым я ведаў таго Ізэта Камушына. I як бы я тады падняў на сябе руку? А ніяк, братка, але ж вось, я гэта зрабіў, каб павыстаўляцца перад Алагам.
КНІГІ ОНЛАЙН
